Tedavi Edici Sağlık Hizmetleri - Birinci basamak tedavi hizmetleri

- İkinci basamak tedavi hizmetleri - Üçüncü basamak tedavi hizmetleri 3. Koruyucu Sağlık Hizmetleri

- Çevreye yönelik koruyucu sağlık hizmetleri - Bireye yönelik koruyucu sağlık hizmetleri 1.1. Rehabilite Edici Sağlık Hizmetleri

Bireysel olarak hastalık veya kazalar sonucunda ya-şanabilecek kalıcı veya uzun süreli hem psikolojik hem de fiziksel sorunlar, sakatlıklar ve bozuklukların sosyal hayatı ve gündelik alışkanlıkları olumsuz etkilemesini önlemek veya en aza indirmek amacıyla çeşitli sağlık

kuruluşları tarafından sunulan sağlık hizmetleri, rehabi-lite edici sağlık hizmetleri kapsamında yer almaktadır.

1.2.Tedavi Edici (İyileştirici) Sağlık Hizmetleri Tedavi edici, iyileştirici veya tıbbi bakım hizmetleri olarak adlandırılan bu hizmetler genel olarak üç katego-ride sınıflandırılmaktadır. Bunlar:

Birinci basamak tedavi hizmetleri: Bu tür hizmet-ler evde, yataksız sağlık kuruluşlarında veya koruyucu sağlık hizmetleri sunan sağlık kuruluşlarında verilen ayaktan teşhis ve tedavi hizmetlerini kapsamaktadır. Bu kurumlar, hasta ya da sağlam olsun bütün bireylerin ilk başvurdukları sağlık kuruluşlarıdır. Birinci basamak sağ-lık kuruluşlarında iyileştirici ve koruyucu sağsağ-lık hizmet-leri entegre bir biçimde verilir. Kişihizmet-lerin yaşadıkları yer-leşim yerine en yakın olan, hizmet ağının en ucunda yer alan, aile ve toplum sağlığı merkezleri, anne ve çocuk sağlığı merkezleri, dispanserler gibi birimlerdir (Öztek, 2010).

İkinci basamak tedavi hizmetleri: Bu tür hizmet-ler gerektiğinde hastaların hastaneye yatırılarak teşhis, tedavi ve sağlık bakımının yapıldığı sağlık hizmetlerini kapsamaktadır. Sağlık Bakanlığı bünyesinde yer alan devlet hastaneleri, özel hastaneler, yataklı sağlık mer-kezleri gibi sağlık birimleri ikinci basamak tedavi hiz-metleri sunan sağlık kuruluşlarıdır.

Üçüncü basamak tedavi hizmetleri: Detaylı araş-tırma gerektiren hastalıklar için ileri seviyede tahlil, tet-kik, tedavi ve araştırmaların yapıldığı sağlık hizmetlerini kapsamaktadır. Eğitim ve araştırma hastaneleri, üniver-site hastaneleri, özel branş hastaneleri gibi birimler üçüncü basamak tedavi hizmetleri sunan sağlık birimleri arasında bulunmaktadır (Önder, 2018).

1.3. Koruyucu Sağlık Hizmetleri

Hastalık henüz ortaya çıkmadan sağlıkla ilgili alına-bilecek tüm tedbirler “koruyucu sağlık hizmetleri” kap-samında yer alır. Bu çerçevede toplumun tamamına yö-nelik olarak gerçekleştirilen bu hizmetler ile sağlıklı ya-şam koşullarının oluşturulması ve bu koşulların iyileşti-rilmesi, sağlığı olumsuz etkileyecek etkenlerin en aza in-dirilmesi veya yok edilmesi hedeflenmektedir. Bu hiz-metler sonucunda hem bu hizmeti talep eden ve alan bi-reylerin sağlığı, hem de tüm toplumun sağlığı adına fay-dalar sağlanmaktadır. Bu çerçevede hem özel hem de sosyal yarar sağlayan koruyucu sağlık hizmetleri; aile planlaması, anne ve çocuk sağlığı, bağışıklama, dengeli beslenme, temiz su ve gıda denetimi, tütün kontrolü gibi uygulamaları içermektedir.

Koruyucu sağlık hizmetleri kapsamında yer alan bu-laşıcı hastalıkların önlenmesinde ise üç temel yaklaşım vardır: 1. Enfeksiyon kaynağının kontrolü; Hasta kişile-rin bulunmasına yönelik faaliyetler, filyasyon çalışma-ları, bulaşıcı hastalık bildirim sistemi vb. 2. Bulaş yoluna yönelik önlemler; Su hijyeni, gıda hijyeni, vektör kont-rolü vb. 3. Sağlam kişinin korunması; Aşılama, sağlık eği-timi, kondom kullanımı, sağlıklı beslenme kemoproflaksi (ilaçla koruma), vb.

Bu temel yaklaşımlar arasında aşılama, sağlam kişi-nin korunması başlığı altındadır. Bulaşıcı hastalık etke-ninin özellikleri ve toplumda hastalığın yayılması ile ilgili faktörler göz önünde bulundurularak, her bulaşıcı hasta-lık için uygun bir “koruma ve kontrol yaklaşımı” belirle-nir. Örneğin, sıtma hastalığının kontrolü için temel yak-laşım hasta kişilerin bulunup tedavi edilmesi iken, tifoda bulaş yoluna yönelik önlemler (gıda hijyeni) öne çıkar.

Bir grup hastalık için ise temel kontrol yaklaşımı

aşılamadır; bunlara “aşıyla önlenebilen hastalıklar” adı verilir (TTB, 2019).

Bu bağlamda koruyucu sağlık hizmetleri iki gruba ayrılmaktadır (Bozkurt, 2020):

1.3.1. Çevreye Yönelik Koruyucu Sağlık Hizmet-leri

Çevreye yönelik hizmetlerde amaç; çevremizdeki olumsuz biyolojik, fiziksel ve kimyasal faktörleri yok ederek, düzelterek ya da insanları etkilemesini önleye-rek kişilerin sağlıklarını koruyabilmektir.

Bu tür sağlık hizmetleri; çevre sağlığının korunması, çevre sağlığını olumsuz yönde etkileyen faktörlerin en aza indirilmesi veya yok edilmesi ve sağlıklı çevre oluş-turulması ile ilgili uygulamaları kapsamaktadır. Çevreye yönelik hizmetler; atıkların yok edilmesi, besin kontrolü, vektörlerin kontrolü, çevre kirliliğinin önlenmesi, gıda kontrolü, suların arıtılması ve kontrolüdür.

1.3.2. Bireye Yönelik Koruyucu Sağlık Hizmetleri Bireysel sağlığı korumak amacıyla uygulanan koru-yucu sağlık hizmetleri; düzenli ve dengeli beslenme alış-kanlıkları, bağışıklama (vaksinoprofilaksi), teşhis ve te-davi, ilaçla koruma (kemoproflaksi), aile planlaması, ki-şisel hijyen uygulamaları ve sağlık eğitimi gibi faaliyet-leri kapsamaktadır. Doktor, hemşire, ebe ve sağlık me-muru gibi sağlık çalışanları tarafından yürütülen bu sağ-lık hizmetleri birinci basamak sağsağ-lık kuruluşlarında doğ-rudan bireylere ve ailelere verilmektedir.

Bireysel ve toplumsal sağlığı korumaya yönelik uy-gulanan koruyucu önlemlerin seviyeleri şu şekilde belir-lenmiştir:

Birincil Koruma: Birincil koruma hastalığın veya durumun ortaya çıkmadan önlenmesi ile sonuçlanır.

Birincil koruma kapsamında; dengeli ve düzenli bes-lenme, bağışıklama, çevre sağlığının korunması hem be-densel hem de ruhsal yönden sağlığın korunması için alınması gereken tüm tedbirler ve bu çerçevede gerçek-leşen faaliyetler yer almaktadır. Birincil koruma her za-man olmasa da toplum için maliyet tasarrufu sağlayabilir (Akdeniz, 2019).

İkincil Koruma: İkincil koruma kapsamında; birey-sel veya toplumsal sağlığın bozulması durumlarında er-ken tanı ve tedavi ile ilgili tedbir ve uygulamalar yer al-maktadır.

Üçüncül Koruma: Üçüncül koruma kapsamında;

hastalık sonucunda yaşanabilecek her türlü kalıcı veya geçici bozuklukların ve sakatlıkların olumsuz fiziksel ve psikolojik etkilerinin giderilmesi veya en aza indirilmesi, kişilerin bu olumsuzluklarla baş etme yeteneğinin geliş-tirilerek yaşam kalitelerinin artırılmasına yönelik ger-çekleştirilen uygulamalar yer almaktadır. Ayrıca tersiyer koruma rehabilite edici hizmetler kapsamında da değer-lendirilmektedir (Erginöz, 2019).

Dördüncül Koruma: Dördüncül koruma kavramı 1986 yılında Dr. Marc Jamoulle tarafından geliştirilmiştir ve önce zarar verme ilkesinin yeni versiyonu olarak su-nulmuştur. Kavram Dünya Aile Hekimleri Organizas-yonu (WONCA) Uluslararası Klasifikasyon Komitesi top-lantısı sırasında benimsenmiş ve WONCA’nın Genel Pra-tisyenler/Aile Hekimleri için sözlüğünde yayınlanmıştır.

Sözlükteki tanımıyla dördüncül koruma “aşırı medikali-zasyon riskindeki hastayı ve toplumu tanımlamak, medi-kal istilalardan onları korumak ve onlara bilimsel ve etik olarak kabul edilebilir bakım prosedürlerini sağlamak için yapılan eylemdir (Akdeniz ve Kavukçu, 2017).