Toplu İşçi Çıkarma ve Şekil

Toplu işçi çıkarmaya ilişkin usul ve esaslar İş Kanununun 29. maddesinde düzenlenmiştir. Bu maddede işverenin; ekonomik, teknolojik, yapısal ve benzeri işletme, işyeri veya işin gerekleri sonucu toplu işçi çıkarmak istediğinde, bunu en az otuz gün önceden bir yazı ile işyeri sendika temsilcilerine, ilgili bölge müdürlüğüne ve Türkiye İş Kurumuna bildirmesinin gerektiğini belirtmiştir. İş Kanunu m.29 hükmü uyarınca toplu işten çıkarmaların söz konusu olabilmesi için iki şartın aynı anda gerçekleşmesi gerekmektedir. Bunlardan ilki toplu işçi çıkarmayı gerekli kılan bir durumun varlığı ayrıca işveren tarafından işten çıkarılacak işçi sayısının madde hükmünde belirtilen sayıya ulaşması da gerekmektedir. Fesihlerin madde metininde belirtilen sayılara ulaşmaması durumunda toplu işçi çıkarma için aranan fesih nedenleri gerçekleşmiş olsa dahi İş Kanunu m. 29 hükmü uygulama alanı bulmayacaktır. Madde metninde toplu işçi çıkarmalar için gerekli bilgi verme ve danışma yükümlülüklerinden oluşan bir süreç öngörmektedir(Doğan Yenisey, 2014). Toplu işçi çıkarmaların böyle bir sürece bağlanmasının nedenleri sosyal etki yaratan toplu fesih kararlarının gözden geçirilmesini sağlamak, fesihten kaçınmanın olanaklı olup olmadığın araştırmak, fesihten etkilenecek işçi gurubunu böylesi bir feshin sonuçlarına karşı hazırlamaktır (Mollamahmutoğlu ve diğerleri (2014)).

İş Kanunu toplu işçi çıkarma sebepleri ile bağlantılı olarak işyerinin kapatılması ve işyerinin faaliyeti devam ederken işgücünün azaltılması olmak üzere iki ayrı sistem öngörmektedir (Alpagut, 2005). Toplu işçi çıkarma nedenleri İş Kanunu m.29 hükmünde ekonomik, teknolojik, yapısal ve benzeri işletme, işyeri veya işin gerekleri ile işyerinin bütünüyle kapatılarak kesin ve devamlı suretle faaliyetine son verilmesi

olmak üzere iki ana başlık halinde düzenlenmiştir. Toplu işçi çıkarmalarda işveren tarafından bildirimde bulunulacak makamlar açısından bazı farklılıklar mevcuttur. Söz konusu süreçte ekonomik, teknolojik, yapısal ve benzeri işletme, işyeri veya işin gereği sebebiyle toplu işçi çıkarmalarda bildirimde bulunma ve görüşme yapma ayrıca işyerinin bütünüyle kapatılarak kesin ve devamlı surette faaliyetine son verilmesi sebebiyle toplu işçi çıkarmalarda ise bildirimde bulunma ve ilan etmeden oluşan durumun mevcut olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır (Şen, 2005). İş Kanununun 29/f-1 maddesi ekonomik, teknolojik, yapısal ve benzeri işletme, işyeri veya işin gerekleri sebebiyle toplu işçi çıkarılması durumunda işverene bu durumu en az 30 gün öncesinden bir yazı ile işyeri sendika temsilcilerine, ilgili bölge müdürlüğüne ve Türkiye İş Kurumuna bildirme yükümlülüğü yüklemektedir. Bu bildirim yükümlülüğünün en önemli sebebi temsilcilerin aktif bir şekilde toplu iş çıkarma sürecine müdahil olması, toplu işçi çıkarmanın önüne geçecek çözümlerin üretilmesi, çıkarılacak işçi sayısının azaltılması, bu konuda işverenle uzlaşı zemininin sağlanması, işçilerin şikâyetlerinin dinlenmesi ve çıkarılacak işçilere yönelik bu sürecin etkili bir şekilde denetlenmesini sağlamaktır (Alpagut, 2005). İşverenin Çalışma ve İş Kurumu Müdürlüğü’ne yapacağı yazılı bildirimde İş Kanunu madde 29/f-3 hükmünde yer verilen işten çıkarma nedenleri, çıkarılacak işçi sayısı ve grupları ile çıkarma süresi gibi toplu işçi çıkarmaya ilişkin bütün bilgilerin yer alması gerekmektedir. İşveren toplu işçi çıkarmaya ilişkin tüm bu bilgileri en az 30 gün öncesinden işyerinin bulunduğu yerdeki Çalışma ve İş Kurumu Müdürlüğü’ne iletmelidir. İş Kanunu’nun 29/f-1 maddesinde sözü edilen geçerli neden ve toplu işçi çıkaracak işverenin ilgili makamlara en az 30 gün öncesinden ve yazılı şekilde bildirim yapmasını belirtmiştir.

İş Kanunun 29/f-6 maddesi hükmü uyarınca eğer iş yerinin tümden ve kesin olarak kapatılmak suretiyle faaliyetine son verilecekse işveren işyerinin tümden kapatılacağını en az 30 gün öncesinden ilgili Çalışma ve İş Kurumu Müdürlüğü’ne bildirmekle yükümlüdür. Madde hükmünde bildirimin yazılı bir şekilde yapılmasından açıkça bahsedilmemiştir. Ancak bildirimin yazılı olarak yapılması gerekmektedir (Akyiğit, 2014).

Kanunun önemi gereği sıkı şekli bir prosedüre tâbi kıldığı toplu işçi çıkarmalarda işveren tarafından bildirim yükümlülüğünün yerine getirildiğinin ispatı açısından da yazılı bildirimin yapılması gereklidir. Kanun koyucu işyerinin tümden ve kesin olarak kapatılmak suretiyle faaliyetine son verilmesi durumunda sendika

temsilcilerine bildirim ve onlarla görüşme yapma yükümlülüğüne yer vermemektedir (Centel, 2002).

İşyerinin bütünüyle kapatılarak kesin ve devamlı surette faaliyetine son verme durumu söz konusu ise işveren toplu işçi çıkarmayı aynı zamanda işyerinde de ilan etmekle yükümlüdür. Bu bildirimin Kanun koyucu tarafından nasıl yapılacağı hususunda herhangi bir şekil öngörmemesi nedeniyle söz konusu ilanın yazılı olarak ya da sözlü olarak yapılması mümkündür (Centel, 2002).

İş Kanunu’nun 100. maddesi işveren tarafından İş Kanununun 29. maddesi hükmünün toplu işçi çıkarma için öngördüğü sürece ve şekil şartlarına uyulmaması durumunu idari para cezası yaptırımına bağlamıştır. İş Kanunu madde 29’da yer alan hükümlere aykırı olarak işçi çıkaran işveren veya işveren vekilinin işten çıkardığı her işçi için idari para cezası ödemesini öngörmektedir. Uygulamada Yargıtay toplu işçi çıkarma prosedürüne aykırılığın yaptırımına ilişkin kararlarında Kanunun idari para cezası öngördüğünü ifade etmekte, ancak hukuki yaptırımın ne olacağı konusunda farklı kararlar vermektedir. İş Kanunu madde 29 hükmü toplu işçi çıkarma için bir prosedür ile beraber bu prosedürün uygulanmasında bazı şekli esaslara yer vermektedir. Madde hükmünde mevcut prosedürün bir kısmı için herhangi bir şekil şartı öngörülmemekle birlikte sürecin bazı aşamalarının belirli şekil koşullarına tâbi olup olmadığı hususu ise net değildir. İş Kanunu 29/f-1 maddesinde ekonomik, teknolojik, yapısal ve benzeri nedenlerle yapılacak toplu işçi çıkarmalarda işveren tarafından işyeri sendika temsilcilerine ve Çalışma ve İş Kurumu Müdürlüğü’ne en az 30 gün öncesinden yapılacak bildirimlerin yazılı olarak yapılmasını belirtmiştir. Ancak İş Kanunu madde 29/f-6 hükmü ise işyerinin tümüyle ve kesin olarak kapatılması sebebiyle ortaya çıkacak toplu işçi çıkarmalarda işverenin bu durumu en az 30 gün öncesinden ilgili birimlere bildirme yükümlülüğünden bahsetse de bildirimin şekli konusunda herhangi bir açıklık getirmemiştir. Ancak madde hükmünde her ne kadar bildirimin yazılı yapılması gerektiği açıkça belirtilmemiş olsa da bildirimin yazılı olarak yapılması gerekmektedir (Akyiğit, 2003).