23 Mart 1950' de konaklama ve eğlence yerlerinde faaliyet göstermek üzere Ankara'da kurulan Türkiye'nin ilk federasyonunun. kurucu sendikaları İstanbul Otel , Lokanta ve Eğlence Yerleri İşçileri Sendikası’nın çağrısına uyarak bir araya gelen Adana, Ankara, İstanbul, Bursa, İzmir, Mersin, Tarsus, İskenderun ve Turgutlu otel ve eğlence yerleri işçileri sendikalarından oluşuyordu.
Federasyonun 13 Mart 1951 tarihinde toplanan ilk genel kurulunda yönetim kuruluna İzzet Çilingir (Başkan), İsmail Araz (Genel Sekreter), Enver Bulgan, Bahattin Tansel, Elefteryas Çakas ve Kadri Haşkan seçilmiştir. Genel Kurulda söz alan delegeler grev hakkının tanınması, asgari ücret tarifesinin uygulanması yabancı uyrukların çalıştırılması, mevzuatının tek işçi çalıştırmak yerlerde de uygulanması işsizlik sigortası gibi konularda da görüş bildirmişlerdir. 23Mayıs 1969 tarihinde toplanan genel kurulda federasyonun feshine karar verilmiş ve 7 Temmuz 1969 ‘ da OLEYİS (Türkiye Otel Lokanta ve Eğlence Yerleri İşçileri Sendikasını TOLEYİS’ e bağlı sendikalar tarafından kurulmuştur.209
207 Bursa İşçi Sendikaları Birliği, Türkiye Sendikacılık Ansiklopedisi, c.1, s.197
208G. Lefranc, K. Sülker, Dünyada ve Bizde Sendikacılık,… s.170-174
209TOLEYİS Federasyonu ( Türkiye Otel Lokanta ve Eğlence Yerleri İşçileri Sendikaları Federasyonu), Türkiye Sendikacılık Ansiklopedisi, c.3,…s.253
II.2.3.5. CHP İktidarında Grev Ve Lokavt
Türkiye'ye Fransızcadan gelen grev (grévé) kelimesinin bir anlamı deniz veya nehir kenarındaki kumsal arazi, diğer anlamı ise Paris'te Seine Nehri kenarındaki Belediye Sarayı’nın yanında bulunan ve eskiden idamların gerçekleştiği ve
“GrevMeydanı” adı verilen meydandan gelmektedir. Daha sonra bu meydanda iş arayanların topluca beklemeleri halk tarafından “grev yapmak” olarak adlandırılmış ve XIX yüzyılın başlarından itibaren işçilerin çeşitli menfaatler elde etmek amacıyla toplu olarak iş bırakma eylemine grev denilmiştir. İngiltere'de “strike” Almancada “streik”
Fransızca da “grévé” olarak ifade edilen grev, işçilerin isteklerini elde etmek amacıyla geçici bir süre iş sözleşmesini durdurmak toplu halde ve alınan karar doğrultusunda yapılan iş bırakma eylemidir.210 Lokavt ise toplu iş uyuşmazlıklarında işçilerin bir süre topluca işten uzaklaştırmasıdır.211
CHP'nin 27 yıllık iktidarında greve karşı sıcak bakmayan sert bir politika izlediği görülmüştür. CHP 'nin sınıfsız ayrışmayı değil birleşmeyi göz önünde bulundurduğu Türk toplumunda; gerek iç gerekse dış faktörler göz önünde bulundurularak grev yok sayılmıştır. 212 CHP'nin iktidarında çıkarılan hukuki düzenlemelerde bu durumun kanıtıdır. 1936 yılında yürürlüğe giren 3008 sayılı İş Kanununun yetmiş ikinci, yetmiş üçüncü ve yetmiş beşinci maddeleriyle grev yasaklanmıştır.213 Yine 1947 tarihli Sendikalar Kanununda yer alan 7. maddesinde de açık bir şekilde grevin bir suç olduğu belirtilmiştir.214
CHP'nin işçi sınıfının haklarını işveren karşısında korumak için kullandığı grev kozunu yok sayması, Meclis görüşmelerinde de açık bir şekilde ortaya çıkmıştır.
20.02.1947 tarihinde Sendikalar Kanunu görüşülürken Çalışma Bakanı Sadi Irmak CHP'nin greve ve lokavta bakış açısını grev ve lokavtın işçi-işveren arasındaki ilişkide karşılıklı hak ve çıkarlarını korumak için ortaya çıkmış bir sistem olarak tanımlanmış, liberal bir ekonomi için gerekli olsa da Türkiye’nin devletçi bir ekonomiye sahip olması nedeniyle grev ve lokavta gerek olmadığını belirtmiştir. Ayrıca Devletin koruması altındaki işçiler ve işverenler arasında anlaşmazlığa uzlaşmacı bir çözüm için Yüksek
210 İştar Cengiz (Urhanoğlu), A. Eda Manav, “Türk Hukuku" da Grev Yasakları” , TAAD, c.1, S.5, 20 Nisan 2011, s.213
211 Lokavt, www.enfal.de/sosyalbilimler/1/1008.htm Erişim Tarihi: 6.06.2017
212Ahmet Makal,“Türkiye’de 1945-1960 Dönemindeki Grev Tartışmaları İle Grevler Üzerine Bir Çözümleme Denemesi”, Tartışma Metinleri, AÜ SBF Matbaası, No. 65, Şubat, 2004,s.2
213 Resmi Gazete,15 Haziran 1936, S.3330
214 A. Makal, “Türkiye’de 1945-1960 Dönemindeki Grev Tartışmaları İle Grevler Üzerine Bir Çözümleme Denemesi”,…s.3
Hakem Kurumu ve Tahkim Kurulu sistemlerinin getirildiği bu sistemle grev ve lokavtın Türkiye için anlamsız olduğunu belirtmiştir ve grevin yasak suç sayıldığı ülkelere Almanya, Japonya, Rusya, Portekiz, Brezilya, Yunanistan ve Uruguay örneklerini vermiştir.215Yine 18 Ocak 1950 tarihinde Mecliste İş Kanunu üzerinde değişiklik görüşülürken CHP'li Çalışma Bakanı Reşit Şemsettin Sirer'in yaptığı konuşmada liberal sistemin Devletin vazifelerini çok dar ve sınırlı bir hale getirdiği bu nedenle işçi- işveren arasındaki ilişkide bir çatışma söz konusu olduğunu, Devletçilik ilkesinin esasları itibariyle Türkiye'de işçi-işveren haklarının koruma altına alması nedeniyle grev ve lokavta ihtiyaç olmadığını belirtmiştir. Sözlerine şu şekilde devam etmiştir.
“...Sınıflar nefretle ve kinle grev ile lokavt ile birbirinin karşısına geçmeyeceklerdir. Bu Devlet buna meydan vermeyecektir. Bu sebeple mücadele silahlarına da lüzum olmayacaktır.”216 Bu sözlerle DP iktidarına 4 ay kala CHP'nin grev ve lokavt anlayışında bir değişikliğin olmadığını ortaya koymuştur.
CHP'nin iktidar olduğu dönem 1923-1950 yılları arasında yasal düzenlemelere rağmen grev ve lokavt olayları görülmüştür. Ancak bu dönemde ve daha sonra yapılan mitinglerde grev ve lokavt kavramları iç içe girmiştir. Lokavt mı grev mi belirsizliği içinde 1923-1950 döneminde gerçekleşen grevlerin suç tekil etmesi nedeniyle istatistiksel verilerin bulunmaması birinci el kaynak olarak gazetelerden yararlanılması gerekliliği, ancak gazetelerin kapanma, çalışanların hapis cezası verilmesi gibi nedenlerle grev hakkında net ifadelere yer vermemesi atıfta bulunulan ikinci el kaynakların bazılarının olmadığı bazı verilerin tarihleri tutmaması nedeniyle 1923- 1950 ve benzeri nedenlerle 1950-1960 dönemi Türkiye'sinde grev konusunda greve iştirak sayısı, grev süresi, grevin sonucu üzerinde değerlendirme yapmada net ifadeler kullanmak güç olabilmektedir.217 Bu bilgiler göz önüne alınarak 1923-1950 döneminde Türkiye'de gerçekleşen grevlerden bazıları şunlardır:
215 TBMM Zabıt Ceridesi, Dönem:8,c.4,Birleşim:47,(20.02.1947), s.303,
www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/.../tbmm08004047.pdf, Erişim Tarihi:12.07.2016
216 TBMM Zabıt Ceridesi, Dönem:8,c. 23, Birleşim: 31,(18.01.1950) ,s.218
www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAKLAR/.../tbmm08023031.pdf, Erişim Tarihi: 12.07.2015
217 A. Makal, “Türkiye’de 1945-1960 Dönemindeki Grev Tartışmaları İle Grevler Üzerine Bir Çözümleme Denemesi”,… s.14-17