19.yy 'ın başlarından itibaren çalışma ilişkilerinde işçi kesiminin hak ve menfaatlerini korumak amacıyla oluşturulan örgütlenme olarak ifade edilen sendika192 kavramı, 1946-1950 döneminde CHP'nin iradesi altında ilerleyebilmiş işçi sınıfını CHP'li üyelerin ya da yandaşlarının idaresi altında yönetilmesi gerekliliği bu dönemde CHP'nin DP’ye karşı yürüttüğü bir politika olarak karşımıza çıkmıştır.193 Bu politikanın en büyük başarısı ise “İstanbul Sendikalar Birliği” adıyla kurulan ancak sıkıyönetim tarafından sonlandırılan 1948 yılında “İstanbul İşçi Sendikaları Birliği (İİSB)” adı altında tekrar kurulan sendikadır. 28 Mart 1948'de 17 sendikanın katılımı ile Eminönü Halkevinde gerçekleşen kongre ile kurulmuştur.194
Birliğin kurucu sendikaları şunlardır.195 Mensucat(Tekstil) iş kolundakiler -Bakırköy Mensucat İşçileri Sendikası -Beyoğlu Mensucat İşçileri Sendikası -Eyüp-Haliç Mensucat İşçileri Sendikası -Fatih- Eminönü Mensucat İşçileri Sendikası -Haliç Bölgesi Mensucat Sanayi İşçileri Sendikası Tekel ve Bağlı İşyerlerindekiler
-Cibali Tütün ve Sigara Sanayi İşçileri Sendikası -Likör ve Kaynak işçileri sendikası
-Tekel İstanbul Bira fabrikası İşçileri Sendikası
-Tekel Yaprak Tütün Bakımı ve İşleme İşçileri Sendikası -Paşabahçe İspirto İşçiler Sendikası
191 Güney Bölgesi Tütün Müskirat ve Gıda İşçileri Sendikası, Türkiye Sendikacılık Ansiklopedisi, …c.1 s.516
192 Mustafa Öztürk, “Sendikal Demokrasinin Örgütlü Hareketler Açısından Önemi”, Süleyman DemirelÜniversitesi İİBF Dergisi, c.18,S.2,2013, s.270
193 Fatih Güngör, “İşçi Hareketleri”, Türkiye Sendikacılık Ansiklopedisi, …c.2.s.104-105
194 M.Hakan Koçak, “İşçi Hareketinin Örgütsel Kapasitesi ve Ölçeksel Strateji Bağlamında İstanbul İşçi Sendikaları Birliği Örneği (1948-1962)” ,Çalışma ve Toplum Dergisi, S.43, 2014,s.63
195 Fatih Güngör, “İstanbul İşçi Sendikaları Birliği”, Türkiye Sendikacılık Ansiklopedisi…, c.1,s.58
Diğerleri
-Beykoz Deri ve Kundura Sanayi işçileri Sendikası -İstanbul Cibali Kutu Fabrikası İşçileri Sendikası
-İstanbul Demir ve Madeni Eşya Sanayi İşçileri Sendikası -İstanbul Deniz İşçileri Sendikası
- İstanbul Gıda Sendikası İşçileri Sendikası.
Birliğe CHP `ye mesafeli duran İstanbul Tütün İşçileri Sendikası, İstanbul Mensucat İşçileri Sendikası, İstanbul Basın Teknisyenleri Sendikasını ve Motorlu Taşıt İşçileri Sendikası katılmamıştır.196
Birliğin ilk kongresinde yönetim kuruluna Yaşar İyidoğan (başkan),Süreyya Birol ve Kamil Ataçlı (başkan vekilleri),Vahdettin Durmaz ,Nizamettin Babaoğlu, Ziya Üçer, Mustafa Şahin Bedri Ataman, Ahmet Topçu, Zühtü Tetey, Naci Bilgin, Mehmet Tosun ve Seyfi Demirsoy, Şevket Döndüren, Nizamettin Yalçınyuva seçilmiştir.197
İİSB, ana tüzüğünde kuruluş amacını üyeler arasında uyum ve işbirliği sağlamak, üyeleri adına girişimlerde bulunmak, ülkemizde yeni işçi sendikalarının kurulması için mücadele vermek, bu sendikalarla üyeleri arasındaki irtibatı ile işbirliğini sağlamak olarak belirtmiştir.198
1946-50 döneminde dört işveren sendikası bulunmaktaydı. Bu sendikaların işçi sendikalarına bakışı olumlu olmamıştır. Sendikalı işçilere karşı tavır alan işverenler ve işçiler arasında anlaşmazlıkları düzeltmek İİSB'nin görevleri arasındaydı. Bunun için İstanbul Sanayi Birliği ile İİSB tarafından "Uzlaştırma ve Hakem Kurulu" adı altında ortak bir kurul oluşturulmuştur. Bu kurulun amacı işçi- işveren arasında çıkan anlaşmazlıkların mahkemeye gitmeden çözebilmekti. İİSB yöneticilerinde işçi- işveren arasında anlaşma sağlanabilineceği, işveren ile işçinin gereksiz yere mücadele etmesinde her iki tarafında zarar göreceği, eğer işverenler işçi sendikalarına karşı tavır alırlarsa hukuki yollar kullanılarak işçinin haklarının savunulacağı kanaati mevcuttu.
Ancak İİSB’nin bu inancı kanuni yetersizlikler, sendikaların zayıf oluşu, mevcut Türkiye gerçeği ile işverenlerin işçilere verdikleri vaatleri tutmamakla son bulmuştur.199
Kısacası ülkenin mevcut yapısı göz önünde bulundurulmuş, devlet işçi ve işveren arasındaki ilişkide işvereni koruma ve kollama yoluna gitmiş, bu durum işçi
196 G. Lefranc, K. Sülker ,Dünyada ve Bizde Sendikacılık,… s.156
197 F. Güngör, “İstanbul İşçi Sendikaları Birliği” , Türkiye Sendikacılık Ansiklopedisi,… c.2.s.58
198 M.Hakan Koçak, “İşçi Hareketinin Örgütsel Kapasitesi ve Ölçeksel Strateji Bağlamında İstanbul İşçi Sendikaları Birliği Örneği (1948-1962)” ,…s.63
199 G. Lefranc, K. Sülker, Dünyada ve Bizde Sendikacılık, …s.158
sınıfında örgütlenme faaliyetinde Batılı ülkelerde olduğu gibi bir bilincin doğmasını engellemiştir.
Devletin yarı resmi sendikası200 olan İİSB işçi sınıfına sendikalara karşı CHP’yi kollayan tavrına yönelik en güzel örneği “EMSİS’ in İşsizliği Protesto Miting” isteği karşında vermiştir. Mensucat piyasasındaki durgunluk dolayısıyla bazı fabrikalarda ve imalathanelerde haksız yere çıkarılan işçiler ve çalışanlarda gidilen ücret kesintisini protesto etmek için “EMSİS (Eyüp Mensucat Sanayii İşçileri Sendikası)”nın İİSB’ ne müracaat edilmiştir.201İİSB Başkan vekili Seyfi Demirsoy’ un işçilerin İş Kanununa uygun bir şekilde işten çıkarılıyor, mitinge gerek yok şeklindeki ifadeleri üzerine202 EMSİS’in kâtibi Vatan gazetesine şu demeci vermiştir.
“İstanbul’ da 35bin mensucat işçisinin %60’ı üç ay içerisinde işsiz kalmıştır.
İşçilerin bu perişan halinin alakadarlara duyurmak üzere tertip ettiğimiz toplantıyı birlik başkanlığına bildirdiğimiz zaman şu cevabı verdiler.
-Bocalamalar yalnız kanuni imkânsızlıklar yüzünden olmayıp bunda memleketin içinde bulunduğu umumi şartlar ve biz işçilerin davamıza gösterdiğimiz alakasızlıktandır.
Sendikaların ve işçilerin bu toplantıya iştiraklerini önlemek için gazetelere ilan veren bu acayip teşekkülden işçi menfaatine bir hayır beklenemez.
Arkadaşlarım kütle halinde tensikata uğramaktadır. Mesela Maltaoğulları Fabrikası 450 işçi, Bahariye Mensucat 130 işçi Adalet Mensucat 100 kişi (bu fabrikada yeniden 230 işçi çıkartmak için hazırlık yapıyor.) ve diğer fabrikalar birçok işçi çıkardılar. İşçi aylıkları 70 liraya kadar düştü. İİSB işçilerin dertleriyle alakalanmıyor.”203
İşçi haklarını korumak adına oluşturulan Birlik, CHP’nin güdümünde hareket etmeye devam etmiş, miting konusunda tavrı değişmezken, İstanbul Emniyet Müdürlüğü EMSİS’in gerçekleştirmek istediği mitinge izin vermemiştir. Miting her türlü engellemelere rağmen 4 Eylül 1949 tarihinde gerçekleşmiştir. Mitingte işsizliği protesto ederek işsizlik gerçeğinin değiştirilemeyeceği, “bu toplantının Türk işçisi içinkara bir leke” olacağı ve gidilmemesini telkin eden bildiriler dağıtılmış ancak bu provokasyon karşısında 1000 işçi mitingde hazır bulunmuştur. Miting sonrası İİSB
200 M.Hakan Koçak, “İşçi Hareketinin Örgütsel Kapasitesi ve Ölçeksel Strateji Bağlamında İstanbul İşçi Sendikaları Birliği Örneği (1948-1962)” s.63
201 EMSİSİ’İN İşsizliği Protesto Mitingi, Türkiye Sendikacılık Ansiklopedisi,…c.1,s.375
202 Vatan, 17 Ağustos 1949, S.2958
203 Vatan, 18 Ağustos 1949, S.2959
harekete geçmiş ve mitingi düzenleyen EMSİS’i bağlı bulunduğu İİSB Haysiyet Divanından izin almadığı gerekçesiyle ihraç etmiştir.204 CHP’nin sendikaları kendi güdümünde hareket ettirmeye zorlamsı, işçi haklarını korumak ve kollamak adına bir araya gelen birliklerin asli görevlerini arka plana itmelerine bu durumunda işçi örgütlenmelerine karşı işçi sınıfının mesafeli durmasına sebep olmuştur.
Siyasetin odağında kalan İİSB işçi sınıfı karşısında güven tazelemek için 10 Eylül 1950 de Hür İşçi Sendikaları Birliği ile birleşmiş ve “Milli İşçi SendikalarıBirliği”
adını almıştır. Yeni birliğin yönetim kurulu, başkan Zühtü Tetey, Başkan vekilleri Sürreya Birol ve Mehmet İlhanlı genel sekreter Selahattin Yapım'dan oluşmuştur.
Ancak İstanbul İşçi Milli Sendikaları Birliği DP-CHP çekişmesi nedeniyle kısa süreli olmuş ve 20 Ocak 1952' de tekrar “İstanbul İşçi Sendikaları Birliği” adını almış ve faaliyet göstermiştir.205
İİSB'nin kurucu üyeleri daha sonra 1952 yılında kurulmuş olan TÜRK-İŞ'in ortaya çıkmasına vesile olmuştur. Bu kurucu üyeler arasında en dikkat çeken isim İİSB’
ye 1952-53-54-56 yıllarında başkanlık yapmış olan ve sonradan TÜRK-İŞ'in ilk icra kurulunda muhasip üyeliğe getirilmiş olan Seyfi Demirsoy'dur.206
İşçi sınıfının bilinçlenmesinde, işçi hareketine yön vermiş, sonradan oluşmuş olan TÜRK-İŞ’e örnek teşkil etmiş olan İİSB 14 yıllık işçi örgütlenmesinde konfederasyon gibi çalışmıştır. İİSB işçi sınıfı ve örgütlenme tarihinde 1948-62 yıllarının en önemli sivil toplum örgütü olmuştur.