TMS’ye Göre Amortisman Uygulaması ve

16 no'lu muhasebe standardı maddi duran varlıklarla ilgili açıklamalara yer verirken, bu varlıkların amortismanları ve amortisman yöntemlerine de yer vermiştir. Standarda göre amortisman; bir varlığın amortismana tabi tutarının, yararlı ömür süresince sistematik olarak dağıtılmasını ifade etmektedir(TMS16.6).

2.1.3.5.1.1 Amortismana Tabi Değerler

Bir varlığın amortismana tabi tutarı, kalıntı değeri düşülerek belirlenir. Bir varlığa ilişkin amortisman ayırma işlemine, varlık kullanılabilir olduğunda başlanır ve varlık tamamen itfa olmadıkça, atıl kaldığında ya da kullanımdan kaldırıldığında durdurulmaz. Ancak kullanıma göre amortisman metodu uygulanırken, amortisman gideri üretim olmadığı zamanlarda sıfır olabilir (Gökçen v.d, 2006: 152).

Standarda göre, amortismana tabi değer hesaplanırken, varlığın kalıntı değerinin (hurda değer) maliyetten düşülmesi esastır. Ancak, kalıntı değerinin olmaması veya önemsiz olması durumunda, bu değerin dikkate alınması zorunlu olmaktan çıkar. Kalıntı değeri, varlığın faydalı ömrü sonunda elden çıkarılması sonucunda elde edilecek tutardan, elden çıkarma

64

maliyetlerinin düşülmesi suretiyle hesaplanır. Hesaplamada, paranın zaman itibariyle değerinin de dikkate alınması gereklidir. Hurda değerinin, düzenli olarak gözden geçirilmesi gereklidir. Hurda değerindeki değişiklikler, bir tahmin değişikliği niteliğindedir ve TMS 8 muhasebe politikaları standardı hükümlerine göre muhasebeleştirilir (Örten vd, 2011: 211). Bir varlığın kalıntı değeri varlığın defter değerine eşit ya da daha fazla bir tutara yükselebilir. Bu durumda, varlığın amortisman gideri, kalıntı değeri sonradan varlığın defter değerinin altında bir değere düşene kadar sıfıra eşit olur (TMS 16.54).

Standarttın 58 ve 59. maddelerinde arsaların amortismanına değinilmiştir. Buna göre; binalar ile birlikte alındıklarında dahi arsanın amortismanı ayrı olarak muhasebeleştirilecektir. Taş ocakları ve toprak doldurmak için kullanılan alanlar gibi bazı istisnalar hariç olmak üzere, arsaların sınırsız yararlı ömrü vardır ve bu nedenle amortismana tabi tutulmazlar. Binaların sınırlı yararlı ömrü vardır ve bu nedenle amortismana tabi varlıktırlar. Bir binanın üzerinde bulunduğu arsanın değerindeki artış binanın amortismana tabi tutarını etkilemez. Arsanın maliyetinin, alanın sökülme, kaldırma ve restorasyon maliyetini içermesi durumunda, arsanın söz konusu maliyetlere ilişkin bölümü, bu maliyetlere katlanılmasından elde edilen faydalardan yararlanma süresi boyunca amortismana tabi tutulur. Bazı durumlarda, arsanın kendisinin kısıtlı bir yararlı ömrü olabilir, bu durumda, arsanın kullanımından sağlanacak faydaları yansıtacak şekilde amortisman ayrılır.

2.1.3.5.1.2 Amortismana Tabi Varlığın Hizmet Süresi

Amortismana tabi varlığın hizmet süresinde yararlı ömür kavramı önem arz etmektedir. Yararlı ömür; bir varlığın işletme tarafından kullanılabilmesi beklenen süreyi veya işletme tarafından ilgili varlıktan elde edilmesi beklenen üretim sayısı veya benzeri üretim birimini ifade eder (TMS 16.6). Duran varlığın faydalı ömrünün belirlenmesinde birçok faktör göz önüne alınmalıdır. Bu faktörler; teknolojik değişiklikler, normal sınırlardaki bozulmalar, fiziksel kullanımdan kaynaklanan yıpranmalar, yasal veya diğer kısıtlamalardır (Akgül, 2004: 92). Bir varlığa ilişkin gelecekteki ekonomik yararlar, işletme tarafından esas olarak kullanım süresince tüketilir. Ancak, teknik ya da ticari değer yitirme ve bir varlığın boş kaldığı durumlardaki

65

aşınma ve yıpranma çoğunlukla varlıktan elde edilecek ekonomik yararların düşmesine yol açar. Sonuç olarak, bir varlığın yararlı ömrünün belirlenmesinde aşağıdaki tüm faktörler dikkate alınır:

 Varlığın beklenen kullanımı varlığın beklenen kapasitesine ya da fiziksel üretimine bağlı olarak değerlendirilir.

 Beklenen fiziksel aşınma ve yıpranma fiziksel aşınma ve yıpranma, varlığın kullanıldığı vardiya sayısı, bakım onarım programı ve varlığın atıl kaldığı zamanlardaki tamirat ve bakım gibi operasyonel faktörlere bağlıdır.

 Üretimdeki değişiklikler veya gelişmeler veya varlığın ürettiği ürün veya hizmetin pazar talebindeki değişiklikler nedeniyle teknik ya da ticari değer yitirme.

 İlgili kiralama işlemlerinin geçersiz olacağı tarihler gibi, varlığın kullanımındaki yasal ya da benzeri kısıtlamalar (TMS 16.56). 16 no'lu standartta varlığın yararlı ömrü işletmenin varlıktan beklediği faydaya göre belirleneceği hükme bağlanmıştır. İşletmenin varlık yönetimi politikası, varlıkların belirli bir süre ya da gelecekteki ekonomik yararlarının belirli oranda tüketilmesinden sonra elden çıkarılmasını gerektirebilir. Bu nedenle bir varlığın yararlı ömrü ekonomik hizmet süresinden kısa olabilir.

2.1.3.5.1.3 TMS’de Yer Alan Amortisman Yöntemleri

Bir varlığın amortismana tabi tutarını yararlı ömrü boyunca sistematik olarak dağıtmak için çeşitli amortisman yöntemleri kullanılabilir. Bu yön- temler, TMS 16'ya göre şunlardır (Şen, 2011: 140).

 Normal (Doğrusal) Amortisman Yöntemi:

 Azalan Bakiyeler Üzerinden Amortisman Yöntemi:  Üretim Miktarı Yöntemi

Normal (Doğrusal) Amortisman Yöntemi: Bu yöntemde duran

varlığın kalıntı değeri aynı kaldığı takdirde, amortisman gideri yararlı ömrü boyunca eşit tutarlıdır.

66

Yıllık Amortisman Tutarı = (Maliyet değeri - Kalıntı değer) / Tahmini yararlı ömür

Azalan Bakiyeler Yöntemi: Bu yöntemde amortisman gider tutarı,

duran varlığın yararlı ömrü boyunca azalan tutarlarla hesaplanır.

Yıllık Amortisman Tutarı = Dönem başındaki defter değeri x (Normal amortisman oranı x 2)

Üretim Miktarı Yöntemi: Bu yöntemde amortisman gideri, duran varlığın beklenen kullanım ya da üretim miktarı üzerinden hesaplanır.

Amortisman Oranı = (Maliyet değeri - Kalıntı değer) / Varlığın tahmini yararlı ömrü boyunca üreteceği tahmini üretim miktarı

Yıllık Amortisman Tutan = Amortisman Oranı x Yıllık Üretim Miktarı Amortisman yöntemlerinde standart, yeni bir yöntem olan üretim miktarı yöntemini de açıklamış ve bu yöntemin kullanılmasına izin vermiştir. Üretim miktarı yönteminde ölçüt olarak süre değil ürünlerin üretimde kullanıldıkları miktarlar esas alınmakta ve amortisman bu esasa göre hesaplanmaktadır. Amortisman yöntemleri 61. maddede yer alan açıklamalara göre, her hesap dönemi sonunda gözden geçirilir. Varlığın gelecekteki ekonomik yararlarının beklenen tüketim modelinde önemli bir değişiklik olması durumunda yöntem, değişmiş olan modeli yansıtacak şekilde değiştirilir.

2.1.3.5.2 VUK’a Göre Amortisman Uygulaması ve Amortisman