Algılanan Sosyal Destekle Ġlgili Kuramsal Bilgiler ve AraĢtırmalar

Bu bölümde algılanan sosyal destek veya sosyal destek kavramlarının tanımına, sosyal destek çeĢitlerine ve son olarak da sosyal destek üzerine yapılan araĢtırmalara yer verilmiĢtir.

2.10.1. Algılanan Sosyal Destek

Algılanan sosyal destek, sosyal ağın yeterince destekleyici olup olmadığı konusunda kiĢinin genel izlenimi ya da kiĢinin kendisine biçtiği değer olarak tanımlanır (Aktaran: Aksüllü, 2002: 19). Berrera ve Ainlay (1983)’ e göre sosyal destek, sosyal desteğe gereksinim duyan bireye yardım edebilecek kiĢilerin sayısıdır. Cohen ve Wills (1983) ise, sosyal desteği kiĢinin sırlarını paylaĢması, güven duyması

ve kendisi açısından önemli biriyle bağ kurması olarak tanımlamıĢlardır (Aktaran: ġahin, 1999: 80-81). Hubert (2003)’e göre sosyal destek; zorbalığa maruz

kalanlar için baĢlangıçta insanların bir yardımı olarak kabul edilir ve yardımcı olan insanlar herhangi gerçek uygulanabilir bir yardımcı kaynak olmaktan ziyade sadece yönlendirilebilir bir hizmeti yerine getirirler (Aktaran: Lewis, 2004: 284). Sosyal destek, bireyin baĢkaları tarafından ne derece sevildiği ve sayıldığına bağlı olarak ortaya çıkan bir kavram olmasının yanında aynı zamanda bir krizin, bir değiĢikliğin olumsuz sonucunu azaltabilecek bir çare olarak tanımlanmıĢtır (Sarason vd.,1983: 127-139). Kaplan ve Kullilea (1979) ise sosyal desteği, kısa dönemli krizlerin ve yaĢam geçiĢlerinin, uzun dönemli güçlüklerin, streslerin ve yoksunlukların üstesinden gelmek için uyumsal yeterliliği geliĢtirmeye yönelik hizmet veren bireyler ya da gruplar arasındaki bağlanmalar olarak açıklamıĢlardır (Aktaran: Kazak ve Marvin, 1984: 67-77). Sosyal destek, sezgiseldir ancak tanımı hakkında anlaĢmazlıklar sürmektedir. Hirsh (1981) ve Lin vd.(1979)’ne göre sosyal destek, kiĢiler arası iliĢkiler bağlamında diğer insanlardan sağlanır ve bir bireyin sosyal ağlar aracılığıyla diğer bireylerden, gruplardan ve daha büyük topluluktan kolayca elde ettiği destektir (Aktaran: Cooke vd., 1988: 211-216).

Sosyal destek, karar vermede katılımcı fırsatlar, yüksek otonomi, birçok yeteneği öğrenme imkanı gibi fırsatların yanısıra Wright ve Cropanzano (1998)’ya göre, çalıĢanların olumlu iĢ tutumları geliĢtirmelerini, motivasyonu, örgütsel bağlılığı arttırmalarını ve iĢ performanslarını geliĢtirmelerine yarar sağlar. ĠĢ yaĢamında herhangi bir tehdit ya da tehditlerin algılanması örneğin; iĢ yükü, rol çatıĢması, amirlerle ve çalıĢanlarla iliĢkiler, iĢ stresini veya iĢ doyumsuzluğunu arttırır. ÇalıĢanın iĢyerinde çevresinden aldığı veya algıladığı destek (amirlerle ve çalıĢma arkadaĢlarından sağlanan destek vd.) iĢ doyumunu arttırır, böylece çalıĢanın iĢ ve

örgütsel bağlılığı, iĢ performansı ve üretim düzeyi olumlu etkilenir (Kashefi, 2009: 811-812).

House (1981) sosyal destek sistemlerinin bireylere üç Ģekilde yardım ettiğini açıklamıĢtır.

1) Bireyin yaĢam durumlarını olumsuz etkileyen stres faktörlerinin etkisini azaltır veya bu faktörleri ortadan kaldırır,

2) Olumsuz yaĢam durumları karĢısında bireyin dayanma gücünü arttırarak bireyin sağlık durumunun iyileĢmesine katkıda bulunur,

3) Çevresel stresörlerin etkilerine karĢı kısmen veya tümüyle tampon görevi yaparak bireylere yardım eder (Aktaran: Yıldırım, 1997: 82).

Caplan (1974) sosyal desteğin hastalıklara karĢı koruyucu bir rolünün olduğunu ortaya koymuĢtur ve sosyal desteği;

a) Bireylerin duygusal sorunları ile baĢaçıkabilmelerinde psikolojik kaynaklarının harekete geçirilmesine yardım ettiğini,

b) Bireylerin sorumlu oldukları görevleri paylaĢmaları sağladığını,

c) Bireylere para, çeĢitli materyal, eĢya, bilgi ve beceri edinmelerini sağlayarak içinde bulundukları güç durumla baĢaçıkabilmelerinde yardım ettiğini,

d) Bireyin çevresindeki önemli kiĢilerden oluĢan koruyucu bir mekanizma oduğunu açıklamıĢtır (Aktaran: Yardımcı, 2007: 25).

Sosyal desteğin insanları stresli olayların olumsuz etkilerinden, kiĢiler arası iliĢkiler yoluyla koruduğunun anlaĢılmasında son zamanlardaki geliĢmeler etkili olmuĢtur. Sosyal destek, stresli bir çevreye karĢı kiĢiler arası iliĢkilerde birey tarafından tampon mekanizma olarak yaygın bir Ģekilde kullanılır. Stresle yüzleĢilen

durumlarda sosyal desteğin rolü, psikolojik ve somatik hastalıklara karĢı etkilidir. Ayrıca sosyal destek fiziksel ve ruh sağlığını da korumaktadır (Sorais, 1989: 27).

Sosyal destek, ailesi ve yakın çevresi tarafından bireyin kendisini iyi hissetmesi, özellikle önemli yaĢam olayları ve kriz durumlarında kendisini iyi hissetmesi için potansiyel bir anahtardır. Sosyal destek, bireyin ya da ailesinin strese uyum sağlayarak baĢa çıkması olarak düĢünülmektedir. Sosyal desteğin spesifik stres ya da krizden kaynaklanan durumlarda aracı olarak etkisini ortaya koyan araĢtırmalarda House, (1981) ve Mc Cubbin ve arkadaĢları (1980) sosyal desteğin hem doğrudan strese karĢı iyileĢtirici olduğu hem de stresin etkisine karĢı tampon bir rol üstlendiğini öne sürmüĢlerdir (Aktaran: Cooke vd., 1988: 211).

Sosyal destek, stresin etkilerine karĢı tampon eylemleri içermektedir (Buunk ve Peeters, 1994; Sarason vd., 1983) ayrıca sosyal destek iĢde daha düĢük stres algısına neden olmaktadır (Blau, 1981; Chen vd., 2003; Fenlasen ve Beehr 1994; Fernandes vd., 2008; La Rocco ve Jones, 1978; Leiter, 1991) aynı zamanda sosyal destek, stresli koĢullara örneğin; kronik fiziksel rahatsızlıklara olumlu uyum sağlamada katkıda bulunmaktadır (Aktaran: Papakonstantinou ve Papadopoulos, 2009: 394).

Sosyal desteğin olası koruyucu etkisi psikososyal stres durumlarında kesin olarak tampon ya da tamponlama olarak ifade edilir. Öne sürülen görüĢler, sağlık ve kendini iyi hissetme üzerinde sosyal desteğin az ya da olmayıĢının psikososyal stresin olumsuz etkisini ifade etmektedir. Bu olumsuz etkiler, güçlü sosyal destek sistemi ile azalmakta ya da ortadan kalkmaktadır. Brown ve arkadaĢlarının (1975) yaptığı araĢtırma, sosyal desteğin tamponlama etkisini ortaya koymuĢtur. AraĢtırmada, 18-65 yaĢ arasındaki kadınlardan oluĢan geniĢ bir örneklem grubunda sosyal desteğin yatıĢtırıcı etkisi, yaĢam değiĢikliklerindeki stres ve psikiyatrik rahatsızlıklar arasındaki iliĢki incelenmiĢtir. AraĢtırmada, kadınlar, eĢlerini ya da erkek arkadaĢlarını dert ortağı olarak bildirmiĢler ve kadınlar bir Ģey hakkında konuĢtuklarında ya da üzüldüklerinde eĢlerinden ya da erkek arkadaĢlarından yüksek düzeyde sosyal destek algıladıklarını ifade etmiĢlerdir (Aktaran: Cohen ve Mc Kay, 1984: 253-254).

ĠĢ yaĢamında çalıĢanların iĢten kaynaklanan stres, gerilim durumlarında iĢleriyle ilgili doyum ve iĢ performanslarında çevreden alınan veya algılanan sosyal desteğin birey üzerinde olumlu ve önemli etkisi bulunmaktadır (Gail M., 2007: 127). Sosyal desteğin fiziksel ve psikolojik sağlık için önemli bir kaynak olduğu, tedavi edici özelliğinin bulunduğunu öne süren araĢtırmalar literatürde yer almaktadır, Pearson (1986); Kirmeyer (1987); Murray (2003); Bhanthumnavian (2003) (Aktaran: Akın, 2008: 149).

KiĢinin iĢyerinde ve iĢyeri dıĢında algıladığı veya aldığı sosyal destek, strese karĢı önemli bir koruyucudur. EĢ, aile üyeleri ve arkadaĢlar stresli durum için bireyi desteklemede önemli rol oynayabilir. Aileler, iĢyerinden kaynaklanan stresi azaltmak için genellikle bu yükü taĢımaktadır. KiĢinin sosyal desteğinin yeterli olmadığı durumlarda, iĢ stresiyle baĢaçıkılamaması durumunda kiĢide ruhsal sorunlar ortaya çıkabilmektedir (Çelikkol, 2001: 115-116).

Bireylerin çevresinden aldığı veya algıladığı sosyal desteğin özelliklerine göre birkaç çeĢidi bulunmaktadır.

2.10.2. Sosyal Destek ÇeĢitleri

House (1981) sosyal desteğin türleri ve yaygınlığı hakkında dört sınıflama yapmıĢtır. Bunlar: