Maddi Duran Varlıkların Dönem Sonu Değerlemesi

Maddi duran varlıklar işletmede bir yıldan fazla kullanılan kıymetler olduğundan, defter değeri ile gerçek değeri arasında zamanla farklılık oluşmaktadır. Bu nedenle gerçek değere ulaşması için bu varlıkların dönem sonlarında değerlemeye tabi tutulması esası belirlenmiştir.

Bir işletmenin faaliyetlerinde benzer özellik ve kullanıma sahip varlıkların gruplandırılması bir maddi duran varlık sınıfını oluşturur. Aşağıdakiler farklı sınıflara örnek olarak sayılabilir (TMS16.37):

 Arazi;

 Arazi ve binalar;  Makinalar;  Gemiler;  Uçaklar;

55  Motorlu taşıtlar;

 Mobilya ve demirbaşlar; ve  Ofis gereçleri.

Maddi duran varlıkların muhasebeleştirilmesinden sonra bilançoda izlerken iki politikaya göre muhasebeleştirme işlemini sürdürebilir. Bunlar;

 Maliyet Modeli,

 Yeniden Değerleme Modeli’dir.

Bu iki modelden birisi seçilerek uygulanmalıdır. Ancak seçilen model sadece bir maddi duran varlık kalemine değil, o sınıfın tamamına uygulan- malıdır. Örneğin satın alınan bir kamyon için yeniden değerleme yapılması düşünülürse, sadece o kamyon değil tüm taşıt araçları grubu yeniden değerlemeye tabi tutulmalıdır (Yükçü ve İçerli, 2007: 18-19).

2.1.3.2.2.1 Maliyet Modeli

Bir maddi duran varlık kalemi varlık olarak muhasebeleştirildikten sonra, finansal tablolarda maliyetinden birikmiş amortisman ve varsa birikmiş değer düşüklüğü zararları indirildikten sonraki değeri ile gösterilir (TMS 16.30). Eğer varlıklarda değer düşüklüğü varsa, geri kazanılabilir değerle ölçülürler. Bu değer net gerçeğe uygun değer ile kullanım değerinden yüksek olanıdır (Örten vd, 2011: 209).

2.1.3.2.2.2 Yeniden Değerleme Modeli

Gerçeğe uygun değeri güvenilir olarak ölçülebilen bir maddi duran varlık kalemi, varlık olarak muhasebeleştirildikten sonra, yeniden değerlenmiş tutarı üzerinden gösterilir. Yeniden değerlenmiş tutar, yeniden değerleme tarihindeki gerçeğe uygun değerinden, müteakip birikmiş amortisman ve müteakip birikmiş değer düşüklüğü zararlarının indirilmesi suretiyle bulunan değerdir. Yeniden değerlemeler, raporlama dönemi sonu (bilanço) tarihi itibariyle gerçeğe uygun değer kullanılarak bulunacak tutarın defter değerinden önemli ölçüde farklı olmasına neden olmayacak şekilde düzenli olarak yapılmalıdır (TMS 16, 31).

56

Bir maddi duran varlık kalemi yeniden değerlendiğinde, yeniden değerleme tarihindeki birikmiş amortisman aşağıdaki yöntemlerden birine göre işleme tabi tutulur (TMS 16, 35):

 Varlığın brüt defter değerindeki değişiklikle orantılı olarak düzeltilir ve böylece yeniden değerleme sonrasındaki varlığın defter değeri yeniden değerlenmiş tutarına eşit olur. Bu yöntem genellikle bir varlığın, itfa edilen yenileme maliyetinin bir endeks uygulanarak yeniden değerlendiği durumlarda kullanılır.

 Varlığın brüt defter değeri ile netleştirilir ve net tutar yeniden değerleme sonrasındaki değere getirilir.

Eğer bir varlığın defter değeri yeniden değerleme sonucunda artmışsa, bu artış diğer kapsamlı gelirde muhasebeleştirilmelidir ve doğrudan özkaynak hesap grubunda yeniden değerleme değer artışı adı altında toplanmalıdır. Ancak, bir yeniden değerleme değer artışı, aynı varlığın daha önce kâr ya da zarar ile ilişkilendirilmiş bulunan yeniden değerleme değer azalışını tersine çevirdiği ölçüde gelir olarak muhasebeleştirilir (TMS 16, 39). Yeniden değerlenmiş değer, defter değerinden yüksek ise ve bunun sonucu olarak defter değerinin yükseltilmesi gerekirse, fark kâr yazılmayıp bilançoda öz sermaye kalemleri içinde ayrı bir kalem olan Maddi Varlıklar Değer Artış Fonunda gösterilir (Örten v.d, 2011: 210).

Eğer bir varlığın defter değeri yeniden değerleme sonucunda azalmışsa, bu azalma gider olarak muhasebeleştirilir. Ancak, bu azalış diğer kapsamlı gelirde bu varlıkla ilgili olarak yeniden değerleme fazlasındaki her tür alacak bakiyesinin kapsamı ölçüsünde muhasebeleştirilmelidir. Diğer kapsamlı gelirde muhasebeleştirilen söz konusu azalış, yeniden değerleme fazlası başlığı altında özkaynaklarda birikmiş olan tutarı azaltır (TMS 16, 40).

Varlığın defter değerinin düşürülmesi gerekiyor ise; fark doğrudan Gelir Tablosunda ayrı bir kalem olarak gösterilir. Bir maddi duran varlık kalemine ilişkin öz kaynak hesap grubundaki yeniden değerleme değer artışı, ilgili varlık finansal durum tablosu (bilanço) dışı bırakıldığında doğrudan geçmiş yıl kârlarına aktarılabilir. Aynı husus varlığın kullanımdan çekilmesi veya elden çıkarılması durumunda da geçerli olabilir. Bununla birlikte, değer

57

artışının bir kısmı, varlık işletme tarafından kullanıldıkça da aktarılabilir. Bu durumda, aktarılan değer artışı, varlığın yeniden değerlenmiş defter değeri üzerinden hesaplanan amortisman ile orijinal maliyeti üzerinden hesaplanan amortisman arasındaki fark kadar olur. Yeniden değerleme değer artışından geçmiş yıl kârlarına aktarım kâr veya zarar üzerinden yapılamaz (TMS 16, 41). Maddi duran varlıkların yeniden değerlemesinden kaynaklanan, varsa, gelir vergilerinin etkileri "TMS 12 Gelir Vergileri" Standardına uygun olarak muhasebeleştirilir ve açıklanır (TMS 16, 42).

2.1.3.2.2.2.1 Maddi Duran Varlık Değer Artışları

Bir varlığın defter değeri yeniden değerleme sonucunda artmışsa, bu artış doğrudan özkaynak hesap grubunda yeniden değerleme değer artışı adı altında muhasebeleştirilir. Ancak, bir yeniden değerleme değer artışı aynı varlığın daha önce gelir tablosu ile ilişkilendirilmiş bulunan yeniden değerleme değer azalışını tersine çevirdiği ölçüde gelir olarak muhasebeleştirilir (TMS16.39). Bu hüküm gereğince herhangi bir maddi duran varlık nedeniyle önce bir değer düşüklüğü gideri kaydedilmiş ise, daha sonra aynı maddi duran varlıkta değer artışı olmuş ise hemen bilançoda özkaynaklara kaydetmek yerine öncelikle değer düşüklüğü kadar olan kısmını bu kez gelir kaydettikten sonra gider kaydedilen tutardan artan kısım varsa, bunu özkaynak hesap grubunda yeniden değerleme değer artışı olarak kaydedilmelidir (Yükçü ve İçerli, 2007: 21).

Örnek: Maliyet bedeli 2.000 TL, 4 yıl sonunda birikmiş amortismanı 800 TL olan demirbaşın yeniden değerlemeye tabi tutulması kararlaştırılmıştır. Maddi duran varlığın değeri %30 oranında arttırılacaktır (Yükçü ve İçerli, 2007: 20).

İstenen: Yeniden değerleme yöntemine göre muhasebe kaydını yapınız?

Çözüm: 2.000 TL x 0,30 = 600 TL

800 TL x 0,30 = 240 TL

58 x.x.x

255 Demirbaşlar Hesabı 600

257 Birikmiş Amortismanlar Hesabı

522 Maddi Duran Varlıkların Yeniden Değer Artışı Hesabı

240

360

Maddi duran varlığın

yeniden değerleme artışı ……/….../……

2.1.3.2.2.2.2 Maddi Duran Varlık Değer Azalışları

Eğer bir varlığın defter değeri yeniden değerleme sonucunda azalmışsa, bu azalma gider olarak muhasebeleştirilir. Ancak, söz konusu varlıkla ilgili olarak daha önce bir yeniden değerleme değer artışı oluşturulmuşsa, bu azalış önceki yeniden değerleme farkını tersine çevirdiği ölçüde özkaynak hesap grubundaki yeniden değerleme değer artışı hesabından düşülür (TMS16.40).

Örnek: Söz konusu maddi duran varlığın üçüncü yıl sonunda değer

düşüklüğüne uğradığı düşüncesi ile 200 TL'lik değer düşüklüğü gideri kaydedildiği anlaşılmıştır. Yeniden değerleme kaydının bu bilgilerin ışığında tekrar yapılması istenmektedir.

Yeniden Değerleme Değer Artışı 360 TL Geçmiş Dönem Değer Düş. Zararı 200 TL

Özkaynaklardaki artış 160 TL x.x.x 255 Demirbaşlar Hesabı 600 257 Birikmiş Amortismanlar Hesabı

645 Maddi Duran Varlıklar Değer Artış Geliri Hesabı

522 Yeniden Değerleme Değer Artışı Hesabı

240 200 160

Maddi Duran Varlığın Yeniden Değerleme Artışı

59

Yukarıdaki kayıtlarda yer alan 200 TL'lik maddi duran varlık değer artışı gelirinin gelir tablosuna, 160 TL'lik yeniden değerleme değer artışının bilançodaki özkaynaklar arasına gideceği önemlidir (Yükçü ve İçerli, 2007: 21).