Tedavi Alanları

Tedavi alanları tabloda aktarıldığı üzere birçok alt mekândan oluşmaktadır. Tedavi alanları kuru ve ıslak tedavi alanları olarak ikiye ayrılmıştır. Kuru tedavi alanlarında fizik tedavi ve rehabilitasyon odası ve egzersiz salonu, ıslak tedavi alanlarında ise hidroterapi ve girdap havuzları bulunmaktadır (Tablo 3.7). Bu başlıkta tedavi alanlarının mekânsal standartları tasarım ilkeleri kapsamında analiz edilmiştir.

Tablo 3.7: Tedavi Alanları Tedavi Alanları Kuru

Tedavi

Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Odası Egzersiz Salonu

Islak Tedavi

Hidroterapi Havuzu Girdap Havuzu

Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Odası/Kabinleri

Fizik tedavi ve rehabilitasyon odası elektroterapi, ultrasonoterapi, traksiyon gibi tedavi uygulamalarının yapılacağı tedavi kabinlerinden oluşmaktadır. FTR odası bina içerisinde hasta ve personelin kolay erişebileceği konumda bulunmalıdır (NHS Wales, 2013).

Tedavi çeşidine göre seansın süresi değişmekle birlikte ortalama sedyede gerçekleşen tedaviler ortalama 45-60 dk sürmektedir (Web İletisi 5). Tedavi odaları tek

kişilik, mahremiyetin sağlandığı mekânlar olmalıdır. Tek kişilik oda olarak tasarlandığında alan en az 8 m² olmalıdır. Bir odanın içerisinde, bölücü elemanlarla ayrılan tedavi kabinleri olarak tasarlandığında, her kabin en az 8 m², her kabinde boş zemin alanı en az 6,5 m² olmalıdır (Şekil 3.33). Tedavi alanları gürültülü alanlar olduğundan mekân ses izolasyonu yapılmış, en az 4 m yükseklikte olmalıdır (Şekil 3.34). Tedavi odalarının kapıları en az 1.20 m genişliğinde olmalıdır (Çaylan, 2010). Kullanılacak kapılar kanatlı ya da kayar camlı kapılar olabilir (Mevzuat, 2008).

Tedavi odalarında sedye, tedavi cihazı, temiz ve kirli örtü, havlu dolapları bulunmalıdır. Hastaların kıyafetlerini değiştirecekleri soyunma odası bulunmalıdır. Soyunma odasında kişi sayısıyla orantılı olacak şekilde duş kabini, tuvalet ve kıyafet dolapları bulunmalıdır. Ayrıca sedye ile gelen hastaların kullanımına uygun tasarımlar yapılmalıdır. Tedavi odalarının içerisinde ya da bitişiğinde örtü, havlu ve malzemelerin konacağı bir depo odası olmalıdır (Çaylan, 2010).

Tedavi odalarında hastalar bazı tedaviler sırasında sırtüstü yatmak durumundadırlar. Hastaların bu sırada ışık parıltısından rahatsız olmaması için tavan aydınlatması indirekt veya yarı indirekt olmalıdır (Çetin, 1999).

Şekil 3.33: FTR odası plan örneği (Çaylan 2010, Resmî Gazete 2008, Resmî Gazete 2001)

Ülkemizde ilgili literatür kaynakları ve yönetmelikler ışığında oluşan şematize standart çalışması şekil 3.33’de verilmiştir. Dünyadaki diğer ülkelerdeki standartlarına bakıldığında fizik tedavi ve rehabilitasyon uygulamalarının yapıldığı tek kişilik tedavi odası mekân büyüklüğü ortalama 12 m² olarak öngörülmektedir (Şekil 3.35). Tedavi odalarında mahremiyetin sağlanabilmesi için tek kişilik odalar olması önem taşımaktadır. Perdeli kabinlerin oluşturulması gürültü ve mahremiyet açısından kullanıcı konforunu olumsuz etkilemektedir. Odada hastanın ve sağlık personelinin rahat hareket edebilmesi için gerekli alan oluşturulmalıdır. Odada gerçekleşen tedavi seansları ortalama 30 dk sürmektedir. Odalar doğal ışık alan, opak camlı olmalıdır. Merkez içerisinde gereken tedavi odası ya da kabin sayısını belirlemek için kullanıcı sayısı belirlenmektedir. Günlük gelen hasta ve sağlık personelinin sayısının oranına bakarak, tedavi odası ihtiyacı tespit edilmektedir (ICRC, 2017).

Şekil 3.35: Tedavi kabini planı (ICRC, 2017)

Egzersiz Salonu

FTR merkezlerinde kuru tedavi alanlarından biri olan egzersiz salonu, fizik tedavi ve rehabilitasyon odaları ile yakın konumda bulunmaktadır. Egzersiz salonu hastaların bireysel ya da grup halinde tedavi egzersizlerini, aktivitelerini yaptıkları mekândır. Egzersiz salonunda hastalar fizyoterapist eşliğinde egzersiz aletleri ile ya da bağımsız olarak fiziksel hareketler yaparak tedavilerini sürdürmektedirler.

Egzersiz salonunun mekânsal büyüklüğü, salonu kullanan hasta sayısının ihtiyacını karşılayacak yeterlilikte olmalıdır. Egzersiz salon büyüklüğü en az 45 m² olmalıdır. Salonda egzersiz sırasında hareketlerin takibine yardımcı tam boy aynası bulunmalıdır. Salonda yer alan egzersiz aletleri gün geçtikçe çeşitlenmektedir. Fakat temelde kondisyon aleti, koşu bandı, egzersiz bisikleti, paralel barlar, makara sistemli ağırlıklar bulunmaktadır (Çaylan, 2010). Salonda yer alan sabit donatılar haricinde, hareketli donatılar kalktığında yürüme egzersizleri için yeterli alan oluşturulmalıdır (Çetin, 1999). Egzersiz salonunda dolaşım alanlarının hastaların rahatça hareket edebileceği genişlikte olması tedavinin konforu açısından önemlidir (Şekil 3.36).

Şekil 3.36: Egzersiz salonu plan örneği (Çaylan 2010, Çetin 1999, Resmî Gazete 2008, Resmî Gazete 2001)

Şekil 3.37: Egzersiz salonu kesit örneği (Çaylan 2010, Çetin 1999, Resmî Gazete 2008, Resmî Gazete 2001)

Şekil 3.38: Egzersiz salonu (Çetin, 1999)

Grup halinde yapılacak aktiviteler için, mekânda her bir insan için 5 m² yüzey alanı oluşturulmuş olması gerekmektedir. Salona giriş kapısı ve salon içerisindeki dolaşım alanları tekerlekli sandalye girişine izin verecek şekilde en az 1 m genişliğe sahip olmalıdır. Mekânın basık olmasını engellemek için tavan yüksekliği en az 3.8 m olmalıdır (Şekil 3.37). Duvarların ve zeminlerin mekânda bulunan ekipmanların yükünü taşıyabilecek güçte yapılmış olması gerekmektedir. Zemin kaplamalarının sert ve pürüzsüz olması gerekmektedir. Egzersiz salonlarının dış mekâna açılan kapılarının bulunması açık hava egzersizlerine imkân sağlamaktadır. Ülke kültürüne göre değişmekle birlikte, kadın ve erkekler için ayrı salon ihtiyacı olabilmektedir. Bu durumda her bir salon en az 120 m² alana sahip olmalıdır (Şekil 3.39) (ICRC, 2017).

Tavanın akustik emici özelliğe sahip olması ses yalıtımı açısından gerekmektedir. Bunun yanında mekânın gün ışığı alması hastaların egzersizleri sırasında bunalmaması kullanıcı konfor şartları içerisinde bulunmaktadır. Pencerelerin tabandan tavana kadar devam etmesi görsel olarak alan iyileştirmektedir. Bu durumda mahremiyet gerektiren ya da aydınlatma olmaması gereken yerlerde pencere konulmamalıdır. Bazı hastaların hareketini kolaylaştırması için zeminin bazı kısımlarında halı kaplama gerekebilmektedir (NHS Wales, 2013).

Hidroterapi Havuzu

Hidroterapi hastaların vücudunun hasarlı bölümlerine ya da tamamına su içinde yapılan tedavidir. Hidroterapi tedavisinde kullanılan sular hastalığa göre sıcak ya da soğuk olabilmektedir. Termal tesislerde bulunan FTR merkezlerinde şifalı su imkânı olduğu için uygun görülen tedavilerde şifalı su kullanılabilmektedir. Kaplıca tedavisi tavsiye edilen hastalardan eklem ağrıları, hareket kısıtlılıkları bulunan hastalar şifalı su içinde egzersiz yapmaktadır. Suların şifasından faydalanan hastalar, aynı zamanda fizyoterapistlerin eşliğinde tedavilerini gerçekleştirmektedir.

Hidroterapi gürültülü mekânlardan biri olduğundan, ses kontrolü gerektiren alanlardan uzakta konumlandırılmalıdır (Çetin, 1999). Hidroterapi havuzu en az 2,5 X 2,5 m ölçülerine sahip olmalıdır. Havuz derinliği 150 cm olmalıdır (Şekil 3.40) (Mevzuat, 2001). Havuza girecek hastaların havuza aktarılmasına yardımcı düzenek bulunmalıdır. Bu düzenek engelli rampası, kaldırma lifti gibi olabilir. Havuzun bulunduğu alanda hastaların kullanması için duş bulunmalıdır. Havuzun bulunduğu mekânda ya da bitişiğinde hastaların soyunması ve giyinmesi için soyunma odası bulunmalıdır. Soyunma odasında soyunma kabinleri dışında, kıyafetler, havlu ve örtüler için dolaplar bulunmalıdır (Şekil 3.41) (Çaylan, 2010).

Şekil 3.41: Hidroterapi havuzu ve soyunma odası plan örneği (Çaylan 2010, Çetin 1999, Resmî Gazete 2001)

Havuzun olduğu mekân yüksekliği en az 3 m olmalıdır. Havalandırma sistemi mutlak gereksinimlerden biridir. Hidroterapi havuzu ve çevresindeki destek mekânlarda zemin kaygan parlak malzemelerle kaplanmamalıdır (Çetin, 1999).

Dünyada kullanılan tasarım rehberlerine bakıldığında, hidroterapi havuzu ve kullanılan su ile ilgili farklılıklar görülmektedir. Hidroterapi yapılacak su sıcaklığı 34ºC ve 40ºC arasında olmalıdır. Havuz girişinde personel kayıtlarının yapılması ve saklanması için alan bulunmalıdır. Girişte hastalar için dinlenme alanı oluşturulmalıdır. Tüm hasta kategorilerine hitap edecek tek bir havuz tasarımı olmamakla birlikte, temel kullanıcı gereksinimlerini karşılayacak nitelikte bir havuz tasarlanmalıdır. Havuz çevresinde yer alacak korkuluklar 1.00-1.50 m olmalıdır. Havuz suyunun temizlenebilmesi için temizleme kanalları oluşturulmuş olmalıdır. Havuz zemin döşemesi altında ya da üzerinde parapet tipi olarak yapılabilmektedir. Fakat engelli hastaların düşmemesi açısından zemin döşemesi altında bulunan havuzlar güvenli olmaktadır. Havuz derinliği 1.0-1.2 m aralığındadır. Fakat derinliğin havuz boyunca sabit olması ihtiyacı karşılamamaktadır. Kademeli taban oluşturarak, farklı derinliklerde havuz imkânı sağlanabilir. Havuza engelli, felçli hastaların girişi için ayarlanabilir raylar, kaldıraçlar kullanılmalıdır. Parapet tipi havuz tipleri dışındaki havuzlarda tankını oluşturan yapı genellikle betonarmedir. Havuz içinde seramik karolar, klora dayanıklı yapıştırıcılar ve derzler kullanılmaktadır. Kullanılan fayans malzemesi mat özellikte olup, duvarlar ile kontrast oluşturmalıdır (Şekil 3.42) (NHS Wales, 2013).

Hidroterapi havuzunun bulunduğu mekânın doğal aydınlatılabilmesi tercih edilmektedir. Fakat mahremiyet ve güvenlik açısından gereken önlemlerin alınması gerekmektedir. Pencerelerin çift camlı olması yoğuşmayı en aza indirmektedir. Güneş ışığının su yüzeyini yansıtmaması ve hastaların dikkatini dağıtmaması gerekmektedir (NHS Wales, 2013).

Şekil 3.42: Hidroterapi havuz planı örneği (NHS Wales, 2013)

Hastaların havuza girmeden önce ve çıktıktan sonra kıyafetlerini değiştirebileceği soyunma alanına ihtiyaç duyulmaktadır. Alanda eşyalarını güvenle saklayabilecekleri dolaplar bulunmalıdır. Soyunma kabinleri yardıma ihtiyaç duyan hastaların rahat kıyafet değiştirebilmesi için yeterlikte olmalıdır. Oturarak giyinebilmelerinin sağlanması için oturma birimleri kabinlerde yer almalıdır. Hastaların havuz tedavisinden sonra dinlenebilmeleri için bir alan oluşturulmalıdır. Bu alanda uzanmaları için kanepeler ya da

yataklar konulabilir. Havuza giren ve havuzdan çıkan hastaların girmesi için duş imkânı bulunmalıdır. Ayrıca depolama, çamaşırhane ve tesisat odaları havuzun çevresinde gerekmektedir (NHS Wales, 2013).

Girdap Havuzu

Hidroterapi havuz alanı içerisinde ya da bileşik olarak girdap havuzları, 4 hücreli galvanizli havuz, kontrast banyo, sauna, parafin odası ve Türk hamamı bulunabilmektedir (Çaylan, 2010). FTR merkezlerinde hidroterapi havuzu imkânı sağlanamadığında yalnızca girdap havuzları ile tedaviler gerçekleştirilmeye çalışılmaktadır.

Girdap havuzları hidroterapi havuz mekânı ile bitişik ya da yakınında yer almalıdır. Girdap havuzu el, kol, ayak, bacak, kalça tedavilerinde kullanılmaktadır. Bir mekân içerisinde tedavi organına göre farklı boyutlarda girdap havuzları bir arada olabilmektedir. Girdap havuzu kullanımı için tabure, masa ve sandalyeye ihtiyaç duyulmaktadır. Hastalar el, kol terapisi için taburenin üzerinde durarak havuz içerisine ellerini, kollarını koymaktadırlar. Bu yüzden taburenin uygun yükseklikte olması, kullanıcı konforu açısından önemlidir. Girdap havuzları için terapi tankı gerekmektedir (Çetin, 1999). Tank havuzlarla aynı mekânda ya da bölücü elemanla ayrılmış farklı bir mekânda bulunabilmektedir. Mekân büyüklüğü bulunan havuzların kullanımına izin verecek dolaşım alanları oluşturularak düzenlenmelidir (Şekil 3.43).

Mekâna giriş kapıları tekerlekli sandalye geçişine uygun olarak en az 1.20 m genişlikte olmalıdır. Mekânda havalandırma sisteminin olması, doğal aydınlatmanın sağlanmış olması gerekmektedir. Mekân basık olmamalı, tavan yüksekliği en az 3 m olmalıdır (Şekil 3.44) (Çetin, 1999).

Şekil 3.44: Girdap havuzları kesit örneği (Çaylan 2010, Çetin 1999, Resmî Gazete 2001)

Hidroterapi havuzu ve girdap havuzları merkezdeki hasta sayısına ve ihtiyaca göre daha büyük ölçülerde yapılabilmektedir. Bu durumda soyunma odası ihtiyacı da artmaktadır. Bu durumda ıslak tedavi alanlar havuz alanının yakınlarında soyunma odası gerekmektedir. Soyunma odasında soyunma kabinleri, duşlar, kıyafet dolapları bulunmalıdır. Soyunma kabinleri içerisinde oturma birimleri bulunmalıdır. Duşlarda duş zemininden 0.80-0.95 m yükseklikte tutunma çubukları bulunmalıdır. Duvar ile tutunma çubukları arasında 4 cm mesafe olmalıdır. Tutunma çubuğu oturma biriminden ulaşılabilir konumda olmalıdır. Duş başlığının sabit duş kafası ve en az 1.60 m uzunluğunda hortumu olmalıdır. Duş alanında zeminden 43-48,5 cm arasında bir yükseklikte oturma yeri bulunmalıdır. Odaya giriş kapıları 1.20 m genişliğinde olmalıdır (Şekil 3.45). Zemin döşemeleri kaygan olmayan malzemeler ile kaplanmalıdır. Mekân pencere ya da hava bacaları ile yeterince havalandırılmış mekânlar olmalıdır (Sağlık Bakanlığı, 2012).

Şekil 3.45: Soyunma odaları plan örneği (Çaylan 2010, Resmî Gazete 2001)