Termalizm/Termal Turizm

Su, yüz yıllardır yaşamın temel öğesi olmuş ve yaşam insanların suyu kullanması ile başlamıştır. Efsanelere göre şifalı sular rastlantısal olarak, hasta

hayvanların bu sulardan yararlandıkları görülerek ve suların etrafa yaydıkları koku, tortu, renk ve ısılarının dikkat çekmesiyle keşfedilmiştir. Suların tedavi edici gücü tanrıların gücüne bağlanmış ve suların bulundukları yerlere zamanla tapınaklar yapılmıştır. Latincede sıcak anlamına gelen "thermos" kelimesinden türemiş "term" kelimesinin, Romalılar döneminde halk banyoları, daha sonraları su alınan yer anlamında kullanıldığı bilinmektedir. Günümüzde, doğal sıcak sular için “thermal”, bu suların sağlık amacı ile kullanılmasına da “thermalisme” denmektedir (Güvercin Göçmen, 2008:58).

Şekil 2. Konukların Kullanım Amaçları Temelinde Turizm, Sağlık Turizmi,

Termalizm ve Termal Turizm Arasındaki İlişki

Kaynak: Çelik, 2009: 20

Termalizm, sağlık turizmi kapsamında değerlendirilir. Çünkü sağlık turizminin yelpazesinde yer alan değerlerden sadece termal su ve iklim değerlerinden, belli kurallara bağlı kalarak faydalanmayı amaçlayan, insanların en az 21 gün süre ile yer değiştirmesi ve bu geçici durumdan kaynaklanan ihtiyaçlarının karşılanmasıyla ilgili faaliyetler sonucu meydana gelen ticari veya sosyal amaçlı turizm hareketidir (Çelik, 2009: 19).

Termal turizm ise termomineral su banyosu, içme, inhalasyon, çamur banyosu gibi çeşitli türdeki yöntemlerin yanında iklim kürü, fizik tedavi, rehabilitasyon, egzersiz, psikoterapi, diyet gibi destek tedavilerinin birleştirilmesi ile yapılan kür (tedavi) uygulamaları yanı sıra termal suların eğlence ve rekreasyon amaçlı kullanımı ile meydana gelen turizm türüdür şeklinde tanımlanır (http://www.ktbyatirimisletmeler. gov.tr/belge/1-43566/genel-tanimlar.html)

Bir başka tanıma göre termal turizm, insanların sürekli yaşam alanlarından geçici olarak ayrılarak, sağlıklarını tekrar kazanmak, sağlıklı yaşam felsefesi doğrultusunda sağlıklı tatil yapmak gibi amaçlarla termal turizm hizmeti sunan işletmelere giderek oradaki kaplıca, deniz ve iklim değerleriyle birlikte sunulan konaklama, yiyecek – içecek, rekreasyon ve diğer turizm hizmetlerinden faydalanmaları sonucunda ortaya çıkan bir turizm çeşididir (Çelik, 2009:19).

Bir başka tanıma göre ise termal turizm doğal şekilde belirli bir sıcaklığa sahip olarak yer üstüne çıkan ve faydalı mineralleri içeren şifalı suların ve şifalı çamur ve buharların bulunduğu yörelerde, yöreye özgü iklim şartları içerisinde gerçekleşen turizm türüdür (Öztürk ve Yazıcıoğlu, 2002: 191).

Daha kapsamlı bir tanıma göre ise termal turizm, mineralize termal sular ile çamurların, kaynağın yöresindeki çevre ve iklim faktörleri bileşiminde, insan sağlığına olumlu katkı sağlamak üzere, uzman hekimlerin denetim ve programında, fizik tedavi, rehabilitasyon, egzersiz, psikoterapi, diyet gibi destek tedavilerle koordineli kur uygulamaları için yapılan turizm hareketidir (Turizm Bakanlığı, 1993: 13).

Termal turizmin kaynağını oluşturan termal sular, yer altı çıkışlı, içerisinde erimiş maddeler bulunan, sıcaklığı 33oC üstünde olan ve çok çeşitli rahatsızlıkların tedavisinde etkili olan sulardır. Bu kaynak sular, yerin derinliklerinden gelen batık suların derinlere inerek ısınması, maden eriyikleri ile yüklenip basınç kazanarak tekrar yeryüzüne çıkması ile oluşur (Bastem, 1997: 14).

Günümüzde termal turizmde; termal sularla ve çamurlarla tedavi, iklim ve deniz tedavileri, mağara tedavileri ve güneş tedavileri ile bütün bunların yanında diğer destek ve sağlıklı insanların talep edebilecekleri rekreasyon hizmetleri bir bütün olarak arz edilmektedir (Kostak, 2007: 17).

Ülkemiz için termal turizmin önemi şu şekilde sıralanabilir (Bastem, 1997: 17- 18):

• Termal turizm ülkemizin geri kalmış yörelerinin kalkınmasında önemli rol oynayacak potansiyele sahiptir.

• Termal turizm insanlarımıza yeni iş alanları sağlar ve emek yoğun niteliği ile bu alanlarda istihdam imkanları yaratılabilir.

• Termal turizm diğer turizm çeşitleri ile çok kolay entegrasyona gidilebilen bir alandır. Dolayısıyla termal turizm ülkemizde turizm mevsiminin tüm bir yıla yayılmasını sağlayarak ülke ekonomisine canlılık getirir.

• Termal turizm en başta ülke vatandaşlarının sağlığı açısından önemlidir. Dinlenen, ağrılarından arınan insanlar işlerinde daha verimli olabilirler.

• Türkiye’de termal kaynak potansiyeli oldukça fazladır. Bu termal kaynak potansiyeli özellikle iç ve dış turizmi canlandırmada önemli arz kaynaklarımızdır. Bu arz kaynakları ülkemize termal turizm kanalıyla daha fazla mali kazanç sağlayabilecektir.

Ülkemizde termal turizmin gelişmesi için ise yeni konseptlere ihtiyacımız vardır. Termal kaynaklar yoğunlukla İzmir, Afyon, Sivas, Antakya, Kütahya, Balıkesir çevresinde yer almaktadır. Bunların tanıtımı için her şey dahil paketler, güzellik paketleri, geriatri paketleri hazırlanmalıdır. Türkiye’nin sahip olduğu 1800 adet termal kaynak iyi planlanır ve yönetilirse; yılda 20 milyar $ gelir temin etme potansiyeline sahiptir. 1800 termal kaynaktan sadece 600 kadarı açıktır. Bu kaynakların tam kullanımı halinde, bulunduğu bölgede 60.000 yatak kapasitesi gerekmektedir. Ancak sadece 15.000 yatak kapasitesi mevcuttur. Bu yetersizliğin ötesinde mevcut 15.000 yatak kapasitesinin sadece 1500’ü niteliklidir. Termal turizm amacıyla kullanılan yatak kapasitesinin %10’u yabancılar, kalan %90’lık kısım hafta sonu tatili şeklinde yurtiçi turizminde kullanılmaktadır (Çevirme, 2008:10-11).

Yukarıda tanımları yapılan termal turizm kendi arasında beş guruba ayrılır: • Klimaterapi

• Speleoterapi • Peloidoterapi • Talassoterapi • Spa/Wellness

Klimaterapi: Hava sıcaklığı, nem, rüzgar şiddeti ve hızı, güneş ışınımı, ve benzeri

iklimsel faktörlerin sistematik ve dozlanmış kür tarzında uygulanmasıdır. Bir başka deyişle insanların sağlıklı ve elverişli iklim ortamlarında bulunmasını ifade eder. Yani deniz seviyesinden oldukça yüksekte, dağ ve orman gibi doğal ortamlarda açık havanın insan ruh ve bedeni üzerindeki olumlu etkisine inanan kişilerin uyguladıkları bir tedavi şeklidir ve sağlıklı havada yapılan temiz iklim kürüdür (Selvi, 2008: 281).

Speleoterapi: Mağara ortamından yararlanılarak yapılan tedavi türüdür (Akdu,

2009:19).

Peloidoterapi: Jeolojik ve biyolojik olaylar sonucu oluşan organik ve inorganik

maddelerin oluşturduğu çamurların banyo, paket ve tampon şeklinde uygulanmalarıyla yapılan tedavi yöntemidir (http://www.saglikpaneli.com/content.asp?content_id=2080& connection_id=&connection_table=1&content_type=7).

Başka bir tanıma göre peloidoterapi; jeolojik ve/veya biyolojik olaylar sonucu oluşan organik ve/veya inorganik maddeler olan peloidlerin (çamur) bir balneoterapi yöntemi olarak kullanılmasıdır (Sağlık Bakanlığı, 2005:1).

Spa/Wellness: SPA’nın orjinal adı SALUS PER AQUAM`dır. Sudan gelen sağlık

anlamına gelir. Romalıların bugüne kadar uyguladıkları su terapilerine denir. Amaç su ile iyileşme, su kullanılarak daha sağlıklı olma, suyun farklı şekillerde kullanılmasıyla dinlenme ve ferahlama duygularının elde edilmesidir. Genel olarak mineral sular ve deniz suyundan faydalanılır. SPA`nın binlerce yıllık geçmişi Mezopotamya'dan başlar Romalılar ve Osmanlılar tarafından geliştirildikten sonra Doğu Asya kültürüyle daha da güçlenmiştir (www.spaturkey.net/xml/ana_sayfa_aciklama.txt).

Kelime anlamından daha geniş bir kapsama sahip olan SPA, günümüzde yalnızca su ve çamur terapilerini değil, sıcak su havuzu, çeşitli masaj terapileri, aroma terapileri güzellik ve bakım gibi sağlık kür hizmetleri veren tesislere verilen bir isim olup su ile iyileşme, suyun kullanımından gelen sağlık, suyun sıcak, soğuk ve farklı biçimlerdeki akıtma, damlama, duşlama, püskürtme gibi uygulamaları ile kazanılan dinlenme ve ferahlama duygularının edinildiği bütünleyici terapi anlamında kullanılmaktadır (http://www.ktbyatirimisletmeler.gov.tr/belge/1-44916/spa-welness-ta nimi-uygulama-alanlari.html).

Günümüzde SPA hizmeti oldukça kapsamlı bir hal almıştır. SPA özünde rahatlamayı ve vücudun yenilenmesini hedefler. Bu yüzden öncelikle Batı Avrupa da SPA merkezlerinin içeriği oldukça genişlemiştir. Ülkemizde de SPA sektörü her geçen gün daha da kuvvetlenmektedir. Değişik türlerde masaj terapilerini, suyun sıcak soğuk ya da buhar olarak kullanılmasını, mineral ve doğal ürünler ile desteklenen terapileri, çeşitli spor aktivitelerini ve sağlıklı beslenme tavsiyelerini günümüz SPA etkinlikleri içerisinde saymak mümkündür (www.spaturkey.net/xml/ana_sayfa_aciklama.txt).

Wellness kelimesi ise akıl, vücut, ruh ve ilişkilerde iyi ve zinde olmayı ifade etmektedir. Bu kapsamda insanın kendisini ruhsal, bedensel, zihinsel ve ilişkisel olarak iyi ve zinde hissetmesini sağlayan her türlü masaj, cilt bakımı, çamur ve yosun banyoları, küvet bakımları, thalassoterapi gibi doğa ve doğal ürünlerle sağlıklı yaşam yöntemleri ile yapılan vücut bakımları wellness kapsamına girmektedir (http://www. ktbyatirimisletmeler.gov.tr/belge/1-44916/spa-welness-tanimi-ve-uygulama-alanlari.html).

Bir başka tanıma göre wellness; kişinin rahatlama, dinlenme, eğlence ve günlük gerginlikleri atma amacı ile bir SPA veya sağlık merkezinde tıbbi gözetim altında olmadan ve herhangi bir rahatsızlığı olmadan yaptığı tatil ve tedavidir (Harahsheh, 2002:26).

Türkçede kısaca “esenlik” anlamına gelen “wellness” terimi ilk olarak Dr. Halbert L. Dunn tarafından 1961 yılında kullanılmıştır. Dr. Dunn wellnessi fiziksel ve psikolojik esenliği geliştirmeyi sürdürme çabası için bir yaşam süreci olarak görmüştür (http://www.madoted.org/index.php?option=com_content&task=view&id=45&Itemid= 65).

Tablo 3. Sağlık ve Wellness Turizminin Ekonomik Etkileri

Etkiler Pozitif yönler Negatif yönler

İstihdam Kalifiye iş gücü

Sınırlı mevsimsel işçi dalgalanması

İthal iş gücü (diğer

şehirlerden, hatta ülkelerden) Göç

Ekonomi Çoğaltıcı Etkiler (özellikle de istihdam çoğaltıcı)

Kişi başına ortalama harcamadan daha yüksek Karmaşık harcama yapısı İthal teknoloji ve ürünler

Bağımlılık oluşması

Sağlık ve wellness tesislerinde yoğunlaşmış harcama

Bölgesel eşitsizliklerin artması

İthal teknoloji ve ürünler

Yaşam koşulları Sunulan hizmetlerin

çoğalması

Yerleşim imajı gelişir Altyapı gelişir

Tek kültüre dayalı tedarik Fiyatlar artabilir

Turistik ve turistik olmayan bölgeler arasındaki farklılıklar Kaynak: Smith ve Puczko, 2009:158

Talassoterapi: Talassoterapi; koruyucu ve tedavi edici ve/veya kür amaçlı olarak tıbbi

gözetim ve denetim altında, deniz ve çevresine özgü tüm yararlı etkenlerin, yani deniz iklimi, deniz suyu, deniz çamurları, yosunlar, kum ve denizden elde edilen diğer maddelerin kombine olarak değişik yöntemlerle kullanıldığı bir tedavi sistemidir (http://www.ktbyatirimisletmeler.gov.tr/belge/1-44596/talassoterapi---deniz-kurleri.htm l?vurgu=talassoterapi).

Isıtılmış deniz suyunun terapi amaçlı kullanımı antik çağlara dayanmaktadır. Termalizmde yüzyıllar süren doğal evrim, talasoterapiyi ortaya çıkarmıştır. Sadece deniz kıyılarında kurulabilen talasoterapi merkezleri, insan sağlığına gerekli olan iyileştirici gücünü denizden almaktadır. Talasoterapi zengin vücut ve yüz bakım programları ile deniz iklimi ve bol güneş sayesinde, vücudun ve zihnin tümüyle yenilenmesini, güzelleşmesini ve pozitif enerji depolamasını sağlamaktadır (http://www.ktbyatirimisletmeler.gov.tr/belge/1-44596/talassoterapi---deniz-kurleri.htm l?vurgu=talassoterapi).

2.1.2.3. Klimatizm

Klimatizm sağlıklı iklim ortamında bulunmayı ifade etmektedir. Klimatik kaynaklar; dağlar, mağaralar, vb. yerlerdir. Bir başka deyişle dağ istasyonundaki açık havanın sağlık üzerindeki şifa verici etkisinden yararlanmak için uygulanan bir tedavi sistemi ve sağlıklı iklimde yapılan temiz hava kürüdür (http://www.saglikplatformu.co m/arastirmalar/showquestion.asp?faq=5&fldAuto=112).

Sağlıklı iklim kuşağı deniz seviyesinden sekiz yüz metre yükseklikten başlayarak iki bin metreye kadar uzanan orta yükseklikteki dağlık yörelerle yoğun orman örtülerinin yayılış gösterdiği alanları ve rekreasyon alanlarını kapsar (Tunç ve Saç, 1998:22-23).

Yukarıda tanımları yapılan klimatizm kendi arasında iki gruba ayrılmaktadır: • Balneoterapi

• Hidroterapi

Balneoterapi: Toprak, su ve iklim kaynaklı (şifalı) etkenlerin banyo, içme ve

inhalasyon şeklinde, seri halde uygulanmaları ile yapılan, ortam değişimi de sağlayarak, bu yörenin iklim ve biyolojik ortamının da etkisi altında ve kür tarzında gerçekleştirilen bir tedavi yöntemidir (http://www.estespa.com/spa_sozluk/balneoterapi.asp).

Bir başka tanıma göre balneoterapi doğal iyileştirici etkenlerle yapılan banyo, içme ve inhalasyon (soluma) kürleri şeklinde uygulanan bir uyarı-uyum tedavisi yöntemidir. Kaplıca kürü çerçevesinde balneoterapide kullanılan doğal iyileştirici faktörler, yer altı kaynaklı doğal "şifalı" sular, çamurlar ve iklimsel etkenlerdir. Doğal iyileştirici etkenler arasında "şifalı sular" yani, termal ve mineralli sular en yaygın kullanılanlardır. Bunların yanında, doğal peloidler (çamurlar) ve gazlar (CO2, Radon ve H2S) da kaplıca tedavisinde kullanılan diğer etkenlerdir (http://www.spa-turkey.com/sp a-turkey.asp?id=1).

Hidroterapi: İngiliz ve Amerikan tıbbında su içi egzersiz uygulamalarını anlatır. Her

birey için özel olarak düzenlenen, eğitilmiş kalifiye personelin gözetiminde ve ideal olarak amaca uygun inşa edilmiş havuzlarda gerçekleştirilen, nöromüsküler-skletal fonksiyonları geliştirme-iyileştirme amaçlı bir havuz tedavi programıdır. Maden suyunun ağız yoluyla alınması, suda yıkanılması ve başka tedavilerin su içinde uygulanması olarak tanımlanmaktadır. Termal havuzlarda hamam veya soğuk su kaynaklarında jakuzilerde uygulanmaktadır. Sıcak su insanı rahatlatıp kasları gevşetir, duygu ve hislerin dışa vurumunu sağlarken soğuk su damarları sıkılaştırdığı gibi ödeme de iyi gelmektedir. Soğuk su enerji seviyesini de arttırmaktadır (http://www.ktbyatirimis letmeler.gov.tr/belge/1-44950/spawellnesssozlugu.html?vurgu=hidroterapi).

Başka bir tanıma göre hidroterapi; termomineral sular ile yapılan yıkama, duş ve dökme gibi uygulamalardır. (Selvi, 2008: 281).

2.1.2.4. Üvalizm

Üvalizm, bazı yörelerin belli başlı ürünü olan meyve ve sebzelerle yapılan kür (tedavi) yöntemi ya da bu ürünlerin kullanımının bundan hoşlananlara sunulmasıdır (http://www.ekitapyayin.com/id/025/01.htm).