Tedarik Zinciri Yönetiminde Performans Ölçütler

Tedarik zinciri literatüründe birçok akademisyen tedarik zinciri performansının ölçülmesi ile ilgili farklı performans ölçüm sistemleri geliştirmişlerdir. Bunlar arasında zaman bazlı performans ölçümleri en çok dikkati

çekenlerdir. Zaman bazlı performans boyutları; teslimat hızı, yeni ürün geliştirme zamanı, teslimat inanılırlığı ve bağımlılığı, yeni ürünün pazara sunulma zamanı ve üretimde çevrim zamanı, müşteriye hızlı yanıt verebilme (siparişlerin hızlı bir şekilde onaylanması ve müşteri şikâyetlerinin hızlı bir şekilde karşılık bulması) olarak sıralanabilir. Tedarik zinciri performansı ile ilgili bir sistem şu üç karşılıklı bağımlı organizasyonel stratejik amaç üzerinde odaklanmalıdır (Beamon, 2001,276):

• Kaynaklar; dağıtım maliyetleri, üretim maliyetleri, envanter ve yatırımın geri dönüşü,

• Çıktılar; sipariş tamamlama oranı, zamanında yapılmış teslimatlar, geri siparişler ve stok out, müşteri yanıt zamanı, üretimde lead zamanı,

• Esneklik; hacim esnekliği, teslimat esnekliği, karma esneklik ve yeni ürün esnekliği.

TZY performansının ölçümünde beş boyutundan bahsetmek mümkündür. Bunlar; Tedarik Zincirinin Esnekliği (esneklik ölçütü), Tedarik Zinciri Bütünleşmesi (kaynak ölçütü), Müşteri İsteklerine Cevap Verebilme (çıktı ölçütü), Tedarikçi Performansı (çıktı ölçütü) ve Ortaklık Kalitesi (çıktı ölçütü).

Tedarik Zincirinin Esnekliği: Esneklik bir örgütün değişime etkin şekilde

uyma ve tepki verme becerisini ifade eder. Esneklik aşırı maliyet, zaman, örgütsel bozulma veya performans kaybına neden olmadan pazarın ihtiyaçlarını karşılama becerisidir (Aggarwal, 1997:27). Esneklik, değer katan sistemin tamamını kapsayan bir bakış açısıyla ele alınmalı ve bütünleşik, müşteri odaklı perspektifte gerçekleşmelidir.

Tedarik Zinciri Bütünleşmesi: Bir firma içindeki bütün faaliyetlerin ve o

firmanın tedarikçileri, müşterileri ve diğer tedarik zinciri üyelerinin faaliyetlerinin bütünleştirilmesi olarak tanımlanır. Tedarik zinciri boyunca bütünleşmenin birbiri ile ilgisi olan iki şekli vardır: ilk bütünleşme türü sevkıyatların tedarikçiler, üreticiler ve müşteriler arasında ileriye doğru fiziksel akışını koordine etmeyi ve bütünleştirmeyi

içerir. Diğer yaygın bütünleşme türü bilgi teknolojilerinin geriye doğru koordinasyonunu ve verinin müşterilerden üreticiler ve tedarikçilere doğru akışını içerir.

Müşteri İsteklerine Cevap Verebilme: Bir firmanın müşteri isteklerine uyum

gösterme hızı olarak tanımlanır. TZY’nin performansı müşterilere cevap verebilmesi ile ölçülmelidir. TZY stratejisi firmadan firmaya değişse de, genel hedefi bellidir; müşteri ihtiyaçlarına daha uyumlu hale gelmek, sistem genelinde maliyetleri düşürmek ve tasarruflarını müşteri için ek değer haline dönüştürmek. Müşteri memnuniyetini sağlamak için kritik olan faaliyetlerin performansını ölçerek, yönetici daha doğru hedefler koyabilir ve hareketlerinin sonuçlarını daha objektif şekilde değerlendirebilir (Gunasekaran ve dğr., 2001; 78).

Tedarikçi Performansı: Materyallerin, parçaların veya ürünlerin firmaya

zamanında ve iyi koşullarda ulaştırılması konularında tedarikçilerin tutarlılığı olarak tanımlanır. Tedarikçi performansı firmanın işlemsel başarısı için belirleyici faktörlerden biri ve TZY performansının çok önemli bir boyutu olarak kabul edilir. Düşük satıcı kalitesi ve teslimat performansı, yüksek stok seviyeleri ve sipariş birikmeleri ile sonuçlanır (Beamon, 2001:285).

Ortaklık Kalitesi: Bir ortaklığın sonuçlarının katılımcı ortakların beklentisini

karşılama derecesi şeklinde tanımlanır (Lee ve Kim, 1999; 30). Ortaklık kalitesi hem firmaların ortaklığa katılma derecesine ve ortaklığı verimli ve katılmaya değer bulmasına göre hem de her ortağın sorumluluklarını ve verdiği sözleri yerine getirmesine, ilişkiyi kurmak ve korumak için harcanan zaman ve çabaya göre, ortaklar arasında faydanın adil dağılımına ve ilişkiden duyulan memnunluğa göre ölçülebilir.

Şekil 7 Tedarik Zinciri Yönetimi Performans Ölçütleri Gelişim Çizelgesi

Kaynak: Onat, 2002:22.

Tedarik zinciri ölçütlerinin iki boyutlu gelişimini göstermektedir. İşletmeler, tek boyutlu ölçütlerde çok boyutlu ölçütlere, tekli işletmelerden çapraz işletmelere geçme ihtiyacı duymaktadırlar. Çoklu performans ölçütlerini kullanan işletmeler tüm ölçütleri eşit ölçülerde algılamamalı, bazı durumlarda değiş tokuşlar yapmalıdırlar.

Yusuf ve dğr.,(2004:384) tedarik zinciri için performans ölçümlerinin geliştirilmesinde yararlanılabilecek bir yapı önermişlerdir. Tablo 6’da verilen bu yapı, tedarik zincirleri için performans ölçüm sistemini tasarlayan işletmeler için bir başlangıç noktası olarak alınabilir ve işletmeler kendi ihtiyaçlar doğrultusunda da farklı ölçütleri tercih edebilirler. Tablo 6 incelendiğinde Gunasekaran’ın, performans ölçümlerini ve ölçütlerini plan, kaynak, montaj ve teslim olmak üzere dört temel tedarik zinciri faaliyetini dikkate alarak belirttiği ve ölçütleri, stratejik, taktiksel ve işlemsel olarak sınıflandırdığı görülmektedir (Onat, 2002:23).

Tablo 6 Tedarik Zinciri Performans Ölçütleri İçin Temel Bir Yapı Tedarik Zinciri

Faaliyeti

Stratejik Taktiksel İşlemsel

Plan Müşterinin ürün değerini algılama düzeyi. Sipariş tedarik süresi. Bilgi işleme maliyeti. Net kar. Verimlilik oranı. Çevrim Süresi. Ürün geliştirme süresi. Ürün geliştirme süresi. Tahmin yöntemlerinin doğruluğu. Çevrim süresinin planlanması. Sipariş giriş yöntemleri. İnsan kaynaklarının verimliliği. Sipariş giriş yöntemleri. İnsan kaynaklarının verimliliği. Kaynak Ürün ve hizmet çeşitliliği Tedarikçi işlem performansı. Nakit akış yöntemlerinin etkinliği. Tedarikçilerin fiyatlandırmaları. Sipariş çevrim süresinin etkinliği. Tedarikçilerin fiyatlandırmaları. Montaj Ürün ve hizmet çeşitliliği Hataların yüzdesi. Kapasite kullanımı. İşletim saati başına maliyet.

Hataların yüzdesi. İşlem saati başına maliyet. İnsan kaynaklarının verimliliği. Teslim Müşteri gereksinimlerini karşılamada esneklik. Bütünsel dağılım planının etkinliği. Müşteri gereksinimlerini karşılamada esneklik. Bütünsel dağılım planının etkinliği. Teslim güvenirlilik performansı. Teslim edilen ürünlerin miktarı. Ürünlerin zamanında teslimi. Acil teslimlerin oranı. Teslimde bilgi zenginliği. Teslimde güvenirlilik performansı. Kaynak: Onat, 2002:24

2.1.1.1. Sipariş Planlama İçin Ölçütler

Sipariş planlamada temel olarak üç çeşit planlama ölçütü belirtilmektedir. Bunlar (Gunasekaran, 2003:333):

— Sipariş Giriş Yöntemi: Bu yöntem, müşteri isteklerinin tedarik zinciri boyunca paylaşılan bilgiye dönüştürüldüğü yolu ve uzunluğu belirlemektedir,

— Sipariş Temin Süresi: toplam sipariş çevrim süresi, müşteri siparişinin alımından bitmiş ürünlerin müşterilere teslim edilmesine kadar geçen süreyi göstermektedir. Sipariş çevrim süresinin düşürülmesi, tedarik zinciri yanıt süresinin azalmasına olanak verir ve aslında önemli bir performans ölçütü ve rekabet avantajı kaynağıdır,

— Müşteri Sipariş Yolu: Bir siparişin geçtiği yol, farklı kanlarda harcanan sürenin belirlenebilmesini sağlayan önemli bir ölçüttür. Müşteri sipariş yolunun analiziyle, katma değerli olmayan faaliyetler belirlenebilir, böylece bunların elimine edilmesi için uygun adımlar atılabilir.

2.1.1.2. Tedarik Halkasının Değerlendirilmesi

Geleneksel tedarikçi performans ölçümleri daha çok ücret farklılıklarına dayanmaktaydı. Yıllardan beri ürün ve tedarikçi seçimi temelde ücret rekabetine dayanmakta olup; kalite, güvenilirlik vb. kriterlere daha az önem verilmekteydi. Son yıllarda tedarikçileri değerlendirmeye yönelik tüm yaklaşımlar, büyük değişikliklere maruz kalmıştır. Tedarik zinciri kapsamında tedarikçilerin değerlendirilmesi (verimlilik, akış, entegrasyon, cevap verebilirlik ve müşteri tatmini) stratejik, operasyonel ve taktik düzeyde önemli olan ölçütleri içermektedir. Bu ölçütler (Gunasekaran, 2003:335):

— Stratejik Düzey ölçütleri; endüstri şekline göre temin süresini, kalite düzeyini, maliyet tasarruflarını ve tedarikçi ücretlendirmeyi kapsamaktadır,

— Taktik Düzey ölçütleri; satın alma sipariş çevrim süresinin, prosedür kayıtlarının, nakit akışlarının, kalite doğruluk yöntemlerinin ve kapasite esnekliğinin verimliliğini kapsamaktadır,

— Operasyonel Düzey ölçütleri; günlük teknik faaliyetler, çizelgelere bağlılık, şikayetlerden kaçınma yeteneklerini içermektedir.

2.1.1.3. Üretim Seviyesindeki Ölçütler

Siparişlerin planlanması ve kaynak temininden sonraki adım, ürünlerin montajıdır. Bu, kendi üretim birimine sahip organizasyonlar tarafından yapılan bir faaliyettir ve bunların performansı; ürün maliyeti, kalite, teslim hızı ve güvenilirliği ve esnekliğe etki eden başlıca unsurdur. Tedarik zincirinin önemli bir parçası olduğundan üretimin ölçülmeye ve geliştirilmeye ihtiyacı vardır. Üretim seviyesi için uygun ölçütler aşağıdaki gibidir (Christopher, 1998: 178):

— Ürün ve Hizmet Çeşitliliği: Geniş bir ürün yelpazesine sahip bir fabrika, daha az çeşitlilikte ürün imal eden bir fabrikaya yeni ürünleri pazara daha yavaş sunar. Çok çeşitli ürün üreten fabrikalar; çalışan başına katma değer, hız ve teslim güvenilirliği konularında muhtemelen daha az başarılıdır. Bu durum açıkça, ürün çeşitliliğinin TZY’ni etkilediğinin göstermektedir.

— Kapasite Kullanımı: Bir tedarik zincirinde faaliyetlerin düzeyini belirlemede kapasitenin rolü oldukça önemlidir. Kapasite kullanımı; esneklik, temin süresi ve teslim etme yeteneği konularında doğrudan müşteri talebine olan yanıtı etkilemektedir. — Çizelgeleme Tekniklerinin Etkinliği: Çizelgeleme, faaliyetlerin

yapılacağı zamanı gösteren bir tekniktir. Böyle bir teknik, kaynakların sistem içersindeki akışını ve üretim üzerinde dolayısıyla TZY’nda önemli bir etkiye sahip olanların etkinliğini belirlemektedir. Örneğin JIT, MRP, ERP gibi çizelgeleme teknikleri; satın alma, temin süresi ve parti büyüklüğü konularına etki etmektedir. Tedarik zinciri konusunda çizelgeleme, yoğun

2.1.1.4. Teslim Halkasının Değerlendirilmesi

Bir tedarik zinciri yönetiminde müşterileri doğrudan etkileyen halka teslimattır. Müşteri tatmininin ilk belirtisidir; bu nedenle teslimatı ölçüp geliştirmek, rekabeti arttırmak için daima istenmektedir. Bir dağıtım yapısı içindeki başlıca elemanların birindeki değişikliklerin, sistemi bir bütün olarak nasıl etkileyebileceğini tahmin etmek kolay bir konu değildir. Teslim performansının en önemli yönlerinden biri zamanında teslimattır. Zamanında teslimat, teslimatın mükemmel yapılıp yapılmadığını gösterir ve müşteri hizmet düzeyinin bir ölçüsüdür.

Teslimatın bir diğer yönü ise yüksek olması, düşük stok dönüşümü anlamına gelen “yoldaki bitmiş ürün yüzdesi”dir. Teslimat hızını etkileyen çeşitli faktörler araç hızını, sürücü güvenilirliğini, teslim frekansını ve depoların yerleşimini içermektedir. Bu alanlardaki bir verimlilik artışı, stok seviyelerinin düşmesine imkan verebilir (Gunasekaran, 2003:337).

Teslimat performansında kusursuz faturalama sayısı da önemli bir ölçüttür. Bir fatura teslim tarihini, zamanını ve ürünlerin alındığı koşulları gösterir. Böylece mükemmel performansın gerçekleştirilip gerçekleştirilmediği ve çelişki alanları belirlenebilir, dolayısıyla iyileştirmeler gerçekleştirilebilir. Teslimat sistemleri, özel müşteri gereksinimlerini karşılamak için de esnek bir yapıda olmalıdır. Bu, önceden belirlenen bir yerde, belirlenmiş bir teslimat şekliyle ve belirlenmiş bir paketleme yöntemiyle özel bir müşteri teslimat gereksinimini karşılama esnekliğidir. Bu tip bir esneklik, sipariş vermede müşteri kararlarını etkileyebilir ve böylece bunun müşterileri etkilemede ve elde tutmada önemli olduğu kabul edilebilir (Christopher, 1998: 180).

2.1.1.5. Müşteri Hizmet ve Tatminin Ölçülmesi

Dünya çapında bir organizasyon için en önemli çıktı mutlu ve tatmin olmuş bir müşteridir. Modern bir tedarik zincirinde müşteriler, yan kapıda ya da dünyanın öbür ucunda olabilir, her iki durumda da çok iyi hizmet verilmelidir. Tedarik zinciri yönetimi performansının değerlendirmek için ölçütlerinin, müşteri tatminine odaklanması gerekir (Gunasekaran, 2003:338).

— Esneklik: Tedarik zincirinin rekabet ettiği faktörlere bakılırsa esneklik kritik bir faktör olarak görülmektedir. Esnek olmak demek, müşterilerin bireysel taleplerini karşılayan ürün/hizmetleri sağlama yeteneğine sahip olmak demektir.

— Müşteri Yanıt Süresi: Müşteri yanıt süresi, gereken bir bilgi ile ilgili bir müşteri sorusuna, bir firmanın cevap vermesi için geçen süredir. Bir müşteri için sipariş durumu, stok imkanlarının potansiyel problemleri ve teslimatla ilgili sorular sormak doğaldır. Bu sorulara hızlı ve doğru cevaplar vermek, müşterileri tatmin etmek için önemlidir.

— Müşteri Hizmetinin İş Sonrası Ölçütleri: Tedarik zinciri fonksiyonu ürünlerin müşterilere teslimiyle sona ermez. İş sonrası faaliyetler de müşteri hizmetinde önemli bir rol oynar ve ilerdeki TZP gelişiminde kullanılabilen değerli geri besleme sağlar.