KORUYUCU HEKİMLİKTE AŞILAMA

DSÖ’ye göre, dünya üzerinde insan sağlığına en çok katkısı olan iki uygulamadan biri aşılar diğeri içme ve kullanma suyunun dezenfeksiyonudur. Her iki uygulama da halen en etkili koruyucu sağlık hizmetlerindendir.

Aşılamanın dünyada ilk çiçek hastalığına karşı kullanıl-dığı düşünülmektedir. Çiçek aşısından sonra pek çok aşı bulunmuş milyarlarca kişi bu aşılar ile birçok enfeksiyon hastalığından korunmuş, milyonlarca çocuk ölümden kurtulmuştur. 1970’lerde dünyada çiçek hastalığının eradike edilmesi birçok enfeksiyon hastalığının sorun ol-maktan çıkacağı umudunu doğurmuş ve DSÖ tarafından tüm dünyada Genişletilmiş Bağışıklama Programlarının geliştirilmesini sağlamıştır (Tırpan, 2012). Ülkemizde toplumsal ve bireysel sağlığın bulaşıcı hastalıklara karşı aşı ve bağışıklama yoluyla korunması amacıyla Sağlık Bakanlığı tarafından Genişletilmiş Aşı ve Bağışık-lama Programı geliştirilmiş ve bu çerçevede bir genelge hazırlanmıştır. Temel amaç, doğan her bebeğin aşı takvi-mine uygun olarak hastalıklara karşı bağışık kılınması-dır. Genişletilmiş deyimi ise aşısız veya eksik aşılı bebek ve çocukların tespit edildiği anda aşılanmasının sağlan-ması ve bu uygulamanın ülke genelinde her yerde eşit olarak yapılması anlamını vurgulamak için kullanılmak-tadır (Kutlu ve Bozdemir, 2010). Bu genelgeye göre, top-lumda aşıyla önlenebilir bulaşıcı hastalıkların engellen-mesi, bu hastalıklar nedeniyle yaşanabilecek olası sakat-lık ve ölümlerin en aza indirilmesi hatta ortadan

kaldırılması amaçlanmaktadır. Bu bağlamda Genişletil-miş Bağışıklama Programının amaçları şu şekilde sıra-lanmaktadır;

- Her bir antijen için ülke genelinde %97 aşılama hı-zının devamlılığını sağlamak,

- Okul çağı çocuk aşılamalarında her bir antijende

%95 aşılama hızına ulaşmak,

- Özellikle 12-24 ay arasındaki bebeklerin %90’ını tam aşılı hale getirmek,

- Ülkenin poliodan arındırılmış durumunu sürdür-mek,

- Maternal ve neonatal tetanozu elimine etmek, - Kızamık eliminasyon programını yürütmek, - Toplumsal anlamda herkesin aşılama ve bağışık-lama ile ilgili uygubağışık-lamalara katılımını sağlayarak genel toplum sağlığının korunması çerçevesinde programı yö-netmek,

- Çeşitli bulaşıcı hastalıklara karşı direnç sağlamak amacıyla geliştirilen aşıların etkinliğini sürekli kılmak, aşılama hızında devamlılık sağlamak,

- Çeşitli uygulamalarla aşı katılım bildirimlerinin dü-zenli ve sistematik olarak yürütülmesini sağlamak,

- Toplumda aşıların güvenilirliği konusunda bilgi-lendirmeler yapmak,

- 5 yaş altındaki çocukların aşı takvimine göre aşı-lanma durumlarını kontrol etmek, eksik aşısı olan çocuk-ların aşılanmasını sağlamak,

- Toplum genelinde dönemsel olarak yaygın olabile-cek bulaşıcı hastalıkları belirleyip bu hastalıklara karşı aşılama programları düzenlemek,

- Özellikle okul gibi zorunlu toplu yaşam alanlarında toplumun pekiştirme aşı uygulamaları konusunda bilgi-lenmesini sağlamak, bu doğrultuda broşür hazırlamak ve seminer benzeri eğitim programlar gerçekleştirmek,

- Vücutta ağır hasar bırakabilecek hastalıklar ve bun-ların aşı ile önlenmesi konusunda uygulamalar geliştir-mek,

- Tespit edilen tüm gebelere uygun Tetanoz-difteri (Td) aşısı uygulamak (SB, 2021).

Toplumda herhangi bir hastalık için riskli kişileri aşılamanın iki temel amacı vardır. Bunlardan ilki, aşı ya-pılan kişiyi o hastalığa karşı korumak, ikincisi ise top-lumda hastalığın kontrolünü sağlamaktır. Bu iki neden-den ötürü aşılama, en temel koruyucu sağlık hizmetlerin-den biridir. Yüksek oranda aşılama ile toplum (grup) bağışıklığı oluşturulması aşının dışsal bir etkisini ortaya çıkararak hastalığın kontrolünü sağlar. Grup bağışıklığı, toplumda belli oranda aşılamayla söz konusu bulaşıcı hastalık etkeninin toplumda dolaşımının önlenmesidir.

Bebekler ve çocuklarda influenza aşıları hem hastalığın bulaşmasını azaltarak hem de toplu immünite yoluyla, bu solunum yolu enfeksiyonlarına bağlı en yüksek mor-talite ve morbidite riskine sahip yaşlı aile üyeleri için ek koruma sağlamaktadır. Ergenlerin ve tüm yaşlardaki erişkinlerin boğmaca aşısı ile aşılanması, tüm birincil seri aşılamaları yapılıncaya kadar aşı ile tam korunama-yan ve boğmacaya bağlı ciddi komplikasyonları yüksek olan koruyucu bir etki sağlar (Akdeniz, 2019).

Koruma aile hekimliğinin geniş bir parçasıdır. Aile hekimleri, günlük uygulamalarında, koruyucu sağlık hiz-meti sunar. Hastalar da sıklıkla aile hekimlerine, sağlıklı kalma ve hastalıktan korunma konusunda danışırlar.

Aile hekimleri ayrıca halk sağlığı açısından önemli olan hastalıkları olan hastalar için ilk temas, hastalık preve-lansı için sürveyans kaynağı ve halkın sağlığını koruyabi-len bilginin yayılması için bir kaynak olarak ulusal halk sağlığı sisteminin temel bir parçasıdır (Akdeniz, 2019).

Aşılama hizmetleri, temel olarak birinci basamak sağlık kuruluşlarında yürütülen birinci basamağın en önemli hizmetlerinden biridir. Bu hizmet, ülkenin her ya-nında her yıl dünyaya gelen 1 milyon 300 bebeği kapsar.

Ülkemizde 2013 yılında resmî gazetede yayınlanan Aile Hekimliği Yönetmeliği ile bağışıklama hizmetlerinin aile hekimleri tarafından yürütülmesi karara bağlanmış-tır (Resmi Gazete, 2013). Bu bağlamda Genişletilmiş Ba-ğışıklama Programının başarıyla uygulanabilmesi için her aile hekiminin kendi nüfusuna kayıtlı olan kişileri, özellikle bebek, çocuk ve gebeleri düzenli şekilde takip etmesi ve kayıt altında tutması gereklidir.

Yönetmeliğe göre, genişletilmiş bağışıklama prog-ramı kapsamında ve/veya Bakanlık ve Kurum tarafından yürütülen kampanyalar doğrultusunda ihtiyaç duyulan aşılar, bölgelerdeki toplum sağlığı merkezleri tarafından aile hekimlerine ulaştırılır. Aile hekimleri aile sağlığı merkezinde soğuk zincir şartlarının sürdürülmesi için gerekli tedbirleri almakla yükümlüdür. Aşılanan çocuk-ların yaşına ve direncine, soğuk zincirdeki aksaklıklara ve aşının yanlış uygulanmasına bağlı olarak aşıların et-kinliği azalabilir. Bu bağlamda aile hekimleri bağışıklama konusunda yeterli bilgi ve donanıma sahip olmalı, eğitim programları ile bilgi eksiklikleri giderilmelidir (Bozkurt, 2018).

Hayatın her alanında olduğu gibi sağlıkla ilgili konu-larda ve sağlığın sürdürülmesinde eğitim büyük önem taşımaktadır. Toplum sağlığı için çok önemli bir unsur olan sağlık eğitimi, fark edilmeyen gereksinimlerin fark edilmesini ve ona göre ihtiyaçların karşılanmasını sağla-yan çok etkili bir dinamiktir (Ulusal Aşı Çalıştayı, 2016).

Aile hekimliği uygulamalarında, koruyucu hekimlik hizmetlerinin yürütülmesinde zaman baskısı, uygun ol-mayan geri ödeme, hastaların ilgisizliği gibi birçok engel

vardır (Akdeniz, 2019). Koruyucu hizmetler her bir hasta-hekim görüşmesinin bir parçası olarak görerek ya-pılacak sistematik ve organize bir yaklaşımla bu engelle-rin üstesinden gelinebilir.

6. ÜLKEMİZDE AŞI İLE KORUNULABİLİR