TİCARİ DAVALARDA YETKİ

Yetki, bir davaya hangi yerdeki görevli mahkeme tarafından bakılabileceğinin tespitini sağlar419. Bir uyuşmazlığın hangi görevli mahkemede (sulh, asliye veya özel bir mahkeme) bakılabileceğinin tespitinden sonra, hangi yer mahkemesi tarafından bakılabileceğini yetki kuralları belirlemektedir420.

Mahkemelerin yargı yetkisi, dava konusuna getirilen sınırlama yanında, yer itibariyle de sınırlandırılmıştır421. 5235 sayılı Kanun'dan önce, her ilçede hukuk mahkemesi kurulur ve bir mahkemenin yargı çevresi, o ilçenin idari sınırları ile belirleme yoluna gidilirdi. 5235 sayılı Kanun'un m. 5/1. fıkrasına göre bu belirleme yöntemi değiştirilmiş ve her ilçede değil, her il merkezi ile bölgelerin coğrafi durumları ve iş yoğunluğuna göre uygun görülecek ilçelerde, mahkeme kurulması esası getirilmiştir. Buna göre, bir hukuk mahkemesinin yargı çevresi, bulundukları il merkezi ve ilçeler ile bunlara adli yönden bağlanan ilçelerin idari sınırlarıdır. Büyükşehir belediyesi bulunan illerde, büyükşehir belediyesi sınırları içindeki il ve ilçelerin adı ile anılan sulh veya asliye hukuk mahkemelerinin yargı çevresi, il ve ilçe sınırlarına bakılmaksızın Adalet Bakanlığının önerisi üzerine Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulunca belirlenir (5235 sayılı Kanun m. 7/2). Ancak, asliye ticaret mahkemelerinin kurulu bulunduğu yerlerde, ticari davalar, asliye hukuk mahkemelerinin yetki alanları dışında kalmakta ve ticari davalara asliye ticaret mahkemeleri bakmaktadır422.

419 _{Ansay, s. 90, Nr. 53; Bilge/Önen, s. 178; Karslı, s. 263; Kurt Konca, s. 117; Kuru-Usul, C. I, s.}

380; Kuru/Arslan/Yılmaz-Usul I, s. 129; Pekcanıtez/Atalay/Özekes-Usul I, s. 104; Üstündağ- Yargılama, s. 194; Yılmaz-Şerh, s. 83.

420 _{Kuru-Usul, C. I, s. 381; Kuru/Arslan/Yılmaz-Usul I, s. 129; Pekcanıtez/Atalay/Özekes-Usul I,}

s. 104; Postacıoğlu/Altay, s. 111.

421 _{Karslı, s. 263; Kuru-Usul, C. I, s. 381; Kuru/Arslan/Yılmaz-Usul I, s. 129;}

Pekcanıtez/Atalay/Özekes-Usul I, s. 104; Postacıoğlu/Altay, s. 111; Üstündağ-Yargılama, s. 194.

422

"Asliye hukuk mahkemesi, ticaret mahkemesi kurulmuş bulunan yerlerde, ticari sayılan davalara bakmaya yetkili değildir." HGK, 27.02.1974, E. 1974/1250 K. 1974/164 (Eriş-Şerh, s. 90).

101 Görev kurallarına istinaden yetki meselesi kural olarak kamu düzenine ilişkin görülmemiştir423. Bu yüzden sadece kanunda yetkili kılınan mahkeme yetkili kabul edilmemiş, bunun yanında davacının davasını açabilmesi için genel yetki kuralı ile birlikte davacıya seçim hakkı tanıyan özel yetki kuralları da düzenlenmiştir. Fakat bazı hallerde, mahkemenin yetkisi kamu düzeniyle ilişkili kabul edilmiş ve kesin yetki kuralları konulmuştur424. Çalışmamızda söz konusu yetki kurallarından hepsi değil, sadece ticari davaları ilgilendiren yetki kuralları ağırlıklı olarak incelenecektir.

2. Genel Yetki Kuralı

Mahkemelerin yetkisi, diğer kanunlarda yer alan yetkiye ilişkin hükümler saklı kalmak üzere HMK’ya tabidir (HMK m. 5). Genel yetkili mahkeme, davanın açıldığı tarihte davalının yerleşim yeri (ikametgah) mahkemesidir (HMK m. 6/1)425. Yerleşim yeri ise, Türk Medeni Kanunu hükümlerine göre belirlenecektir (HMK m. 6/2)426. Davalı, yerleşim yeri mahkemesinde dava açtıktan sonra yerleşim yerini değiştirse bile genel yetkili mahkeme, davalının davayı açtığı ilk yerleşim yeri mahkemesidir427. Bu

423 _{Pekcanıtez/Atalay/Özekes-Usul I, s. 104;}

424 _{Bilge/Önen, s. 179; Kuru/Arslan/Yılmaz-Usul I, s. 130; Pekcanıtez/Atalay/Özekes-Usul I, s.}

104;

425 _{Ansay, s. 91 Nr. 54; Bilge/Önen, s. 179; Kaya (Ülgen, Helvacı, Kendigelen, Nomer Ertan), s. 133,}

Nr. 246; Karslı, s. 264; Kuru-Usul, C. I, s. 384; Kuru/Arslan/Yılmaz-Usul I, s. 130; Pekcanıtez/Atalay/Özekes-Usul I, s. 105; Postacıoğlu/Altay, s. 112; Üstündağ-Yargılama, s. 196; "... kural olarak bütün davalar için uygulanan yetki kuralına, genel yetki kuralı ve bu

mahkemeye de genel yetkili mahkeme denir. Genel yetkili mahkeme, davalının ikametgahındaki mahkemedir. Her dava, (kanunda aksine hüküm bulunmadıkça) açıldığı tarihte davalının ikametgahı sayılan yer mahkemesinde görülür..." HGK, 13.10.2010, E. 2010/15-407, K. 2010/501;

Aynı yönde bkz.: HGK, 02.06.2010, E. 2010/19-250, K. 2010/300; HGK, 28.09.2011, E. 2011/19- 446, K. 20111/569 (www.kazanci.com.tr-04.08.2015).

426 _{Ansay, s. 91, Nr. 54; Bilge/Önen, s. 181; Karslı, s. 264; Kuru-Usul, C. I, s. 385;}

Kuru/Arslan/Yılmaz-Usul I, s. 131; Pekcanıtez/Atalay/Özekes, genel yetkili mahkeme olarak davalının yerleşim yerinin kabul edilmesini şu şekilde açıklamıştır: "Genel yetkili mahkeme olarak davalının yerleşim yerinin kabul edilmesinin nedeni mahkemeden hukuki korunma, yani kendi lehine bir karar verilmesini talep eden davacının, davalının yerleşim yerine giderek davayı açmasının uygun olmasıdır. Zira, davacının talebi henüz bir iddiadan ibaret olup, haklı olduğu kesin değildir. Yani bu konuda külfeti davacı üstlenmelidir." Bkz.: Pekcanıtez/Atalay/Özekes- Usul I, s. 105; Aynı yönde bkz.: Postacıoğlu/Altay, s. 112.

427 _{Ansay, s. 90 Nr. 53; Bilge/Önen, s. 182; Kuru/Arslan/Yılmaz1-Usul I, s. 131;}

102 yüzden davalı, davanın yeni yerleşim yerindeki mahkemeye gönderilmesini isteyemeyebileceği gibi, mahkeme de bu duruma istinaden yetkisizlik kararı veremeyecektir428.

Tüzel kişilerin ikametgahı, kuruluş belgelerinde (tüzük, ana sözleşme veya vakıf senedi gibi) aksine hüküm bulunmadıkça, işlerinin yürütüldüğü yerdir (TMK m. 51). Ticaret şirketi ve kooperatiflerin ana sözleşmelerinde merkezlerinin neresi olduğunun gösterilmesi zorunludur (TTK m. 213, 305, 339, 567, 576; KoopK. m. 4/1)429. Buna göre, ticaret şirketleri ve kooperatiflere karşı açılacak davalarda genel yetkili mahkeme, bunların ana sözleşmelerinde merkez olarak gösterilen yer mahkemesidir430.

Ticari davalar bakımından TTK'da hangi mahkemelerin yetkili olduğunu düzenleyen genel bir yetki kuralı bulunmamaktadır. Bu nedenle, HMK'nın 6. maddesinde düzenlenen genel yetki kuralı ticari davalar açısından da geçerlidir. Bir başka ifadeyle, kanunda aksine bir düzenleme olmadıkça, ticari davalarda genel yetkili mahkeme, davalının ikametgahı mahkemesidir.

davanın görüldüğü aşamada adres değiştirmesi de sonuca etkili görülmemiştir." HGK, 26.10.2005,

E. 2005/11-515, K. 2005/599 (www.kazanci.com.tr-04.08.2015)

428 _{Kuru/Arslan/Yılmaz-Usul I, s. 131.}

429

Bilge/Önen, s. 185; Kuru-Usul, C. I, s. 412; Kuru/Arslan/Yılmaz-Usul I, s. 134.

430 _{Bilge/Önen, s. 186; Kuru-Usul, C. I, s. 412; Kuru/Arslan/Yılmaz-Usul I, s. 134;}

Postacıoğlu/Altay, s. 114; Üstündağ-Yargılama, s. 196; "Tüzel kişilerin ikametgahı, tüzüklerinde

aksine bir hüküm bulunmadıkça, işlemlerinin (işlerinin) yönetildiği yerdir (TMK m. 49). Ancak, derneklerin tüzüklerine ve ticaret şirketleri ile kooperatiflerin ana sözleşmelerine, dernek, şirket veya kooperatif merkezinin yazılması zorunludur (5253 Sayılı Dernekler Kanunu m. 4/1-a; 6762 Sayılı Türk Ticaret Kanunu 155/I-3, 244, 279/1, 478, 506/1; 1163 Sayılı Kooperatifler Kanunu m. 4/1). Bundan başka, vakıf senedinde vakfın ikametgahının (yerleşim yerinin) gösterilmesi gerekir (TMK m. 106). Bu nedenle, dernek, şirket, kooperatif veya vakıfların ikametgahını (yerleşim yerini) tüzük, ana sözleşme veya vakıf senedine göre kolayca tespit etmek mümkündür. Buna göre, dernek, şirket, kooperatif veya vakıflara karşı açılacak davalarda genel yetkili mahkeme, bunların merkezinin (yerleşim yerinin) bulunduğu yer mahkemesidir (Kuru, Baki- Arslan, Ramazan- Yılmaz, Ejder: a.g.e., s.143)" HGK, 13.04.2011, E. 2010/11-741, K. 2011/145; 9 HD., 17.12.2003, E.

2003/10140, K. 2003/22063; 18. HD., 12.12.2011, E. 2011/10387, K. 2011/12745 (www.kazanci.com.tr-04.08.2015).

103

3. Ticari Davalara İlişkin Özel Yetki Kuralları

HMK, genel yetki kuralları (m. 6) dışında, ayrıca özel yetki kuralları (m. 8 vd.) belirlemiştir. Kural olarak, genel yetki özel yetkiyi kaldırmadığı gibi, davacı dilerse genel yetkili mahkemede dilerse özel yetkili mahkemede dava açabilme hakkına sahiptir431. Özel yetki kuralları kural olarak kamu düzenine ilişkin değildir. Ancak bazı özel yetki kuralları kamu düzenine ilişkin olduğundan (örneğin; HMK m. 14/2) dava yalnızca o (kesin yetkili) yerde açılabilir, bu uyuşmazlıkta başka yer mahkemesinin yetkisi bulunmamaktadır432.

Çalışmamızda usul hukukundaki bütün özel yetki kuralları değil, ticari davayı ilgilendiren ve usul hukukundan ticari davalara yansıyan özel yetki kuralları ile TTK ve diğer özel kanunlardaki özel yetki kuralları incelenecektir.