Ruhsal ve Fiziksel Sağlığa İlişkin Sonuçlar:

a) Depresyon,

b) Anlamsız korkular ve heyecanlar, c) Yüksek tansiyon, taĢikardi, d) Dikkati toplayamama,

e) Ellerin terlemesi ve titremesi, f) BaĢ ve sırt ağrıları,

h) TerkedilmiĢlik duygusu, i) ĠĢtahsızlık, zayıflama,

j) Özgüven ve özsaygının yitirilmesi, k) Deri üzerinde döküntüler, kaĢıntılar,

l) Daha ağır olgularda, travma sonrası stres bozukluğu (Tınaz, 2006: 24).

ĠĢyerinde psikolojik taciz, kurbanın fizyolojik ve ruh sağlığı üzerinde önemli etkiye sahiptir, hatta kurban bu süreçte çeĢitli psikosomatik semptomlar ve ruhsal sorunlar yaĢayabilir. Örneğin: Anksiyete, depresyon, baĢağrısı, mide ağrıları, sinirlilik, dikkat sorunları, yalnızlık, düĢük özgüven, uyku sorunları, sosyal sorunlar, mutsuzluk ve intihar düĢünceleri gibi (Martin ve Martin, 2010).

Bosna-Hersekte ulusal sağlık merkezinde çalıĢan 511 doktor üzerinde psikolojik taciz, stres ve iĢ yeteneğinin incelendiği bir araĢtırmada, doktorların 387’sinin %76 oranında iĢyerinde psikolojik tacize maruz kaldıkları belirlenmiĢtir. ĠĢyerinde psikolojik tacize maruz kalan doktorlar, iĢlerine yönelik motivasyon, öz saygı, özgüven düĢüklüğünün yanı sıra yorgunluk ve depresyon yaĢadıklarını bildirmiĢlerdir. Ayrıca araĢtırmada doktorların, meslektaĢlarından ve amirlerinden sosyal destek almamaları ile bu Ģikayetlerin anlamlı iliĢkisi olduğu da belirlenmiĢtir (Pranjic vd., 2006: 757).

ĠĢyerinde psikolojik tacizin kurumlar, iĢletmeler ya da örgütler üzerindeki etkileri de önemlidir. Psikolojik taciz sürecini yaĢayan örgütlerde, hiyerarĢinin en tepesinde yer alan yöneticilerden, hiyerarĢinin en alt basamağında yer alan iĢgörenlere kadar herkes bu süreçten olumsuz olarak etkilenir. Genel olarak bir örgütte psikolojik taciz süreci sırasında, iĢ kalitesi ve verimliliğinde düĢüĢ olur, çalıĢanlar arasında ayrıĢmalar olur, iĢbirliği ortadan kalkar, oluĢan karmaĢa ve huzursuzluk örgüte olumsuz imaj olarak yansır. ÇalıĢma ortamındaki aĢırı stres, çatıĢma ve huzursuzluktan kaçınmak için çalıĢanların iĢlerinden ayrılmaları artar. Bireylerin örgüte ve iĢlerine aidiyet duyguları azalır, psikolojik taciz çalıĢanların sağlığı üzerinde olumsuz etkilerde bulunarak hastalık, rapor izinlerinin maliyetlerinin yüksek olmasına ve iĢten ayrılan çalıĢanlara ödenecek tazminatların da eklenmesiyle örgütleri, kurumları olumsuz etkileyen bir durum halini alır (Koza, 2008: 328-329).

Genel olarak örgütsel yapı üzerinde psikolojik tacizin etkisi; yüksek düzeyde iĢ devri (turn over), organizasyondan ayrılmayı istemek, örgüte bağlılıkta azalma ve üretkenlikte azalma belirlenen durumlardır. Ayrıca iĢyerinde psikolojik taciz kurbanları için iĢ doyumu düzeylerinde azalma, psikosomatik semptomlar, fiziksel hastalıklar ve iĢ alanından uzaklaĢtırılma ortaya çıkan sonuçlardandır. Buradan da anlaĢılmaktadır ki, iĢyerinde psikolojik taciz hem çalıĢanlar için hem de kurumlar,

örgütler için oldukça zararlı ve ekonomik olarak maliyetli bir durumdur (Salin, 2003: 1213-1214).

ÇalıĢanlar üzerinde ve örgütsel yapı üzerinde psikolojik tacizin yarattığı olumsuz etki ve tahribatla baĢedebilmenin etkili yöntemlerinden biri yasal yolları kullanmaktır. ĠĢyerinde yaĢanan psikolojik taciz karĢısında çalıĢanların hukuki mücadele ile sonuç alabilmeleri için yasal sürecin ve kanunların iyi bir biçimde anlaĢılmasına gerek vardır.

2.3. ĠĢyerinde Psikolojik Taciz Kavramının Yasadaki Yeri

ĠĢyerinde psikolojik taciz doğrudan bireye yönelik kötü, yıldırıcı ve terörize edici tutum ve davranıĢları içeren bir saldırıdır. ĠĢyerinde psikolojik tacizin amacı bireyi kendi isteğiyle ya da üstlerinin çalıĢan hakkındaki olumsuz imajı ile iĢ ortamından uzaklaĢtırmaktır. Mağdur durumdaki birey iĢyerinde psikolojik tacizle mücadele etmek için hukuki yollara da baĢvurmaktadır. Türkiye’deki yasalar incelendiğinde iĢyerinde psikolojik taciz terimi ile ilgili olarak doğrudan Türk Ceza Kanununa (TCK) girmiĢ bir ifade bulunmamaktadır.

4857 sayılı iĢ yasası, sadece cinsel tacize iliĢkin iki hüküm içermektedir. Bunlardan birincisine göre, iĢçinin diğer bir iĢçi ve üçüncü kiĢiler tarafından örgütte cinsel tacize uğraması ve bu durumu iĢverene bildirmesine rağmen gerekli önlemlerin alınmaması halinde, söz konusu iĢçi iĢ sözleĢmesini haklı nedenlerle feshedilebilecektir (ĠĢk. M.24/II-d). Diğer hüküm ise, iĢçinin iĢverenin baĢka bir iĢçisine cinsel tacizde bulunması halinde, iĢverene söz konusu iĢçinin iĢ sözleĢmesini haklı sebeplerle feshetme yetkisi vermektedir (ĠĢk.m.25/II-c), (Kırel, 2007: 330).

ĠĢyerinde psikolojik taciz, Türk Ceza Kanununda yer alan çeĢitli maddeler ve bu maddelerin içeriğinde yer alan fiil ve durumlar gözetilerek değerlendirilmektedir. Bu hususta Türkiye’de kanun koyucunun Türk Ceza Kanununda iĢyerinde psikolojik taciz olgusu ile ilgili düzenleme yapmasına ihtiyaç vardır.

Diğer ülkelerden Amerika BirleĢik Devletlerinde iĢyerinde psikolojik tacizin yasalardaki yeri Türkiye’ye benzemektedir ancak Amerika BirleĢik Devletlerinde eyalet sistemi uygulandığı için yasalar eyaletlere göre değiĢmektedir. Amerika BirleĢik Devletlerinde medeni kanunun 7.maddesiyle iĢyerinde gözdağı, hakaret, alay ve saldırganlık için cezayi müeyyide öngörülmüĢtür. Kanada’da 1 Haziran 2004’de yürürlüğe giren yasa ile “Bir çalıĢanın psikolojisini, vakarını, kiĢisel bütünlüğünü etkileyen ve iĢ ortamını kötüleĢtiren sözlü yorum ve sataĢma, el kol hareketleri gibi arzu edilmeyen ve düĢmanca davranıĢların tekrarlanması psikolojik taciz anlamına gelir”denmiĢtir (Çobanoğlu, 2005: 199-200).

Avrupa Birliğinde ise iĢyerinde psikolojik taciz ile ilgili yasal düzenlemeler incelendiğinde konu ile ilgili çalıĢmalar bulunmakla birlikte hukuki düzenleme konusunda karĢılaĢılan en önemli sorunun söz konusu olgunun tanımlanması ve ispatlanması olduğu anlaĢılmaktadır. Ancak Avrupa komisyonunun 2002-2006 yıllarını kapsayan iĢçi sağlığı ve iĢçi güvenliği strateji belgesinde konuya “psikososyal problemler” baĢlığı altında çalıĢma yaĢamında yeni bir risk unsuru olarak iĢyerinde psikolojik tacize yer verilmiĢ ve bu hususta daha fazla çalıĢma yapılması önerilmiĢtir. Genel olarak Avrupa Birliğine üye ülkelerde iĢyerinde psikolojik taciz olgusuna iliĢkin yasal düzenlemelerin bazı ülkeler dıĢında yetersiz olduğu söylenebilir (Güngör, 2008: 158-178).

ĠĢyerinde psikolojik taciz durumunda, bireylerden kurumlara yönelik olumsuz etkilerin temelinde, psikolojik tacizin bireylerde ve örgütsel yapıda ortaya çıkardığı stresin önemli etkisi vardır.

2.4. Stres

Genel anlamıyla stres, psikolojik, sosyal, kültürel ya da fiziksel ajanların kiĢide oluĢturduğu değiĢiklik durumudur. Aynı zamanda stres, organizmanın stres verici faktörlere gösterdiği fizyolojik ve psikolojik tepki anlamına da gelmektedir” (Çelikkol, 2001: 89). Stres, “insanların aĢırı içsel ve çevresel baskıya karĢı gösterdikleri tepkidir (Tutar, 2004: 73). Stres, “organizmanın bedensel ve ruhsal sınırlarının tehdit edilmesi ve zorlanması ile ortaya çıkan bir durumdur” (BaltaĢ, 1992: 23-26). Genel anlamda “Bireyin, fizik ve sosyal çevreden gelen uyumsuz koĢullar nedeniyle bedensel ve psikolojik sınırlarının ötesinde harcadığı gayrete “stres” adı verilir (Cüceloğlu, 2005: 321-323). Günlük yaĢam olaylarının dıĢında iĢ yaĢamında da çalıĢanlar iĢin kendisinden, insanlararası iliĢkilerden vb. nedenlerle stres yaĢayabilmektedirler.

ĠĢ stresi, kiĢinin görevini yerine getirirken gerek iĢin kendine özgü yapısından gerekse çalıĢanın kendi kiĢiliğinden kaynaklanan bir uyumsuzluk ve buna karĢılık verdiği tepki olarak tanımlanabilir (ġenyiğit, 2004: 104). ĠĢyerinde insanlararası iliĢkilerdeki olumsuzluklardan kaynaklanan psikolojik taciz mağdur üzerinde stres yaratan etkiye sahiptir. Selye (1977) stres karĢısında insan organizmasının üç farklı biçimde tepki gösterdiğini öne sürerek, bu görüĢünü genel adaptasyon sendromu olarak açıklamıĢtır (Akt. BaltaĢ, 1992: 26).

ġekil 3: Genel Adaptasyon Sendromunun Üç Dönemi

Normal direnç düzeyi A B C

A: Alarm reaksiyonu