Veri Toplama Araçları

AraĢtırmada, kiĢisel bilgi formu, iĢ doyumu ölçeği, algılanan sosyal destek ölçeği ve psikolojik tacizi (mobbing) ölçmek için olumsuz davranıĢlar ölçeği (Negative Acts Questionaire) kullanılmıĢtır.

3.3.1. KiĢisel Bilgi Formu

AraĢtırmacı tarafından kiĢisel bilgi formu geliĢtirilmiĢtir. KiĢisel bilgi formunda araĢtırmanın bağımsız değiĢkenleri olan görev yapılan üniversiteler, cinsiyet, medeni durum, yaĢ, unvan ve öğretim elemanı olarak çalıĢılan süre değiĢkenlerine yer verilmiĢtir.

3.3.2. ĠĢ Doyumu Ölçeği

AraĢtırmada iĢ doyumunu ölçmek için Hackman ve Oldham (1980)’ın orijinalinde 12 madde olarak geliĢtirdiği iĢ teĢhis ölçeğinin alt bölümünü oluĢturan iĢ doyumu (job satisfaction) ölçeğinin Gödelek (1988) ve Güler (1990) tarafından Türkçe’ye uyarlanan formu kullanılmıĢtır. Ölçek 14 madde halinde likert test tipinde

hazırlanmıĢtır. ĠĢ doyumu ölçeği iĢin ücret, iĢ güvencesi, iĢ arkadaĢları, yönetim ve terfi yönlerini içerecek biçimde tek boyutlu hazırlanmıĢtır ve bireyin iĢiyle ilgili değerlendirmede kullanılmak amacıyla geliĢtirilmiĢtir (Yüksel, 2005: 300).

Ölçek üzerinde, en düĢük (1) en yüksek (5) oranı verilerek değerlendirme yapılmaktadır. Ölçeğin puanlanmasında, (1) Çok yetersiz, (2) Yetersiz, (3) Kararsızım, (4) Yeterli ve (5) Çok yeterli biçimindedir. Ölçek, her öğrenim düzeyindeki kiĢilere uygulanabilmektedir. Ölçeği oluĢturan maddelerin tümü olumlu yönde olduğu için 1’den 5’e doğru puanlanmaktadır.

• Ölçekten alınabilecek en yüksek puan 70 en düĢük puan 14’dür. Ölçeğin dizi geniĢliği 56’dır.

• Ölçekten alınan puanların 53–70 arasında olması iĢ doyumunun yüksek olduğunu, • Ölçekten alınan puanların 33–52 arasında olması iĢ doyumunun orta düzeyde olduğunu,

• Ölçekten alınan puanların 14–32 arasında olması iĢ doyumunun düĢük olduğunu göstermektedir (AvĢaroğlu vd., 2005: 5)

Ölçeğin güvenirlik ve geçerlik çalıĢması, Hackman ve Oldham (1980) tarafından, test tekrar test yöntemiyle yapılmıĢ, birinci uygulamanın puan ortalaması 34.27, ikinci uygulamanın puan ortalaması 34.71 olarak bulunmuĢtur. Ġki uygulamanın puan ortalamalarının birbirine çok yakın olması güvenirliğin göstergesi olarak kabul edilmiĢtir. ĠĢ doyumu ölçeğinin güvenilirlik analizi ile ilgili olarak yapılan araĢtırmalarda; Güler (1990) Türkiye’de endüstri alanında çalıĢan iĢçilerin iĢ doyumlarının belirlenmesine yönelik yaptığı araĢtırmada iç tutarlılık değerini .92 Cronbach’s alpha, Chong (1997) Malezya'da hemĢireler üzerinde yaptığı araĢtırmada iç tutarlılık değerini .90 Cronbach’s alpha ve Yüksel (1997) hekimler üzerinde yaptığı çalıĢmada iç tutarlılık değerini .88 Cronbach’s alpha olarak belirlemiĢlerdir (Aktaran: Yüksel, 2002: 196). Türkiye’de Gödelek (1988) bu ölçeğin madde geçerliliği için yaptığı çalıĢmada, ölçekteki maddelerin korelasyonlarını incelediğinde, maddelerin çoğunun toplam ile anlamlı iliĢkiler verdiğini belirlemiĢtir. Aynı sonuç test tekrar test uygulamasından sonra da elde edilmiĢtir (Aktaran: AvĢaroğlu vd., 2005: 119).

Bu araĢtırmada iĢ doyumu ölçeğinin güvenilirlik analiz sonucu .90 Cronbach’s alpha olarak ölçülmüĢtür.

3.3.3. Algılanan Sosyal Destek Ölçeği

Sosyal destek ölçeği, Krepsi (1993) tarafından geliĢtirilen sosyal destek ölçeğinden yararlanılarak hazırlanan bir veri toplama aracıdır. Sosyal destek ölçeğinin, güvenirlik analizi iç tutarlılık katsayısı .82 bulunmuĢtur. Ölçüt bağımlı geçerlilik çalıĢmasında Sarason ve arkadaĢlarının (1983)’nin geliĢtirdiği sosyal destek anketi ile korelasyonlar hesaplanmıĢtır. Nicel ölçümler için bulunan değerler .15 ve .12, nitel ölçümler için ise .58’dir. Torun, Krepsi (1993) tarafından geliĢtirilen ölçeğin nitel bölümdeki iĢlevsel boyut maddelerini yeniden düzenleyerek 19 madde haline getirmiĢtir (Aktaran: Torun, 1995: 38-39).

Algılanan sosyal destek ölçeği likert test tipinde hazırlanmıĢtır. Ölçeğin tümü olumlu ifadelerden oluĢmaktadır ve maddelerin puanlaması “Hiçbir Zaman”dan “Her Zaman”a uzanan beĢ basamaklı bir ölçek üzerinde 0-4 arası derecelendirmeyle yapılmaktadır. Hiçbir Zaman (0); Çok Nadir (1); Bazen (2); Çoğu Zaman (3); Her Zaman (4). Yüksek puanlar sosyal destekteki artıĢı göstermektedir. Ölçek, sosyal desteğin dört alt boyutunu (bilgisel, maddi, duygusal ve beraberlik desteği) ölçmek için geliĢtirilmiĢtir.

• Ölçekten alınabilecek en yüksek puan 76 en düĢük puan 19’dur. Ölçeğin dizi geniĢliği 57’dir.

• Ölçekten alınan puanların 51–76 arasında olması algılanan sosyal desteğin yüksek düzeyde olduğunu,

• Ölçekten alınan puanların 26-50 arasında olması algılanan sosyal desteğin orta düzeyde olduğunu,

• Ölçekten alınan puanların 0-25 arasında olması algılanan sosyal desteğin düĢük düzeyde olduğunu göstermektedir.

Algılanan sosyal destek ölçeğinin güvenilirlik analizi çalıĢması sonucunda, iç tutarlılık katsayısı .92 Cronbach’s alpha olarak belirlenmiĢ, geçerlilik çalıĢması sonucunda, faktör analizi sonrasında madde dağılımlarının toplam varyansın %57.1’ini açıkladığı bulunmuĢtur. Bilgisel-maddi destek madde yükleri .44 ile .76 arasında, duygusal destek boyutunun madde yükleri .52 ile .76 ve beraberlik desteği boyutunun madde yükleri .56 ile .68 arasında değiĢen oranlarda bulunmuĢtur (Torun, 1995: 46-47).

Algılanan sosyal destek ölçeğinin bu araĢtırmada kullanılabilmesi için gereken izin, araĢtırmacı tarafından Torundan alınmıĢtır. Bu araĢtırmada algılanan sosyal destek ölçeğinin öğretim elemanlarına uygulanmasından elde edilen güvenilirlik analizi sonucunda iç tutarlılık değeri .93 Cronbach’s alpha olarak ölçülmüĢtür.

3.3.4. Olumsuz DavranıĢlar Ölçeği (Negative Acts Questionaire)

AraĢtırmada kullanılan ölçeklerden, orijinal adı “Negative Acts Questionaire” (NAQ) olan olumsuz davranıĢlar ölçeği, iĢyerinde psikolojik tacize maruz kalanları belirlemek üzere Einarsen (1996) tarafından geliĢtirilmiĢtir. Ölçeğin orijinal Norveççe formu 21 maddeden oluĢmaktadır. Tüm maddeler davranıĢsal terimleri ifade etmektedir ve hiçbir Ģekilde doğrudan yıldırma ya da psikolojik taciz kavramı ölçekte geçmemektedir. Ölçeğin iç tutarlılığı, .87 ile .93 Cronbach’s alpha olarak ölçülmüĢtür. Ölçeğin iĢ doyumu ile iliĢkisine bakılması sonucunda korelasyon oranı r= -.24’den, r= -.44. bulunmuĢtur (Einarsen vd., 1996; Einarsen ve Raknes, 1997; Hoel, Coopper ve Faragher, 2001; Mikkelsen ve Einarsen, 2001; 2002a, 2002b).

Bu araĢtırmada iĢyerinde psikolojik tacizi ölçmek için Cemaloğlu (2007) tarafından Türkçe’ye 21 soruluk ölçek olarak, üç ayrı dil uzmanından yardım alınarak uyarlanan olumsuz davranıĢlar ölçeği (NAQ) kullanılmıĢtır. Ölçek, araĢtırmacı tarafından Cemaloğlu’ndan gerekli iznin alınması ile Norveç’te bulunan Berge Bullying Institutions’dan temin edilerek kullanılmıĢtır. Cemaloğlu, faktör analizi sonucunda ölçeğin toplam varyansını .71 ve maddelerin Cronbach’s alpha katsayısını .94 ve faktör yüklerinin ise .59 ile .87 arasında bulduğunu açıklamıĢtır (Cemaloğlu, 2007a: 80-81).

Bu araĢtırmada, ölçeğin güvenilirlik analizi sonucunda iç tutarlılık değeri .93 Cronbach’s alpha olarak bulunmuĢtur.