Erişkinlik Döneminde Aşılama

Aşılama, çocuk sağlığında öne çıkan bir koruyucu sağlık hizmeti olmakla birlikte tüm yaşlarda önemlidir.

Dünyada pek çok ülkede ve ülkemizde, bağışıklama ile il-gili gerek resmi gerekse özel kuruluşlar tarafından yapı-lan uygulamalar genellikle çocukluk dönemi aşı uygula-malarını kapsamakta, erişkin döneme ait herhangi planlı aşı uygulaması bulunmamaktadır. Ancak erişkinlik dö-neminde de aşı ile önlenebilen bazı hastalıklar nedeniyle ciddi sağlık sorunları hatta ölümler olabilmektedir.

Bununla birlikte toplum genelinde bazı bulaşıcı hastalık-ların eradike edilebilmesi veya kontrol altına alınabil-mesi için erişkin bağışıklığı büyük önem taşımaktadır (Bal ve Börekçi, 2016; Haber, vd., 2019).

Ülkemizde Sağlık Bakanlığı tarafından belirlenen erişkin dönemi aşıları şunlardır (TTB,2019; Sağlık Ba-kanlığı, 2021): Suçiçeği, Sarıhumma, Poliomiyelit, Kıza-mık, Kabakulak, Kızamıkçık, BCG (Bacille-Calmette-Gue-rin), Hepatit A, Hepatit B, İnfluenza, Kuduz (Human Dip-loid Cell), meningokok, Veba, Kolera, Haemophilus influ-enza, Difteri, Tetanos. 2020 yılında başlayan ve halen de-vam eden COVİD-19 pandemisinde de COVİD-19 aşısıdır.

Erişkin aşılamaları özellikle sağlık çalışanlarına, as-kerlik görevi yapanlara, Sağlık Bakanlığı tarafından riskli olarak belirlenen ülkelere seyahatlerde, Hac görevinde, hamilelik dönemlerinde uygulanmaktadır. Erişkin aşıla-mada uygulanan doz ve uygulama aralıkları; gebelik, immün yetmezlik/baskılanma, diyabetes mellitus, kalp hastalığı, kronik akciğer hastalığı, kronik karaciğer talığı, kronik böbrek yetmezliği, son dönem böbrek has-talığı ve hemodiyaliz gereken hastalıklar gibi bazı özel durumlarda yaşanabilecek endikasyon veya kontrendi-kasyonlara göre değişiklik gösterebilmektedir. Seyahat, askerlik gibi özel durumlarda duruma özel aşılar uygu-lanmaktadır (Toprak, 2018).

Hem Türkiye’de hem de dünyada erişkin aşılama ko-nusunda uygulama oranları oldukça düşük olup bu oranı artırmak için çalışılmaktadır. Ülkemizde resmi sağlık ku-ruluşlarında uygulanan aşı uygulamaları aşı takip sis-temi ile kayıt altına alınsa da özel sağlık kuruluşlarının aşı uygulamaları kesin verilerle belirlenememektedir.

Ancak bu oranın genel olarak %2’den düşük olduğu ve riskli gruplarda dahi çok düşük olduğu tahmin edilmek-tedir (Amerika Birleşik Devletleri Hastalık Kontrol ve

Önleme Merkezleri CDC, 2021). Yapılan araştırmalarda dahiliye polikliniklerine başvuran risk grubunda yer alan hastalarda aşılanma oranının yaklaşık %27,2 ol-duğu tespit edilmiştir. Araştırmalara göre en az nan aşının %1 oran ile pnömokok aşısı, en fazla uygula-nan aşının %22,8 oranıyla tetanoz aşısı olduğu saptan-mıştır.

ABD’de Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri (CDC) tarafından 19 yaş ve üzeri erişkinlere yönelik öne-rilen influenza (grip), difteri, boğmaca (bir dozu asellüler), tetanoz, suçiçeği, human papillomavirus, her-pes zoster (zona), kızamık, kızamıkçık, kabakulak, 13-va-lanlı konjuge pnömokok, 23-va13-va-lanlı polisakkarid pnömo-kok, meningopnömo-kok, hepatit A, hepatit B, Haemophilus inf-luenzae tip b aşıları ve bu aşıların risk faktörlerine ve yaş gruplarına göre uygulama aralıkları ve dozları hakkında bilgilendirmeler yapmaktadır (CDC, 2021).

Akademik araştırmalar çerçevesinde erişkin aşılama konusu, sorun ve çözümleri 2014 ve 2016 yıllarında ger-çekleştirilen Ulusal Aşı Çalıştayları’nda değerlendirile-rek konu ile ilgili raporlar sunulmuştur. 2016 yılı Çalış-tay raporunda; erişkin aşılamasında sağlık profesyonel-lerinin bilgi, davranış ve tutumlarının, aşı ve aşı ile koru-nulabilen hastalıklar hakkında bireylerin bilgi seviyesi-nin, toplumda aşı karşıtı söylemlerin etkili olduğu ve bu nedenlerden dolayı aşıya karşı güvensizlik ve karşıtlık oluşabildiği belirtilmiştir. Ayrıca yapılan başka akade-mik araştırmalar da birlikte değerlendirildiğinde erişkin aşılamanın düşük seviyelerde olmasının nedenleri genel olarak şu şekilde sıralanmaktadır (Ulusal Aşı Çalıştayı, 2016):

- Aşının hekim tarafından önerilmemiş olması, - Bulaşıcı hastalıklar ve aşı ile korunma hakkında bilgi eksikliğinin olması,

- Toplumda genel olarak sağlık okuryazarlığının dü-şük seviyelerde olması,

- Hastalıklara karşı aşının koruyucu etkisine dair şüphelerin bulunması,

- Erişkin yaşta aşının olduğuna dair bilgi eksikliğinin olması, aşının yalnızca çocukluk döneminde yapılabile-ceği düşüncesinin yaygın olması

- Aşların ücretli olması

- Kesin belirlenmiş bir erişkin aşı takviminin olma-ması,

- Yalnızca gebelik, seyahat, askerlik gibi durumlarda seçici bir uygulama olarak erişkin aşılarının uygulanması

2020 yılı Mart ayından itibaren COVID-19 virüsü ile başlayan pandemi süreci ciddi ve hemen önlem alınması gereken bir süreç olarak tüm dünyayı etkilemiştir. Öyle ki DSÖ 11 Mart 2020 tarihinden itibaren Uluslararası Sağlık Tüzüğü kapsamında bu salgını halk sağlığı acili olarak kabul ederek bir dizi önlemler sunmuştur. Bu ön-lemler arasında en önemli uygulama COVID-19 virüsüne karşı geliştirilen aşıların kitlesel olarak uygulanmasıdır.

Bu çerçevede tüm dünya ile birlikte ülkemizde aşılama çalışmaları yapılmaktadır. Biontech, Sinovac, Moderna gibi geliştirilen aşılar ülkemizde Sağlık Bakanlığı tarafın-dan belirli zaman aralıklarında ve dozlarda uygulanmak-tadır (Hause vd., 2021; SB, 2021; DSÖ, 2021).

Enfeksiyon hastalıkları riski; diyabet, aspleni, renal yetmezlik ve diyaliz, kronik akciğer hastalıkları, siroz, or-gan nakli, malign hastalıklar, HIV enfeksiyonu gibi özel sağlık sorunları yaşayanlarda, intravenöz ilaç bağımlılı-ğında, homoseksüel olma durumunda, toplu yaşam alan-larında ve özellikle sağlık çalışanları gibi meslek grupla-rında daha da artmaktadır. Bu nedenle özellikle bu tür duyarlılığı ve durumları olan bireylerin bulaşıcı hastalık-lar ve aşılanma konusunda bilgi düzeylerinin artırılması konusunda sağlık profesyonellerine büyük görev

düşmektedir. Bununla birlikte toplumun bilinçlendiril-mesi konusunda öncülük eden sağlık profesyonellerinin uygulamalar ve bilgilendirme konusunda bilgi düzeyleri-nin artırılması büyük önem taşımaktadır (Sessa vd., 2015).