Dünyada ve Türkiye’de Sağlık Turizm

Son dönemde tüm dünyada turizm kavramı farklılaşmaya başlamıştır. Eskiden turizmin temel nedeni tatil iken son yıllarda kongre, spor, eğitim gibi nedenlerle çok sayıda insan bulundukları ülkenin dışına çıkarak bir turizm faaliyeti gerçekleştirmektedir. Sağlık turizmi de bu faaliyetler içerisinde önemli yer tutmaktadır.

Özellikle son yıllarda sağlık turizmi alanında tüm dünyada bir kıpırdanma bir uyanma ve bu konuda bir öncelik alma konusunda arayışlar hızlanmıştır. Türkiye hem sahip olduğu doğal güzellikler, tarihi ve kültürel zenginlikler ve hem de sağlık alanında gelmiş olduğu gelişmişlik seviyesi nedeniyle dünyanın gözde ülkelerinden birisi oluştur (Akbaş, 2008:2).

İstatistikler, Türkiye’nin sağlık turizmi alanındaki gelirlerinde önemli artışlar olduğunu göstermektedir. Buna göre 2003 yılında 91 milyon $ olan Türkiye’nin sağlık turizmi alanındaki gelirleri, 2009 yılında 225 milyon $’a yükselmiştir (Bahadır, 2011: 78).

Sağlık Turizmi Derneği tarafından 2010 yılı içerisinde yapılan 3. Sağlık Turizmi Kongresinde ülkemiz açısından varılan sonuçlar sonuç bildirgesinde aşağıdaki gibi açıklanmıştır (http://www.saglikturizmi.org.tr/3.sonuc%20bildirisi.pdf):

• Ülkemiz, bölgesinde her alanda cazibe merkezi olduğu gibi sağlık turizmi alanında da cazibe merkezi olacaktır.

• Ülkemizde batı standartlarında her türlü ileri teknoloji ile donatılmış sağlık tesislerimiz vardır. Özel sağlık sektörü özellikle hastanelerimiz ve termallerimiz artık sağlık turizmine yönelmiştir.

• Türkiye’de Devlet sağlık turizminde düzenleyici, denetleyici ve sektörün önünü açan rolde, özel sağlık tesisleri ve kaplıcalar ise hizmet sunucu rolde olacaktır. • Sağlık turizmi her ülkede olduğu gibi bizim ülkemizde de çok ciddi bir alternatif

turizm çeşidi olmuş, turizmin 12 aya yayılmasında ve döviz girdisi sağlanmasında çok önemli bir rol üstlenmiştir.

Yukarıdaki paragrafta bahsedilen sonuç bildirgesinde sağlık turizminin geneli hakkında elde edilen sonuçlar ise aşağıdaki gibi açıklanmıştır (http://www.saglikturizmi .org.tr/3.sonuc%20bildirisi.pdf):

• Ülkemizde ve Dünyada sağlık turizminin çeşitli bölümleri uygulanmasına rağmen tıp turizmi en ön sıradadır. Ancak bu bölümler arasında entegrasyon çok önemlidir.

• Ülkemizde doktor ve diş hekimi sayısı göz önünde bulundurulduğunda dental turizm çok daha önemlidir ve geliştirilmelidir.

• Termal ve yaşlı turizmi açısından ülkemizin birçok ili çok potansiyel birer pazardır. Ancak tıp turizminde İstanbul her zaman öncelikli ve önemli bir destinasyondur.

• Konuşmacıların sağlık turizmi konusundaki ortak mesajı; kaliteli, ileri teknoloji ile donatılmış, sürdürebilir, ekonomik, öncelikli olarak yakın pazara yönelik (Komşu ülkeler, Balkanlar, Kafkaslar, Kuzey Afrika, Ortadoğu Ülkeleri öncelikli Pazar olmalı) ciddi tanıtım çalışması yapılmasıdır.

Aşağıdaki tabloda sağlık turizminin büyümesini etkileyen iç ve dış faktörler sıralanmıştır:

Tablo 4. Sağlık Turizminin Büyümesini Etkileyen İç ve Dış Faktörler

Dış faktörler İç faktörler

Moda ve gelenek

Kişinin kendisiyle ilgili saplantısı ve şöhret Fitness ve spor

Tıp Topluluk arayışı Terapi ve tedavi Zayıflama isteği

Psikoloji Yeni ruhaniyete doğru gidiş Beslenme Zaman fakiri, nakit zengini elitler

Hükümet politikası Merak

Kaynak: Smith ve Puczko, 2009:80

Aşağıdaki tabloda da Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarının yurtdışına gidiş nedenleri gösterilmektedir:

Tablo 5. Türkiye Cumhuriyeti Vatandaşlarının Yurtdışına Gidiş Nedenleri

Geliş Nedeni 2007 2008 Geliş Nedeni 2009 2010

Gezi, Eğlence 1 045 244 1 003 236 Gezi, Eğlence sportif ve kültürel faaliyetler 993 818 1 447 627 Kültür 74 640 28 765 Akraba ve arkadaş ziyareti 1 494 840 1 760 992

Sportif İlişkiler 32 297 28 753 Eğitim, Staj 166 416 240 739 Yakınları Ziyaret 1 116 948 1 206 084 Sağlık ve tıbbi

nedenler 30 852 20 643 Sağlık 18 505 20 057 Dini/Hac 85 374 126 101 Dini 32 942 46 417 Alışveriş 125 945 249 406 Alışveriş 61 295 73 600 İş amaçlı 1 750 807 1 822 662 Toplantı, Konferans, Kurs, Seminer 168 093 165 617 Diğer 678 772 604 836

Görev 612 793 421 529 Beraberinde giden 234 531 284 227

Ticari İlişkiler Fuar 813 563 855 669 Eğitim 161 041 177 478 Diğer 533 560 570 264 Beraberinde Giden 285 147 295 248 TOPLAM 4 956 069 4 892 717 5 561 355 6 557 233 Kaynak: www.tuik.gov.tr

Tablo 5’de de Türk vatandaşlarının yurtdışına çıkış nedenleri gösterilmektedir. Tablodan da anlaşılabileceği gibi Türkiye den yurtdışına çıkan kişi sayısında 2007-2010 döneminde ciddi bir artış gözlenirken, sağlık nedeni ile yurtdışına çıkan kişi sayısında dalgalı bir seyir söz konusudur. Bu konuda 2009 yılına kadar bir artış sözkonusu iken 2010 yılında ciddi bir düşüş olmuştur. Bunun nedeni olarak, termal turizm konusuna son dönemde yapılan yatırımlarla tesis kalitelerinin iyileştirilmesi, Türkiye’deki sağlık teknolojilerinin gelişmesi, uygun fiyat politikaları, reklam faaliyetlerinin gelişerek her vatandaşımızın ülkemizdeki sağlık teknolojilerinden haberdar olması, tıbbi personellerimizin mesleki bilgi ve becerilerinin artması gösterilebilir.

Şekil 3. Dünya Genelinde Sağlık Harcamalarının GSYH İçerisindeki Yüzdesi

Kaynak: Akın, 2007:30

Yukarıdaki şekilde de belli ülke guruplarının sağlık harcamalarının GSYH içerisindeki payı gösterilmektedir.

Şekilden de çok net anlaşılabileceği gibi ülkelerin gelişmişlik düzeyi azaldıkça sağlık harcamalarının GSYH’deki payı da azalmaktadır. Bu durumun gelişmiş ülkelerdeki sağlık harcamalarının pahalılığından kaynaklandığı söylenebilir. Sağlık turizmi hareketlerinin oluşmasının temel nedenlerinden biride çalışmanın daha önceki bölümlerinde belirtildiği gibi gelişmiş ülkelerde sağlık hizmetlerinin pahalılığıdır. Şekil 4. Yıllara Göre Kamu ve Özel Sağlık Harcamasının GSYİH İçindeki Payı (%)

Yukarıdaki şekilde ise ülkemizde yıllara göre sağlık harcamalarının GSYH’deki payları gösterilmektedir.

Şekilden de anlaşıldığı gibi ülkemizde sağlık harcamalarının GSYH’deki payı yıllar itibariyle ciddi bir yükselme eğilimi içerisindedir. 1999 yılında sağlık harcamalarının GSYH’ye oranı %4,76 iken; bu rakam yıllar içerisinde ciddi artışlar göstererek 2008 yılında %6,08 seviyelerine ulaşmıştır. Bu durumda yıllar içerisinde tıp teknolojilerin gelişmesi ile birlikte yeni tedavi olanaklarının ortaya çıkması ve ortalama yaşam süresinin uzamasının etkili olduğu savunulabilir.

Dünyada çeşitli ülkeler termal turizmin insan sağlığında önemli bir yeri olduğu bilincinden hareketle termal turizm konusuna önem vermektedir. Termal turizm amaçlı olarak senede Almanya ve Macaristan'a 10 milyon kişi, Rusya'ya 8 milyon kişi, Fransa'ya yaklaşık 1 milyon, İsviçre'ye 800 bin kişi gitmektedir. 126 milyon nüfuslu Japonya'nın Beppu şehrine sadece 13 milyon kişi termal turizm amaçlı olarak gitmektedir (Aksu, 2009: 33).

Buna karşın; 1.000’in üzerinde kaplıcası, önemli bir seviyeye ulaşmış turizm yatak kapasitesi ve en önemlisi de dünya standartlarında hatta bazı durumlarda dünya standartlarının da üzerinde sağlık hizmetleri olanakları ile Türkiye çok önemli bir potansiyele sahiptir (Yıldırım ve Altunkaya, 2006: 2). Türkiye jeotermal kaynak zenginliği ve potansiyeli açısından Dünyada ilk yedi ülke arasında yer almakta olup, Avrupa’da birinci sıradadır (Uygun, 2008: 13).

Türkiye’de bulunan bazı termal tesislerde, hem süre, hem de tedavi nedeniyle ekonomik faaliyet, yani gelir, diğer turizmin (deniz, kum, güneş) takriben iki misli daha büyük olmaktadır. Yani, yılda kişi başı ortalama 2000-2500 $ gelir almak mümkündür. Termal turizm için ülkemize gelen kişiler üçüncü yaş gurubundandır. Bu yaş grubu, tedavi ve konaklama için yaptığı harcamaları sadece kendi sağlığı için yaptığından, bıraktığı döviz diğer turizm dallarında gelen turistlerin bıraktığı dövizden çok daha fazladır (Çontu, 2006: 38).

Dünyadaki gelişmelere paralel olarak ülkemizde de termal turizm’in yanında son yıllarda SPA Turizmi kavramı ile aktiviteleri de hızla gelişmektedir. Debi zenginliği açısından ön önemli 40 termal turizm kaynağında yapılan bir araştırmada ülkemizin termal turizmde 400.000 yatağı geçen bir potansiyelinin olduğu ortaya çıkmıştır. Ülkemiz bu potansiyeli modern SPA merkezleri ile hayata geçirebilirse, %40 doluluk

kapasitesindeki ortalama 10 gece konaklayacak 6 milyona yakın SPA müşterisine sahip olacak ve bu alandan yıllık 8 milyar $’ın üzerinde bir gelir elde edebilecektir (Uygun, 2008: 15).

Aşağıdaki tabloda Avrupa ülkelerindeki kaplıca merkezi sayıları ve 2006-2008 yılları arasında ülkeye kaplıca turizmi amacıyla gelen turist sayısı gösterilmektedir. Tablo 6. Avrupa’daki Kaplıca Merkezlerindeki Konuk Sayıları

Ülkeler SPA Sayısı 2006 2007 2008

Bulgaristan Danimarka Almanya (İçme, Çamur Banyosu, İklim Kürü) 241 12.020.003 12.606.485 12.826.847 Almanya (Deniz Kürü ve Banyosu) 50 6.044.625 6.347.201 6.504.031 Estonya 16 286.742 275.320 258.322 Fransa (Termal) 96 495.146 492.331 Fransa (Thallasso) 30 Yunanistan 50 İzlanda (Reykjavik) 7 İzlanda (HNLFI) 1 2.038 İzlanda (Blue Lagoon) 2 İtalya Letonya 11 124.638 128.184 128.010 Litvanya 6 416.180 545.781 Lüksemburg 1 5.192 4.888 Hollanda 4 Portekiz 34 99.057 99.000 94.431 Romanya 783.294 785.164 İsviçre 21 Sırbistan 40 711.829 829.449 Slovakya 21 İspanya 128 1.105.000 1.200.000 Çek Cum. 34 327.078 Türkiye 100 Macaristan 32 426.000 Kaynak: http://www.espa-ehv.com/index.php?option=com_content&view=article&id=187&Itemid=298

Yukarıdaki tablodan da anlaşıldığı gibi Avrupa ülkeleri arasında kaplıca turizmi açısından en fazla kaynağa sahip olan ve en fazla turist çeken ülkeler Almanya ve İspanyadır. Bunun yanında Litvanya ve Romanya da kaplıca turizminde Avrupa’nın önde gelen ülkeleri arasında yer almaktadır.

Tüm dünyada teknolojinin gelişmesi ile birlikte turizm ve sağlık sektöründe de ciddi iyileşmeler söz konusu olmuştur. Tıbbi turizmde gelişmiş Avrupa ülkeleri ve ABD; Hindistan, Singapur ve Tayland gibi Asya ülkeleri ile teknolojik anlamda başa baş hale gelmiştir. Bunun yanında Asya ülkelerindeki fiyat avantajları, tıbbi personel kalitesi, kısa bekleme süreleri gibi unsurlar bu ülkeleri sağlık turizmi pastasından pay alma yarışında diğer ülkelerin birkaç adım önüne geçirmiş vaziyettedir.

Aşağıdaki tabloda belli tıbbi operasyonların çeşitli ülkelerdeki maliyetleri gösterilmektedir:

Tablo 7. Tıbbi Turistler İçin Fiyat Kıyaslaması ($)-2007

Prosedür Amerika Hindistan Tayland Singapur

Kalp Bypass 130.000 10.000 11.000 18.500

Kalp Kapak Replasmanı 160.000 9.000 10.000 12.500

Anjioplasti 57.000 11.000 13.000 13.000 Kalça Protezi 43.000 9.000 12.000 12.000 Histerektomi 20.000 3.000 4.500 6.000 Diz Protezi 40.000 8.500 10.000 13.000 Spinal Füzyon 62.000 5.500 7.000 9.000 Kaynak: http://www.spawellnessturkey.com/component/content/article/39-dergi-yazilari/102-duenyada- medikal-turizm

Görüldüğü gibi ABD ve diğer ülkeler arasında maliyet anlamında çok ciddi farklılıklar söz konusudur.