Torrance yaratıcı düşünce testi (TYDT) “sözel A” formu

TYDT “Sözel A” formunun toplam yedi etkinlikten oluşan alt testleri bulunmaktadır (Bkz. Ek 2). Bu alt testler ile yaratıcı düşünce gücü ölçülmeye çalışılırken; yaratıcı düşünce, “özgünlük”, “esneklik” ve “akıcılık” olmak üzere üç alt boyutta incelenir.

Alt testler sorun çözmek için gerekli çok sayıda (akıcı), olabildiğince farklı alanda (esnek), oldukça az rastlanan ve yaratıcı güç gerektiren (özgün) düşünceleri ortaya çıkarmayı hedeflemektedir (Sungur, 1992: 195).

Sözü edilen alt testleri kapsayan yedi etkinliğin açıklamaları, ölçeğin ölçmek istedikleri ile bağlantılı olarak Torrance (1974) tarafından Teknik Kullanım Kitabı’nda açıklandığı üzere şu şekildedir:

3.3.2.1. Etkinlik 1- soru sorma

Bu etkinlik için ilk sayfada bir resim verilmekte ve deneklerden resim hakkında düşünülebildikleri kadar çok soru yazmaları istenmektedir. Denekler istedikleri kadar süre ile resme bakmaya devam edebilirler. Sadece resme bakarak cevaplandırılabilecek sorular sormamaları gerektiği de ayrıca belirtilir. Bu etkinlik, akıcılık, esneklik ve özgünlüğün ayrı ayrı puanlamasını gerektirir.

3.3.2.2. Etkinlik 2- nedenleri tahmin etme

İlk sayfada verilen resimde gösterilen durum hakkında, bu kez mümkün olduğunca çok neden sıralanması istenir. Resimden hemen önce olmuş, olabilecek ya da bu olayların olmasına neden olan çok önceki olayların kullanılabileceği ifade edilir ; tahminde bulunmaktan çekinmemeleri için denekler yüreklendirilir. Etkinlik, akıcılık, esneklik ve özgünlüğün ayrı ayrı puanlamasını gerektirir.

3.3.2.3. Etkinlik 3- sonuçları tahmin etme

3. etkilikte, ilk iki etkinlikte verilen resimde gösterilen durumun sonucu olabilecek mümkün olduğu kadar çok sayıda sonuç sıralanması beklenir. Resimde görülen andan hemen sonra olmuş ya da gelecekte çok uzun zaman sonra olabilecek olaylar kullanılabilir. Etkinlikte, akıcılık, esneklik ve özgünlük ayrı ayrı puanlanır.

3.3.2.4. Etkinlik 4- ürün geliştirme

Bu etkinlikte, yeni bir resim verilir. Açıklamalara göre, birçok mağazadan ucuz fiyata alınabilecek 15 cm boyunda, 200 gr. Ağırlığında oyuncak bir fil resmi gösterilmektedir. Deneklerden beklenen ise, kaça mal olabileceklerini düşünmeksizin; bu oyuncak fil üzerinde çocukların oynarken daha çok zevk alacakları, onu zeki, ilginç ve alışılmamış kılabilecek değişiklikleri listelemeleridir. Etkinlik, süper egonun ego hizmetinde gerilemesi ve daha ciddi bir oyunda yapılamayacak düşüncelerle oynama zevkini vermektedir. Puanlama aşamasında akıcılık, esneklik ve özgünlük puanlaması ayrı ayrı yapılır.

3.3.2.5. Etkinlik 5- alışılmamış kullanımlar

Burada günlük hayatın içinde çoğu zaman önemsiz görülen, kaldırılıp bir kenara atılan karton kutuların, ilginç ve alışılmamış yeni kullanım alanları üzerinde düşündürülerek, listelenmesi istenir. Kutuların kullanımı için sayı ve boyut sınırlandırması yapılmamıştır. Iraksak düşünmeyi saptayacak, üretici spontanlığı ölçmeye yöneliktir.Yine bu etkinlikte de akıcılık, esneklik ve özgünlük ayrı ayrı puanlanmalıdır.

3.3.2.6. Etkinlik 6- alışılmamış sorular

Bu bölümde karton kutulara ilişkin, başkalarının merakını ve ilgisini çekebilecek, farklı yanıtlar getirebilecek türden, insanların üzerinde düşünmedikleri alışılmamış sorular üzerinde düşündürülür. Olabildiğince çok sayıda soru listelenmesi istenir. Diğer etkinliklerden farklı olarak burada puanlama bölümü sadece iki alt boyut: akıcılık ve özgünlüğü kapsar.

3.3.2.7. Etkinlik 7- sadece düşünün ve varsayın

Bu etkinliğe, sonuçları yordama etkinliği de diyebiliriz. Burada yine basit bir resimle de görsel kılınan, gerçekleşmesi hiçbir zaman mümkün olmayan bir durum vardır. Deneklerden, bu hayali durumun gerçekleştiğini varsaymaları istenir. Bunun sonucunda olabilecek diğer olaylara ilişkin düşünme ve imgelem kullanma şansı verilir. Test bu etkinlikle son bulurken, yine akıcılık, esneklik ve özgünlük puanları ayrı ayrı hesaplanır.

3.3.2.8. Torrance yaratıcı düşünce testi “sözel A” formunun puanlaması

Yaratıcı düşünce gibi soyut bir kavramı ölçme girişimi olan testin puanlama aşaması da doğal olarak oldukça karmaşık, yoğun bir süreci beraberinde getirir. Çünkü ölçeğin değerlendirilmesi hem bireysel söylemlere dayalı olduğu için nitel, hem de ardından sayısal verilere dönüştürülebilmesi ile nicel özellikler arz eder.

Yukarıda da sözü edildiği gibi 6. etkinlik hariç diğer 6 etkinliğin her biri için ayrı ayrı akıcılık, esneklik ve özgünlük puanları hesaplanır. 6. etkinlikte ise bu boyutlardan esneklik değerlendirilmeye alınmaz. Genel olarak puanlanabilir yanıtların sayısı, düşüncede akıcılığı gösterir. Yanıtlar, neden ve sonuçları baz alınarak girdikleri alanlara göre kategorilere ayrılır. Farklı kategori numaralarının sayı toplamı düşüncede esnekliği belirlerken; yazılanların zihinsel bir sıçramayı gerektirmesi, bilinenin ve öğrenilmişin dışında olması da özgünlüğün ölçütüdür.

3.3.2.9. TYDT’ne ilişkin geçerlik ve güvenirlik çalışmaları

Torrance Yaratıcı Düşünce Testi’nin, uygulama ve puanlamasındaki güçlüklere karşın, gerek ülkemizde, gerekse dünyada yapılan yaratıcılıkla ilgili araştırmalarda sıklıkla kullanılır olduğu bilinmektedir. Torrance testlerinin yapı geçerliğinden çok eşzamanlı, başka bir deyişle halihazırdaki (concurrent) geçerliliğinden söz edilmektedir.

Wallace TYDT’ni tezgahtarlar üzerinde yaptığı iki araştırmada uygulamıştır. Personel müdürü ve ne az üç yıl deneyimli, kumaş ve eşarp servisinde çalışan otuz yaşındaki deneklerle yapılan çalışmanın sonuçlarına göre, satış puanlarında çeyrek sapmanın altında ve üstünde etkinlik gösteren tezgahtarların puanları, diğerlerinden anlamlı biçimde farklı çıkmıştır (Sungur, 1992: 202).

Torrance ve Hansen ise yaptıkları bir araştırmada, ileri ve düşük düzeyde yaratıcı olarak belirlenen işletme dersi öğretmenlerinin aralarından seçtikleri grupların derslerinde bir yarıyıl boyunca gözlem yapmışlar ve buna göre elde ettikleri sonuçların, testten alınan puanları geçerli kıldığını ortaya koymuşlardır. Aynı araştırmada daha az yaratıcı yeteneğe sahip öğretmenler, ders kitabındaki bilgilerin tekrarını içeren % 76.1 oranında olgusal sorular sorarken, yaratıcı olanlarda

bu tip soruların sorulma oranı %36.7’dir. Yine yaratıcı düzeyi yüksek olan öğretmenlerin sorduğu ıraksak düşünce gerektiren soru oranı % 10.9 iken, daha az yaratıcı öğretmenlerde bu tür soruları sorma oranı % 8 den daha azdır (Torrance, 1974’ten aktaran, Sungur, 1992: 203).

Owen ve Baum (1985), TYDT’nin özgünlük boyutunun geçerliğini inceledikleri çalışmalarının sonucunda, belirsiz uyarıcı materyallerin daha etkili olabileceğini ileri sürmüşlerdir (Aral, 1990’dan aktaran, Uzman, 2003: 123).

Araştırmamızda kullandığımız sözel bölüm üzerinde Plucker (1999) tarafından yapılan çalışma, testin geçerli olduğunu göstermektedir (Cropley, 2001’den aktaran, Uzman, 2003: 124).

Testin geliştiricisi olan Torrance, test-tekrar-test yöntemi ile TYDT’nin güvenirlik çalışmalarını yapmıştır. İki hafta aralıklı olarak yapılan uygulamalar sonucu, 0,50 ile 0,93 arasında değişen sonuçlar bulmuştur. Daha uzun bir periyodu kapsayan üç yıl ara verilmiş çalışmasında ise 0,35 ile 0,73 arasında değişen bir korelasyon bulmuştur ( Sungur, 1988’dan aktaran, Çetingöz, 2002: 85).

Torrance tarafından yapılan Amerikan örneklemleri üzerinde yapılan çalışmaların sonuçları, TYDT sözel ve şekilsel testlerinin yaratıcılığı ölçmek için yeterli geçerlik ve güvenirliğe sahip olduğunu göstermektedir (Öncü, 1989: 135).

Ülkemizde TYDT kullanılarak yapılan ilk kapsamlı çalışma Nuray Sungur (1988) tarafından gerçekleştirilmiştir. Sungur’un eğitim yönetimi ve planlaması bölümü öğrencileri üzerinde yaptığı doktora tezi düzeyindeki araştırmanın sonuçları, TYDT’nin Türk kültüründe geçerli ve güvenilir bir ölçüm aracı olarak kullanılabileceğini öngörmektedir.