Tedarik Zinciri

Tedarik zinciri yönetimi kavramını anlamak açısından tedarik zinciri kavramının tanımlanmasında yarar vardır. Bu bağlamda, tedarik zinciri kavramını açıklamaya yönelik literatürde çok sayıda tanımın yapıldığı görülmektedir. Çallı (2007: 2), nispeten yalın bir tanımla, tedarik zinciri kavramını, “Müşterinin doğru ürünleri veya hizmetleri, doğru yerde, istediği zamanda elde edebilmesini sağlayan faaliyetleri, sistemler ve

83

varlıklar ağı” olarak ifade etmektedir. Özdemir ve Seçme (2009: 44) ise tanımı biraz daha genişleterek tedarik zincirini, “Hammaddeleri temin etmek, bu hammaddeleri bitmiş ürünlere dönüştürmek ve söz konusu ürünleri müşterilere dağıtmak için organize edilmiş tedarikçiler, üretim tesisleri, depolara ve dağıtım kanallarından oluşan bir ağ.” olarak tanımlamaktadır. Onlara göre, tedarikçi ve müşteri arasındaki bağlantıyı sağlayan tedarik zinciri, tedarikçilerin hammaddeleri üretmesiyle başlamakta ve ürünün müşteriler tarafından tüketilmesiyle son bulmaktadır.

Bir diğer tanımda ise Eymen (2007), teknik anlamda tedarik zincirini, “Malzeme tedariki işlemlerini yerine getiren, bunları yarı mamul ve mamullere dönüştüren ve daha sonra bunları dağıtım kanalıyla müşterilere ulaştıran hizmet ve dağıtım seçeneklerinden oluşan bir şebeke” olarak ifade etmiştir. Eymen (2007: 7)’e göre bu şebeke, malzemelerin sağlanması, söz konusu malzemelerin ara ve tamamlanmış ürünlere dönüşümü ve tamamlanmış ürünlerin müşterilere dağıtım fonksiyonlarını yerine getirmektedir.

Paksoy (2005)’a göre tedarik zinciri,“Tedarikçiler, imalatçılar, dağıtıcılar, toptancılar, perakendeciler gibi çeşitli iş aktörlerinden oluşan bir ağda, hammadde temininden ürünlerin son tüketicilere dağıtım ve pazarlanmasına kadarki tüm iş süreçlerinin birlikte uyum içinde hareketini sağlamak üzere, malların ve bilginin akışını yöneten bütünleşik bir sistemdir.” Bu anlamda bir tedarik zinciri, mal ve hizmetlerin tedarik aşamasından, üretimine ve nihai tüketiciye ulaşmasına kadar birbirini izleyen tüm halkaları kapsadığını söylemek mümkündür. İş süreçleri açısından bakıldığında ise, tedarik zinciri, satış süreci, üretim, envanter yönetimi, malzeme temini, dağıtım, tedarik, satış tahmini ve müşteri hizmetleri gibi pek çok alanı içine almaktadır (Şen, 2006: 4).

Tedarik zincirinin yapısı, işletmeden işletmeye ve endüstriden endüstriye büyük değişiklikler gösterse de, hem hizmet hem de üretim organizasyonlarında görülebilen bir yapı olduğunu belirtmek gerekmektedir. Tedarik zinciri mal hareketiyle ilgili başlangıçtan son tüketim noktasına kadar ki tüm faaliyetlerdir. Müşteri beklentilerini karşılamaya yönelik gerçekleştirilen olaylar dizisidir (Yıldırım, 2009: 178). Aynı zamanda,bir işletmenin tedarik zinciri; hammadde üreticileri, hammadde ve yarı mamulleri işlenmişürüne dönüştürenler yani imalat işlemleri sırasında tedarik işleri ile uğraşanlar ve son olarak bitmişürünleri dağıtım kanallarında nihai tüketiciye kadar

84

ulaştırılmasını sağlayanların içinde bulunduğu unsurlardan oluşmaktadır (Sarıoğlan, 2011: 241).

Temel Tedarik Zinciri

Genişletilmiş Tedarik Zinciri

Nihai Tedarik Zinciri

Şekil 9: Tedarik Zinciri Modelleri Kaynak: Mentzer ve diğ., 2001: 5

Şekil 9’dan da anlaşılacağı üzere tedarik zinciri modellerinin yapısı birbirinden farklı olmakta ve zincir içerisinde yer alan üye işletmelerin sayısı arttıkça tedarik zinciri modelleri de daha karmaşık bir hal almaktadır. Güçlü (2010), tedarik zincirlerini tek safhalı ve çok safhalı tedarik zinciri olmak üzere ikiye ayırmıştır. Tek ve çok safhalı tedarik zincirlerini aşağıdaki şekilde açıklamak mümkündür (Güçlü, 2010: 6-7):

• Tek Safhalı Tedarik Zinciri, günümüzde genellikle üretim aşamasında

bağlantısız çalışan firmaların kullandığı yöntem tek aşamalı tedarik zinciridir. Bu yöntemde, alınan hammadde ve malzeme, imalat veya dönüşüm sürecinden geçtikten sonra ürün haline gelir. Ürün, belirlenen dağıtım sistemi aracılığıyla müşteriye ulaştırılır. Tek safhalı tedarik zinciri hammaddelerin elde edilmesini sağlar, üretim ve dağıtımın malzeme akış fonksiyonlarını birleştirir. Fazla

Tedarikçi İşletme Müşteri

Tedarikçinin

Tedarikçisi ^{TEDARİKÇİ İŞLETME MÜŞTERİ}

Müşterinin Müşterisi

Nihai

Tedarikçi ^{TEDARİKÇİ İŞLETME MÜŞTERİ}

Nihai Müşteri Üçüncü Parti Lojistik Sağlayıcı

85

karmaşık olmadığından küçük işletmelerde kullanılan bir tedarik zinciridir. İşletmenin küçüklüğünden dolayı işletme sahibi zinciri kolaylıkla yönetebilmektedir.

• Çok Safhalı Tedarik Zinciri,tipik olarak çok işletmeli tedarik zincirlerinden

oluşmaktadır. Özellikle işletme süreçlerinde dış kaynak kullanımının yaygın olduğu işletmelerde sıkça karşılaşılmaktadır. Tek safhalı tedarik zincirlerinin birleşmeleridir (Karasu, 2006). Çok safhalı tedarik zincir yapısına örnek olarak Wolksvagen firması verilebilir. Şöyle ki, üretici Wolksvagen firması, ilerideki sipariş bilgilerini ve gerçek siparişleri elektronik olarak almak üzere satıcılarıyla birlikte çalışmakta ve günlük otomobil üretim planlaması için verileri girmektedir. Bu veriler aynı zamanda tedarikçi işletmeye de aktarılarak zamanında montaja girecek parçaların tedarik edilmesi sağlanmaktadır. Böylece gereksiz envanter (döküm) bulundurma maliyetine katlanılmamaktadır.

Tedarik zinciri dinamik bir yapıya sahiptir. Bununla birlikte, sabit bilgi, ürün ve diğer tüm malzemelerin aşamalar arası akışını da içermektedir. Tedarik zincirinin her aşaması değişik süreçlerden geçmekte ve tedarik zincirinin diğer aşamaları ile etkileşimli olmaktadır (Lambert ve Cooper, 2000: 76). Bu bağlamda, Yıldırım (2009) da uluslar arası işletmelerde tedarik zinciri yapılarının karmaşık olmakla birlikte, bir tedarik zincirinde üç tür akışın gerçekleşebileceğinden bahsetmiştir. Yıldırım (2009: 178-179), bu akış türlerini aşağıdaki şekilde açıklamaktadır:

• Malzeme Akışı, tedarikçilerden müşterilere uzanan fiziksel ürün akışı ile iade,

servis, geri dönüşüm ve imhalardan oluşan ters yönlü akışlardan oluşmaktadır.

• Bilgi Akışı, Bilgi akışı, sipariş bildirimi ve sevkiyat durum bilgisini

kapsamaktadır. Bilgi akışı iyi yönetildiği zaman geribildirimler tedarik zincirinin tüm ilgili halkalarına ulaşmaktadır. Ayrıca tedarik zincirindeki her bir halkanın amacı, en yeni bilgiyi zincirdeki diğer şirketlere iletmek, bilgi paylaşımını sağlamak ve bu şekilde daha mükemmel arz ile talep dengesini oluşturmaktır.

• Finansal Akış, kredi bilgileri, ödeme çizelgeleri ve patent hakkı düzenlemelerini

86 2.2.1. Tedarik Zincirinin Fonksiyonları

Tedarik zinciri, kısaca pek çok işletmenin bir araya gelmesiyle oluşan bir ağ olarak tanımlanmaktadır. Bu açıdan bakıldığında, tedarik zincirinde yürütülen faaliyetlerin de bütünleşik bir biçimde birbirine entegre olarak gerçekleştirilmesi önem arz etmektedir. Bu bağlamda, tedarik zinciri yönetiminin bazı fonksiyonları bulunmaktadır. Bu fonksiyonları aşağıdaki şekilde açıklamak mümkündür (Eymen, 2007: 10-13):

a) Talep ve Sipariş Yönetimi

Talep ve sipariş yönetiminde temel amaç, müşteri talep ve siparişlerinin mümkün olan en hızlı süreç içerisinde etkin ve entegre bir biçimde cevaplamaktır. Bu bağlamda işletmede oluşturulacak sistemlerin taşıması gereken özellikler aşağıdaki şekilde olmalıdır:

• Müşteriye ait tüm bilgiler bir bilgi havuzunda toplanmalıdır.

• Müşteri siparişleri ve üretim kapasitesi ile entegre edilmiş planlama sistemleri kurulmalıdır.

• Müşteri istek ve taleplerini tedarik zincirinin üst halkalarına hızlı bir biçimde iletebilecek bir altyapı kurulmalıdır.

• Ürün ve hizmet geliştirme faaliyetleri müşteri istek ve beklentilerine göre hızla şekillendirilmelidir.

b) Satın Alma

Müşteri siparişlerini zamanında, kaliteli ve uygun maliyetle karşılayacak malzeme ve ürünlerin optimum maliyet, kalite ve hızda temini fonksiyonudur.

c) Planlama

Bir yönetim fonksiyonu olarak planlama, amaçların ve bu amaçların elde edilmesi için gerekli olan faaliyetlerin belirlenmesi süreci olarak ifade edilmektedir. Bir diğer ifadeyle bu süreç, yönetimin bilgi toplaması ve bu sayede amaç ve politikalara ilişkin strateji ve taktiklerin neler olacağını belirlemesi sürecidir (Gürüz ve Gürel, 2006: 112). Tedarik zinciri kapsamında planlamanın fonksiyonu ise, müşteri isteklerinin ve siparişlerinin zamanında karşılanması için üretim planlarını, malzeme alım planlarını, malzeme alım planları oluşturmak, bunları dinamik bir yapıda revize ederek yönetmek

87

ve aynı zamanda üretim ve diğer işletme maliyetlerini ve kısıtlarını etkin bir şekilde yönetmektir.

d) Stok Yönetimi

Stok problemi en basit anlamda, bir ürün veya malzemenin tedarik zincirinde bir aşama geride olan zincir üyesinden ne zaman ve ne miktarda sipariş edilmesi gerektiğine ilişkin problemleri içermektedir. Ancak basit bir şekilde ifade edilen bu durum, talepteki belirsizlikler, üretimdeki aksamalar veya farklı nedenlerle çoğu zaman çok karmaşık bir hale gelebilmektedir (Sezen, 2004: 57). Bu bağlamda tedarik zinciri içinde stok yönetim fonksiyonu, üretim planına uygun, işletmenin stok hedeflerine göre mal ve malzeme stok seviyesinin belirlenmesi ve stokların verimli yönetimi şekliden ifade edilebilir.

e) Depo Yönetimi

Stokların uygun şartlarda, uygun maliyetlerle, hızlı hareket sağlayacak altyapılarla ve nerelerde depolanacağı karaları tedarik zinciri kapsamında depo yönetiminin fonksiyon alanı içerisine girmektedir.