AOÖÇ’de yer alan 14 bildirişim konusu (AOÖÇ, 2013: 55) içinde, Türkiye’deki Türkçe konuşurların günlük konuşmalarında yer alan sözcük ve ifadelerin sıklıkları saptanıp bir derlem oluşturulmuştur. Bu derleme dayalı olarak 14 bildirişim konusunun alt konuları belirlenmiş; Türkçe konuşurların sıkça kullandıkları sözcük ve ifadeler bu alt konular içinde sınıflandırılmıştır
3.4.1. Ses Kayıtlarından Derlem Oluşturulması ve Karşılaşılan Zorluklar
Bu çalışmanın ilk aşamasında, Türkiye’nin farklı şehirlerinde, AOÖÇ’de önerilen bazı bildirişim konuları için rastgele seçilmiş 45 Türkçe konuşurun ses kaydı alınarak bir derlem oluşturulmuştur. Çalışmada, “derlem” sözcüğü, konuşma kayıtlarının biriktirildiği yeri ifade etmektedir.
Ses kayıtları; AOÖÇ’deki 14 bildirişim konusuna göre özellikle “Gezi”, “Alışveriş”, “Yiyecek ve İçecekler”, “Kamu Hizmetleri”, “Mekanlar”, “Hava Durumu”, “Sağlık ve Vücut Bakımı” ile ilgili konuşmaların geçtiği doğal ortamlarda, konuşanlardan habersiz alınmıştır. Gürültülü ortamlardaki (dolmuşta, otobüste, yolda, mağazada...) seslerin anlaşılamayacağı düşüncesiyle konuşmaların asılları zaman zaman ses kaydının içinde araştırmacı tarafından tekrar edilmiştir. Yukarıda sözü edilen bildirişim konularının dışındaki birkaç bildirişim konusunda geçen konuşmaların -konuşmaların geçtiği ortamları yakalama şansının hemen hemen olanaksız olmasından dolayı- farklı yollara başvurularak ses kaydı alınmıştır.
Bunlardan “Kişi Hakkında Bilgiler” konulu konuşma ortamlarını yakalamak çok zor olduğu için, bu konuyla ilgili olarak, Türkiye’nin hemen her bölgesinden insanların katıldığı, kişisel bilgilerle ilgili açıklamaların öne çıktığı “Kim Milyoner Olmak İster” yarışma programından yararlanılmıştır. Burada yarışmacıların sadece kendileriyle ve yakınlarını tanıtmakla ilgili kişisel bilgilerin yer aldığı bölümler derleme alınmıştır. Bunun gibi “Ev ve Çevre”, “Boş Zaman, Eğlence”, “Günlük Yaşam”, “Bireyler Arası İlişkiler”, “Mesleki Alan” ve “Dil” konusuyla ilgili konuşmaların çoğu haberli olarak yakın çevreden kaydedilmiştir. Haberli olan ses kayıtlarının kurgusal olmaması için sadece konu başlıkları verilip konuşmalarda yönlendirme yapılmamıştır. Böylece konuşmaların doğal gelişmesi sağlanmıştır. Çalışmanın bu ilk aşamasında, konularına göre ses kayıtları için uygun ortamların yakalanması zorlayıcı unsur olarak karşımıza çıkmıştır; ayrıca ses kayıtlarının toplanması uzun bir süreyi almıştır.
Çok zor ve uzun bir süreci kapsayan bu ses kayıtları, AOÖÇ’de yer alan bildirişim konularının başlıkları altında sınıflandırılarak ses kayıtları derlemi oluşturulmuştur.
3.4.2. Ses Kayıtlarının Dijital Ortama Aktarılması ve Karşılaşılan Zorluklar
Ses kayıtlarının, AOÖÇ’de yer alan bildirişim konularının altında sınıflandırılarak bir derlem oluşturulmasından sonra bilgisayar ortamında ses kayıtlarının yazılmasına geçilmiştir. Konuşma kayıtlarının alınmasından sonra çalışmanın en fazla zaman alan bölümünden biri de bu dijital ortamda yazma aşamasıdır çünkü bazı konuşmalarda, seslerin anlaşılmaz oluşu kayıtların defalarca dinlenmesine neden olmuştur.
Bilgisayarda yazma işlemi bittikten sonra elde edilen tüm veri yeniden kontrol edilmiştir. Bu şekilde ses kayıtlarından yazılı metin havuzu oluşturulmuştur. Kaydedilen konuşmalar bilgisayar ortamına aktarılırken aşağıdakiler yapılmıştır:
1. Konuşmalarda geçen “bi, direk, gidiyosunuz, gitçeksiniz vb.” yazı dilinde kullanıldığı gibi “bir, direkt, gidiyorsunuz, gideceksiniz vb.” olarak yazıya geçirilmiştir. Başka bir deyişle konuşma sırasında, sözcüklerin farklı telaffuzları, yazı dilinde olduğu gibi ele alınmıştır.
2. Özel isimler havuza alınmamıştır.
3. Telefon numaraları ve değişik bildirişim alanlarında geçen sayılar tezin amacıyla yakından ilgili olmadığı için havuza alınmamıştır.
4. Konuşmalarda bildirişim konusuyla ilgili olmayan ya da şaka yapmaya yönelik cümleler havuza alınmamıştır.
5. Duraksama (şey, ııı, vb.) , onaylama (hıhı vb.) ünlemler havuza alınmamıştır. 6. Sözcükler kök hâlinde alınmayıp gövde; sözcükler ve cümleler hâlinde alınmıştır.
3.4.3. Ses Kayıtları Metinlerinin Bildirişim Konuları Altında Sınıflandırılması
Ses kayıtları metinlerinin, bildirişim konuları altında sınıflandırılması üç aşamada gerçekleştirilmiştir.
Önce AOÖÇ’de yer alan genel başlıklar hâlindeki her bildirişim konusunun altında, alt konular oluşturulmuştur.
Daha sonra Türkçe konuşurların günlük yaşamlarında sıkça kullandıkları sözcük ve ifadeler alt bildirişim konularının altına yazılmıştır.
Son olarak 14 bildirişim konusunun ve her bildirişimin alt konularının altında derlemlere dayalı olarak sözcük ve ifadeler sınıflandırılmıştır.
Çalışmada sadece sözcük sıklığı değil, bildirişimde geçen ifadelerin sıklığı da saptandığı için birden fazla sözcüklü ifadelerdeki sözcükler birbirine birleştirilerek yeniden düzenlenmiştir. Örneğin: “İsmin ne? / Teşekkür ederim. / Rica ederim. / Ne kadar?...” şeklindeki cümleler “İsminne? / Teşekkürederim. / Ricaederim. / Nekadar?” olarak yeniden yazılmıştır. (Bu sözcük ve ifadelerin sıklıkları, çok sayfa tutması nedeniyle, ekler bölümünde de birbirine bitişik olarak yer almaktadır.)
BÖLÜM IV
BULGULAR VE YORUMLAR
Bu bölümde, araştırmanın amacı doğrultusunda, AOÖÇ’de önerilen genel başlıklar halindeki 14 bildirişim konusunun (AOÖÇ, 2013: 55) altındaki alt konular içinde, Türkiye’de Türkçe konuşurların sıkça kullandıkları sözcük ve ifadelerin bulguları, bulguların bildirişim konuları altında sınıflandırlması ve tüm bulgulara dayalı yorumlar yer almaktadır.
Bu bölümde:
* Araştırmanın birinci alt problemi doğrultusunda, AOÖÇ’de önerilen genel başlıklar halindeki 14 bildirişim konusu içinde Türkiye’de Türkçe konuşurların sıkça kullandıkları sözcük ve ifadelerinden derlemler oluşturulmuştur.
* Araştırmanın ikinci alt problemi doğrultusunda, yukarıda sözü edilen Türkçe konuşurların sıkça kullandıkları sözcük ve ifadelere göre ve Threshold 1990’daki (van Ek, Trim: 1998:60) Waystage 1990’daki alt bildirişim konularından yararlanılarak AOÖÇ’de önerilen genel başlıklar halindeki 14 bildirişim konusunun alt konuları belirlenmiştir.
* Araştırmanın üçüncü alt problemi doğrultusunda, yukarıda sözü edilen bildirişim alt konuları içinde, Türkiye’deki Türkçe konuşurların sıkça kullandıkları sözcük ve ifadelerden elde edilmiş bulgularla sınıflandırma yapılmış; bu sınıflandırmada elde edilen bulgulara ve bu bulgulara dayalı yorumlara yer verilmiştir.
4.1. Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretimi A1 Düzeyinde Kullanılmak Üzere