ANOVA REGR factor score 3 for analysis
5. SONUÇ VE ÖNERİLER
Araştırmanın bu bölümünde, elde edilen verilerin analizi sonucunda önemli görülen sonuçlar ve konuyla ilgili çözüm önerileri yer almaktadır.
Yatılı tedavi amacıyla şehir dışından Ankara’ya gelip tedavi gören hastalardan ankete katılanların yaklaşık % 40’ı 55-60 yaşları arasındadır. Ankete katılan hastaların %65,6’sı erkek ve %34,4’ü bayandır. Özellikle bayan hastaların ankete katılım konusunda isteksiz oldukları anket uygulaması sırasında gözlenmiştir.
Ankete katılan hastaların %18,9’u kanser tedavisi için gelmiş olup bu oran diğer rahatsızlık nedeni ile gelen hastaların oldukça üzerindedir. Ayrıca tabloda belirtilmeyen yaklaşık %35 lik kesim ise bu soruya cevap vermemiştir. Bu durum tedavi imkanı daha kısıtlı ve zor kanser türleri için hastaların genelde büyük şehirleri tercih ettiğini göstermiştir. Bunun yanında rahatsızlığını bilmeyen veya söylemekten çekinen kesimin %35 gibi çok ciddi bir oranı oluşturduğu analiz edilmiştir.
Ankete katılan hastaların çoğunluğunun Ankara’ya çevre ve yakın illerden geldiği tespit edilmiştir. Bu durum hasta tercihlerinde coğrafi yakınlığın oldukça önemli bir tercih sebebi olduğunu göstermektedir.
Ankete katılan hastaların büyük bir kısmın ilköğretim mezunu olduğu, bunun yanında ciddi bir kısmının da okur-yazar olmadığı tespit edilmiştir. Bu anket sonucunda elde edilen verilerin en önemlilerinden biri de ankete katılan hastaların tamamının sağlık güvencesinin olmasıdır. Yani bu hastaların tamamının sağlık masrafları tamamen devlet karşılamaktadır.
Ankete katılan hastaların büyük bir kısmının geldikleri ilde tedavi girişiminde bulundukları ve genelde bulunulan ilk tedavi girişiminden sonra vakit kaybetmeden Ankara’ya geldikleri tespit edilmiştir. Hastaların gene çoğunluğu yaşadıkları ilde yapılan bu ilk tedavi girişiminden memnun kalmışlardır.
Hastaların cinsiyetleri başka şehirlerden gelen hastaların Ankara İlini tercih etmesini etkilememektedir.
Hastaların yaşları başka şehirlerden Ankara’ya gelmiş hastaların tercihlerini etkilememektedir.
Hastaların geçirmiş olduğu rahatsızlıklar başka şehirlerden Ankara’ya gelmiş hastaların tercihlerini etkilememektedir.
Genel olarak ankete katılan tüm hastaların memnuniyet düzeyi oldukça yüksek seviyededir.
Hastaların cinsiyetleri ile yardımcı sağlık personellerine ilişkin memnuniyetleri arasındaki ilişki incelendiğinde kadın hastaların erkek hastalara göre daha memnuniyetsiz olduğu belirlenmiştir.
Hastaların cinsiyetleri ile doktorlarına ilişkin memnuniyetleri arasındaki ilişki incelendiğinde önemli bir farklılık tespit edilememiştir.
Hastaların cinsiyetleri ile hastanelere ilişkin memnuniyetleri arasındaki ilişki incelendiğinde önemli bir farklılık tespit edilememiştir.
Hastaların yaşlarının yardımcı sağlık personeline ilişkin memnuniyetlerini etkileyip etkilemediği incelendiğinde önemli bir farklılık tespit edilememiştir.
Hastaların yaşlarının doktorlara ilişkin memnuniyetlerini etkileyip etkilemediği incelendiğinde önemli bir farklılık tespit edilememiştir.
Hastaların yaşlarının hastaneye ilişkin memnuniyetlerini etkileyip etkilemediği incelendiğinde önemli bir farklılık tespit edilememiştir.
Hastaların geçirmiş oldukları rahatsızlıkların yardımcı sağlık personeline ilişkin memnuniyetlerini etkileyip etkilemediği incelendiğinde önemli bir farklılık tespit edilememiştir.
Hastaların geçirmiş oldukları rahatsızlıkların doktorlara ilişkin memnuniyetlerini etkileyip etkilemediği incelendiğinde önemli bir farklılık tespit edilememiştir.
Hastaların geçirmiş oldukları rahatsızlıkların hastanelere ilişkin memnuniyetlerini etkileyip etkilemediği incelendiğinde herhangi bir farklılık tespit edilememiştir.
ABD’de yapılan anket çalışmalarına göre 10.000 $’ı aşan tasarruflar söz konusu olduğunda sigortasız hastaların %38'i, sigortalılarınsa %25'i başka bir ülkeye seyahat etmeye niyetlenebileceğini ifade etmiştir (Milstein ve Smith, 2007: 140). Bu da kişilerin özellikle maddi nedenlerden dolayı tıbbi turizme ciddi yönelme potansiyelinin olduğunu göstermektedir. Türkiye’de de gerek özel sektör gerekse kamu hastaneleri bu tıbbi
turizm pastasından mümkün olduğunca yüksek bir pay elde edebilmek için son dönemde çalışmalarına hız vermiştir.
Bu çalışmaların beklide en önemlisi Sağlık Bakanlığı bünyesinde kurulan Sağlık Turizmi Koordinatörlüğüdür. Bu birim sağlık turizmi ve tıbbi turizmin gelişmesi için Sağlık Bakanlığı bünyesinde çalışmalar yapmaktadır. Kamu ve özel sektör kuruluşları arasındaki koordinasyonu sağlamaktadır. Bunun yanında Sağlık Turizmi Derneği’nin her yıl düzenli olarak yaptığı Sağlık Turizmi Kongresi, bu konuda tüm dünyadaki uzmanların kamu ve özel sektör temsilcilerinin bir araya gelip görüş alışverişinde bulundukları bir platform halini almıştır.
Ayrıca kısa bir süre önce Sağlık Bakanlığı yaptığı bir dizi düzenleme ile Bakanlığa bağlı bazı hastaneleri sağlık turizmine ve turistlere açmış bulunmaktadır. Bu durumda devletin sağlık turizminden gelir elde etme şansı ortaya çıkmıştır. Bunun yanında yurtdışından devlet hastanelerine gelen hastaların görüşleri devlet hastanelerinin de eksikliklerini görüp bu konuda gerekli düzenlemelerin yapılması konusunda hastane yönetimlerine ışık tutacaktır.
Akreditasyon kavramının da tıbbi turizm açısından hayati önemi vardır. Yurtdışından gelen hastaların tercihlerinde hastanelerin JCI (Joint Commission International) kalite akreditasyonunun olması belki de en önemli unsur olarak karşımıza çıkmaktadır. Hatta çoğu yurtdışı sigorta şirketleri JCI kalite akreditasyonu olmayan hastanelerde tedavi için ödeme yapmamaktadır. Bu anlamda hastanelerimizin yurtdışında özel sigorta kapsamındaki kişileri tedavi edip gelir elde edebilmeleri için JCI kalite akreditasyonuna sahip olmaları gerekmektedir.
Ayrıca Türkiye’de tıbbi turizmin geliştirilmesi için;
• Devlet ile özel sektör kuruluşları ve temsilcileri arasında koordinasyonun daha da geliştirilmesi,
• Devlet hastanelerinin sağlık turizmine açılması konusunda daha aktif çalışılması, hastanelerde gerekli altyapının sağlanması,
• Sağlık turizmi konusunda devlet-özel sektör işbirliği ile belli programlar yapılarak hedef destinasyonların belirlenmesi, bu destinasyonlarda gerekli reklam ve tutundurma faaliyetleri yapılabilmesi için organizasyonların yapılmasının sağlanması,
• Hastanelerimizin yurtdışından hasta getiren tur şirketleri ile hasta tedavisi konusunda anlaşma yapması. Ayrıca yurtdışındaki özel sağlık sigorta şirketleri ile gereken anlaşmaların yapılması,
• JCI (Joint Commission İnternational) kalite akreditasyonunun özellikle devlet hastaneleri olmak üzere özel hastaneler tarafından alınması için gerekli düzenlemelerin yapılması,
• Yabancı dil bilen yardımcı personel sayısının artırılması, hastanelerde tıbbi turizm ile ilgili birimlerin kurulması ve gelen hastaların bu konularda sorun yaşamasının engellenmesi,
• Yurtdışından gelen hastaların tedavinin yanı sıra tarihi ve doğal zenginliklerini görmelerini sağlayacak gezi programlarının yapılması gerekmektedir.
Sonuç olarak son yıllarda önemli gelişme gösteren ve gelişimini devam ettireceği düşünülen Sağlık Turizmi ve Tıbbi Turizm Türkiye için oldukça önemli bir gelir kapısı durumundadır. Son dönemde ülkemizde ciddi çalışmalar yapılan bu konuda tedavi fiyatları, kısa bekleme süreleri ve yüksek teknolojik sağlık altyapısı olanaklarına bakılarak bu gelişimin süreceğini görmek mümkündür. Bu konuda mevcut eksikliklerin tespit edilerek gerekli düzenlemelerin yapılması ile tüm dünyada son derece önemli bir pazar halini almış sağlık turizmi ve tıbbi turizm pazarından aldığımız payı büyütmek çokta zor olmayacaktır.
KAYNAKÇA
Yazılı Kaynaklar
Akbaş, H. (2008). Sağlık Turizminde Türkiye’nin Yeri ve Önemi. Sağlık Turizmi
Bülteni, 1(1), 2.
Akdu, S. A. (2009). Sağlık Turizmi Kapsamında Medikal Turizm ve Türkiye’deki
Uygulamalar Üzerine Bir Araştırma; İstanbul ve Ankara Örneği.
Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
Akın, C. S. (2007). Sağlık ve Sağlık Harcamalarının Ekonomik Büyüme Üzerine Etkisi:
Türkiye’de Sağlık Sektörü ve Harcamaları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans
Tezi, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
Aksu, R. (2009). Ayaş (Ankara) Kaplıcalarının Termal Turizm Açısından
Değerlendirilmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Afyon Kocatepe
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Afyonkarahisar.
AMA (The American Medical Association). (2007). Report B: Medical Travel Outside
the U.S. . OMSS Governing Council Report, June 2007.
Ataç, M. (2005). Turizm Sağlığından Sağlık Turizmine. Hastane Dergisi, 7(34), 102- 104
Aydın, D. (2008). Türkiye’de Sağlık Turizmi ve Ortadoğu’daki Yeri. Sağlık Turizmi
Bülteni, 1(5), 6-10.
Aydın, D., Aypek, N., Aktepe, C., Şahbaz, R.P. ve Arslan, S. (2011). Türkiye’de
Medikal Turizmin Geleceği.
Bahadır, H. (2011). Sağlık Turizmine Radyolojik Bakış. Çerçeve Dergisi, 19(55), 74- 78.
Bahar, M. (2008). Türkiye’de Sağlık Turizmi Bilinci Artıyor. Sağlık Turizmi Bülteni, 1(5), 26-27.
Bahar, M. (2009). Türkiye’de Sağlık Turizminin Geleceği. Sağlık Turizmi Bülteni, 2(8), 16-19.
Bastem, S. (1997). Termal Turizmi ve Erzurum’un Termal Turizm Potansiyeli, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
Bhangale, V. (2008). Conference on Tourism in India – Challenges Ahead. 15-17 May 2008, IIMK.
Bies, W. and Zacharia L. (2007). Medical toursim: Outsourcing surgery. Mathematical
and Computer Modelling, 46, 1144-1159.
Bozkurt, H. (2008). Sağlık Kriz Dinlemiyor. Sağlık Turizmi Bülteni, 1(6), 21-23.
Burkett, Levi. (2007). Medical Tourism Concerns, Benefits And The American Legal Perspective. The Journal Of Legal Medicine, 28(2), 223-245.
Caballero-Danell, S. and Mugomba, C. (2007). Medical Tourism, and its
Entrepreneurial Opportunities - A Conceptual Framework for Entry into the Industry, Unpublished master’s thesis, Tourism and Hospitality Management
Master Thesis No. 2006:9, School of Business, Economics and Law, Göteborg University
Cohen, E. (2007). Medical Tourism in Thailand. ss. 24-37.
Connell, J. (2006). Medical tourism: Sea, sun, sand and surgery. Tourism Management, 27, 1093-1100.
Constantinides, C. (2008). Sağlık Turizminin Faydaları ve Getirileri. Sağlık Turizmi
Bülteni, 1(2), 2.
Çelik, S. (2009). Afyonkarahisar’da Uluslararası Termal Turizm Destinasyonu
Oluşturma Potansiyelinin Analizi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Afyon
Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Afyonkarahisar.
Çevirme, F. (2008). Global Ekonomik Kriz Sağlık Turizminin Önemini Arttırıyor.
Sağlık Turizmi Bülteni, 1(6), 9-11.
Çontu, M. (2006). Alternatif Turizm Çeşitleri ve Kızılcahamam Termal Turizmi Örneği. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bolu.
Demirel Etöz, S. (2008). Sağlık Hizmetlerinde Kalite Belgelendirme Sistemleri ve
Akreditasyon. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta.
Devlet Planlama Teşkilatı. (1984). Beşinci Beş Yıllık Kalkınma Planı 1985-1989. Yayın No: DPT: 1974. Ankara.
Devlet Planlama Teşkilatı. (1989). Altıncı Beş Yıllık Kalkınma Planı 1990-1994. Yayın No: DPT: 2174. Ankara.
Devlet Planlama Teşkilatı. (1995). Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı 1996-2000. Ankara.
Devlet Planlama Teşkilatı. (2000). Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı 2001-2005. Ankara.
Devlet Planlama Teşkilatı. (2006). Dokuzuncu Beş Yıllık Kalkınma Planı 2007-2013. Ankara.
Doğan, C. (2000). Ankara’da Termal Turizm Potansiyeli. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Genç, U. (2007). Türkiye’de Sağlık Turizmi. Çerçeve Dergisi, 15(43), 96-97.
Gonzales, A., Brenzel, L., and Sancho J. (2001) Health Tourism and Related Services:
Caribbean Development and International Trade, Final Report.
Gülbahar, O. (2009). 1990’lardan Günümüze Türkiye’de Kitle Turizminin Gelişimi ve Alternatif Yönelimler. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler
Fakültesi Dergisi, 14 (1), 151-177.
Gümüş, F. ve Büyük Ö. (2008). Sağlık Turizminde Yeni Açılımlar: Tıp Turizmi, III.
Balıkesir Ulusal Turizm Kongresi, 17-19 Nisan 2008, Balıkesir. Kongre Bildiri Kitabı, ss. 433-442.
Güvercin Göçmen, Z. (2008). Turizm Çeşitlendirmesi Kapsamında İzmir’de Termal
Turizmin Tedavi Amaçlı Kullanımı ve Ekonomik Değeri, Yayımlanmamış
Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir. Harahsheh, S.S. (2002). Curative Tourism in Jordan an Potencial Development,
Unpublished master’s thesis, Bournemouth University, United Kingdom. Thesis for the fulfillment of Main European Tourism Management.
Herrick, M. D. (2007). Medical Tourism: Global Competition in Health Care. NCPA Policy Report No. 304, Dallas, Texsas, USA.
Independent Gazetesi. (2006). The International health service: is medical tourism
ethical?
(http://www.independent.co.uk/life-style/health-and-families/health-news/the- international-health-service-is-medical-tourism-ethical-476469.html)
İbiş, S. (2011). Medikal Turizm Dinamikleri. Çerçeve Dergisi, 19(55), 12-16.
İçöz, O. (2009). Sağlık Turizmi Kapsamında Medikal (Tıbbi) Turizm ve Türkiye’nin Olanakları. Journal Of Yaşar Univercity, 4(14), 2257-2279.
Kiremit, A. Ş. (2008). Turizmin Gelişiminde Bir Alternatif Olarak Medikal Turizm: Bir
Sağlık Kuruluşunda Araştırma, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi
Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
Kostak, D. (2007). Turizm Hareketleri (Türkiye Örneği Üzerinden Sağlık Turizmi), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Levett, C. (2005). A slice of the action. Sydney Morning Herald, 29 October, 27. (http://www.smh.com.au/news/national/a-slice-of-the
action/2005/10/28/1130400366897.html)
Maini, A. K. (2008). Medikal Tedaviler İçin Yurtdışına Giden Hastaların Dikkat Ettiği Özellikler ve Medikal Kuruluş Seçiminde Ana Değerlendirme Ölçütleri. Sağlık
Turizmi Bülteni, 1(3), 3.
Maini, A. K. (2009). Sağlık Turizminin Geleceği. Sağlık Turizmi Bülteni, 2(7), 20. Milstein, A. and Smith, M. (2006). America’s New Refugees-Seeking Affordable
Surgery Offshore. New England Journal of Medicine, 355(16), 1637-1640. Milstein, A. and Smith, M. (2007). Will the Surgical World Become Flat?. Health
Affairs, 26(1), 137-141.
Özalp, G. (2005). Sağlık Turizmi. Hastane Dergisi, 7(34), 98-101.
Özbek, T. (1991). Dünya’da ve Türkiye’de Termal Turizminin Önemi. Anatolia
Dergisi, 2 (3), 15-29.
Özdemir, G. (2007). Destinasyon Yönetimi ve Pazarlama Temelleri İzmir İçin Bir Destinasyon Model Önerisi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
Özkan Demirer, E. (2010). Türkiye’de Medikal Turizm ve Geliştirilmesi: Örnek Bir Araştırma. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Balıkesir.
Öztop, B. (2010). En sağlık’lı turizm. Turkishtime, 2010-9(101), 104-111.
(http://www.hisarhospital.com/basinda-hastanemiz/s/detay/id/874/en-saglikli-turizm) Öztürk, B. ve Yazıcıoğlu, İ. (2002). Gelişmekte Olan Ülkeler İçin Alternatif Turizm
Faaliyetleri Üzerine Teorik Bir Çalışma. Gazi Üniversitesi Ticaret ve Turizm
Eğitim Fakültesi Dergisi, 2, 183-195.
Sağlık Bakanlığı. (2005). Sağlık Bakanlığı Kaplıcaları Yönetmeliği Ruhsatlı
Kaplıcalar, Ankara.
Sağlık Bakanlığı. (2010). Medikal Turizm Araştırması (Birinci Bölüm). Ankara: Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü. (Sağlık Turizmi Birimi).
Sağlık Bakanlığı, (2011). Sağlık İstatistikleri Yıllığı 2010. Ankara: Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı Hıfzıssıhha Mektebi Müdürlüğü.
Selvi, M. S. (2008). Sağlık Turizmi, N. Hacıoğlu ve C. Avcıkurt. (Editörler). Turistik
Ürün Çeşitlendirmesi. (Birinci Basım). Nobel Yayın Dağıtım, ss. 275-294.
Stephano, R. M. (2009). Türkiye Raporu. Sağlık Turizmi Bülteni, 2(8), 15. Sur, H. (2011). Sağlık ve Sağlık Ekonomisi. Çerçeve Dergisi, 19(55), 6-10.
Tengilimoğlu, D. (2005). Sağlık Turizmi: Tedavi Amaçlı Turizm ve Termal Turizmde Sorunlar ve Çözüm Önerileri. Hastane Dergisi, 7 (34),90-95.
The Economic Times. (25 November 2007). Medical tourism gets shot in arm.
(http://economictimes.indiatimes.com/features/economy/medical-tourism-gets-shot-in arm/articleshow/2568381.cms)
Tunç, A. ve Saç F. (1998). Genel Turizm. (1. Baskı). Ankara: Detay Yayıncılık.
Turizm Bakanlığı. (1993). Sağlık Turizmi ve Turizm Sağlığı, Turizm Bakanlığı Yatırımlar Genel Müdürlüğü, Araştırma ve Değerlendirme Dairesi Başkanlığı, Yayın No:1993-8, Ankara.
TÜSİAD. (2009). “Türkiye İçin Yeni Bir Fırsat Penceresi: Tıp Turizmi” Görüş Belgesi. Uygun, H. (2008). Konya İlinin Termal Turizm Potansiyeli. Yayımlanmamış Yüksek
Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
Vardan, Ö. C. (2011). Sağlık Turizminde Türkiye’nin Yeri. Çerçeve Dergisi, 19(55), 4- 5.
Yalçın, P. (2006). Türkiye’de Sağlık Turizminde Altyapı Oluşturulma Gereği ve Sağlık
Kurumlarına Yönelik Bir Araştırma. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Yıldırım, H. H. ve Altunkaya, Ü. (2006). Türkiye’nin Sağlık Turizmi Potansiyeli ve Güçlükler İnternet Siteleri http://fama2.us.es:8080/turismo/turismonet1/economia%20del%20turismo/turismo%20 de%20salud/health%20tourism%20in%20Malaysia.pdf http://www.ahd.org.tr/Icerik.aspx?id=11 http://www.ahd.org.tr/Icerik.aspx?id=17 http://www.almanhastanesi.com.tr/haberler/jci.html http://www.cbc.ca/news/background/healthcare/medicaltourism.html http://www.dunyagoz.com/kalite-belgelerimiz.html http://www.ekitapyayin.com/id/025/01.htm
http://www.espa- ehv.com/index.php?option=com_content&view=article&id=187&Itemid=298 http://www.estespa.com/spa_sozluk/balneoterapi.asp http://www.expresshealthcaremgmt.com/20050315/interview01.shtml http://www.healism.com/medical_tourism_safety/accreditation/international_organizati on_for_standardization/ http://www.healism.com/medical_tourism_safety/accreditation/receiving_accreditation/ http://www.healism.com/medical_tourism_safety/accreditation/what_does_accreditatio n_mean?/ http://www.hisarhospital.com/basinda-hastanemiz/s/detay/id/874/en-saglikli-turizm http://www.icep.org.tr/english/medical.asp http://www.ktbyatirimisletmeler.gov.tr/belge/1-43566/genel-tanimlar.html http://www.ktbyatirimisletmeler.gov.tr/belge/1-43594/saglik-turizmi-standartlari.html http://www.ktbyatirimisletmeler.gov.tr/belge/1-44101/turkiyede-termal-turizm.html http://www.ktbyatirimisletmeler.gov.tr/belge/1-44596/talassoterapi---deniz- kurleri.html?vurgu=talassoterapi http://www.ktbyatirimisletmeler.gov.tr/belge/1-44916/spa-welness-tanimi-ve- uygulama-alanlari.html http://www.ktbyatirimisletmeler.gov.tr/belge/1-44950/spa-- wellnesssozlugu.html?vurgu=hidroterapi http://www.kultur.gov.tr/TR/belge/1-43589/yapilmasi-gerekenler.html http://www.kultur.gov.tr/TR/belge/1-43596/saglik-turizmi-organizasyonu-nasil- olmalidir.html http://www.madoted.org/index.php?option=com_content&task=view&id=45&Itemid=6 5 http://www.medikalturizmdernegi.com/haber9.html http://www.medikalturizmdernegi.com/hakkimizda.html http://www.medindia.net/patients/medical_Tourism/medicaltourism_about.htm http://www.memorial.com.tr/kurumsal/kalite-yonetim-sistemimiz
http://www.newmedicalhorizons.com/mypage.php?view=MedicalTourism http://www.saglikpaneli.com/content.asp?content_id=2080&connection_id=&connectio n_table=1&content_type=7 http://www.saglikplatformu.com/arastirmalar/showquestion.asp?faq=5&fldAuto=112 http://www.saglikturizmi.org.tr/misyon.html http://www.saglikturizmi.org.tr/3.sonuc%20bildirisi.pdf http://www.spaturkey.net/xml/ana_sayfa_aciklama.txt http://www.spawellnessturkey.com/component/content/article/43-sinan-ibis/132- uyanan-medikal-turizm/ http://www.spawellnessturkey.com/component/content/article/39-dergi-yazilari/102- duenyada-medikal-turizm http://www.spa-turkey.com/spa-turkey.asp?id=1 http://www.tatnews.org/emagazine/1983.asp#a http://www.tuik.gov.tr/ http://www.who.int/nha/Pie-2007-Large.pdf
EKLER