Tarımsal Faaliyetlerde Giderlerin Sınıflandırılması

Gider; iĢletme faaliyetlerinin yerine getirilmesi için gerekli ve normal olan harcama ve tüketimlerdir. Tekdüzen Hesap Planı‟nda giderler, çeĢit ve fonksiyon esasına göre sınıflanmıĢ ve fonksiyon esası için 7/A, çeĢit esası için ise 7/B kodu verilmiĢtir.

3.12.3.2.1. Fonksiyon Esasına Göre Giderler

Bir iĢletmenin faaliyetlerini sürdürebilmesi için satın alınan ilk madde ve malzeme, ticari mal, araĢtırma-geliĢtirme, pazarlama-satıĢ-dağıtım, genel yönetim ve finansman iĢlevlerinin olması gerekmektedir. Söz konusu iĢlevlerin yerine getirilmesinde giderler, ait oldukları fonksiyonlarına göre sınıflandırılmaktadır.142 Fonksiyon esasına göre giderleri aĢağıdaki baĢlıklar altında toplayarak açıklamak mümkündür.

Direkt Ġlk Madde ve Malzeme Gideri: Ġlk madde ve malzeme gider türüne

iliĢkin MSUGT‟ de yer alan açıklama Ģöyledir: Üretilen mamul veya hizmetlerin temel yapısını meydana getiren, iĢletme faaliyetlerinin sürekliliğini sağlamak

amacıyla tüketilen üretim aĢamasına geçmemiĢ hammadde, yardımcı madde, ambalaj malzemesi vb. gibi giderlerdir.143

Bu gider türü iĢletmenin hem direkt; hem de endirekt özellikteki malzeme kullanımını kapsamaktadır. Bir baĢka anlatımla tek düzen hesap planındaki 7/A ya göre 710 ve 730 nolu hesaplarda izlenen tüm malzemeler bu gider türünden geçirilir. Yani bu gider çeĢidi ile ilgili olarak vurgulanması gereken önemli nokta, bu gider türünün iĢletmede tüketilen her türlü malzemeyi kapsadığı, sadece direkt ilk madde ve malzeme ile ilgili olmadığıdır.

Tarımsal faaliyetlerde en önemli ilk madde malzeme gideri canlı hayvan ve tohum alım maliyetidir. Tarım iĢletmelerinin faaliyetlerini gerçekleĢtirmek için satın aldığı canlı veya kuru yemler, vitaminler, ilaçlar, kimyasallar, endüstriyel gazlar gibi giderler bu sınıfa örnek gösterilebilir. Ayrıca bu madde ve malzemelerin iĢletmeye getiriliĢine kadar katlanılan nakliye, sigorta, gümrük vergileri gibi masraflar da satın alma maliyetleri arasında değerlendirilir. Genelde bu tür giderler harcama Ģeklinde ortaya çıkar ve satın alınan malın alıĢ maliyetini oluĢturur.144

Direkt ĠĢçilik Giderleri: Mamul veya hizmetlerin üretiminde bilfiil çalıĢan

iĢçilerin ücret, ikramiye vb. giderlerinden oluĢur. Bu giderlerin mamul veya hizmet maliyetine yüklenmesinde herhangi bir dağıtım anahtarına gerek duyulmamakta, hangi mamul grubuna ait olduğu rahatlıkla izlenebilmektedir.145

Genel Üretim Giderleri: Bu gider çeĢidinin MSUGT‟deki açıklaması

Ģöyledir: ĠĢletmenin mamul veya hizmet üretimini ilgilendiren bir gider özelliği taĢıyan ( ilk madde ve malzeme, direkt iĢçilik giderleri haricinde ) dolaylı olarak ürün ve hizmet maliyetlerine yüklenebilen akaryakıt, elektrik, bakım ve onarım, iĢçilik vb. giderlerdir. Bu giderler stoklanamayan türden ise doğrudan gider hesaplarına kaydedilir. Fakat hemen gidere dönüĢmüyorsa dönem ayırıcı hesaplara

143_{A.Fethi AÇIL, Tarımsal Ürün Maliyetlerinin Hesaplanması ve Memleketimiz Tarımsal Ürün} Maliyetlerindeki GeliĢmeler, Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları, Ankara, 1974 sf.16 144 _{Ahmet GÖKGÖZ, a.g.e, sf.116}

145 _{Orhan SEVĠLENGÜL,Tekdüzen Muhasebe Sistemi Ġle Uyumlu Genel Muhasebe,Gazi} Kitapevi,Ankara,2001 sf.553

kayıt yapılır. Üretim iĢletmelerinde ise 730 – “Genel Üretim Giderleri” hesabına kaydedilerek üretim maliyetine dönüĢtürülür.

Tarım iĢletmelerinde hayvanların aĢılanması, suni tohumlama yapılması gibi iĢletme dıĢından sağlanan hizmetlerle yukarıda sayılan elektrik, su, bakım ve onarım, haberleĢme giderleri bu kapsama dahil edilir. Mesela baĢka bir iĢletmeye ait boğa ile yapılan doğal aĢım için yapılan ödemelerle Tarım ve Köy ĠĢleri Bakanlığı tarafından sağlanan hizmetlere ödenen bedeller bu kapsamda değerlendirilir. Hayvanların her türlü sağlık kontrolü aĢı, ilaç vb. harcamalarda bu hesapta izlenir.146

Ayrıca iĢletmede kullanılan her türlü araç gerecin benzin, motorin ve gazyağı enerji giderleri ile enerji santralinin tükettiği yakıt giderleri, bu gider çeĢidini oluĢturur.

ĠĢletmedeki üretimle ilgili olan araç gereçlerin tamir-bakım ve onarımları için yapılan giderler yine bu gider içinde kabul edilir. Bununla birlikte harice yaptırılan sürüm, ekim, hasat vb. iĢlemler için katlanılan giderler de bu baĢlık altında toplanır.

Bu giderler genel olarak Ģu giderlerden oluĢmaktadır.147

1- Yardımcı malzeme ve iĢletme malzemesi olarak belirlenen ve üretimde kullanılan bütün maddelerin maliyeti dolaylı malzeme olarak genel üretim gideri içinde yer alır.

2- Yardımcı ve yönetici iĢçi ve çalıĢanlara ait bütün ücret ve ekleri ile kendileri üretici iĢçi olmakla beraber bu kiĢilere ait bir çok ücret gideri endirekt iĢçilik olarak, genel üretim giderlerine dahil edilir. Yeter ki bu kiĢiler üretim bölümlerinde veya bu bölümlere yardımcı olan hizmet bölümlerinde çalıĢmıĢ olsunlar. Kısaca üretimle ilgili olmak kaydıyla direkt iĢçilik dıĢındaki iĢçilik giderleri endirekt iĢçilik alanı içine girmektedir.

3- ĠĢletmenin aktifine kayıtlı maddi ve maddi olmayan duran varlıklara ait amortismanlar.

146 _{Azzem ÖZKAN a.g.e. sf.169} 147 _{Muzaffer CĠVELEK a.g.e sf.122-123}

4- Elektrik, su ve doğalgaz giderleri.

5- DıĢarıdan sağlanan tamir, bakım, iĢçi taĢıma, alıĢ nakliye hizmetleri giderleri.

6- ĠĢletmenin sigorta ve vergi giderleri. 7- ĠĢletmenin kira masrafı

Ġster personel gideri, ister malzeme gideri, isterse diğer türdeki gider kalemleri olsun üretim iĢlevi kabul edilen alanlar dıĢındaki bir fonksiyona ait olarak gerçekleĢmiĢ ise bunlar genel üretim gideri sayılmayacaktır.148

AraĢtırma GeliĢtirme Giderleri: Üretimi devam eden mamullerin maliyetinin

düĢürülmesi, satın alma taleplerinin artırılması, yeni metotlarla iĢletmede mevcut makine ve teçhizatların geliĢtirilerek yeni ürün elde edilmesi veya üretim miktarının artırılması için yapılan giderleri kapsar.

Pazarlama SatıĢ ve Dağıtım Giderleri: Üretilen mamulün stoklandığı veya

hizmetin tamamlandığı süreçten itibaren müĢterilere teslimine kadar oluĢan giderlerdir.

Genel Yönetim Giderleri: ĠĢletmenin sevk idaresi ile ilgili olan üretimle direkt

iliĢkisi olmayan iĢletmenin idari birimlerine ait giderlerdir.149

Finansman Giderleri: ĠĢletmenin yeni yatırımları veya üretim için gerekli

sermaye ihtiyaçlarını karĢılamaya yönelik borçlanmaların faiz, komisyon ve kur farkları gibi finansman giderlerini kapsar. ĠĢletmenin yatırım amacıyla almıĢ olduğu tarımsal kredilerin faizleri yatırım gider yerinde ilgili yatırım maliyetine, besi amacıyla aldığı kredilerin faizleri besi maliyetine, ürününden yararlanmak için alınan hayvanların kredilerinin faizleri tarımsal ürün maliyetine eklenmelidir. Alınan

148 _{Azzem ÖZKAN a.g.e. sf.170}

149 _{Orhan SEVĠLENGÜL, Tekdüzen Muhasebe Sistemi Ġle Uyumlu Genel Muhasebe, Gazi} Kitabevi, Ankara, 2001, sf.599

krediler yem ve diğer malzemeleri ilgilendiriyorsa söz konusu malzemenin maliyetine eklenmelidir.150

3.12.3.2.2. ÇeĢit Esasına Göre Giderler151

Ġlk Madde ve Malzeme Giderleri: Bir mamulün üretiminde kullanılan, temel

ve maddi yapısını oluĢturan, tüketilen miktarının belirlenebilmesi için herhangi bir dağıtım anahtarına gerek duyulmayan malzeme giderleridir. Örneğin mobilya üretimi için kereste, peynir üretiminde süt ilk madde ve malzeme gideridir.

ĠĢçi Ücret ve Giderleri: ĠĢletmenin üretim sürecinde mamulün üretiminde

direkt çalıĢan iĢçiler için yapılan giderleri kapsamaktadır. ĠĢçilere ödenen ücret, prim, ikramiye, tazminat ve iĢverence karĢılanan sosyal güvenlik ödemeleri örnek gösterilebilir.

Memur Ücret ve Giderleri: ĠĢletmenin üretim sürecinde çalıĢan yönetici ve

memurların maaĢ, prim, ikramiye, tazminat ve iĢverence karĢılanan sosyal güvenlik ödemelerini kapsar.

DıĢardan Sağlanan Fayda ve Hizmetler: ĠĢletmenin üretim sürecinde baĢka

kurumlardan sağlanan elektrik, su, doğalgaz, haberleĢme gibi giderlerden oluĢur.

ÇeĢitli Giderler: ĠĢletmede diğer gider çeĢitleri içine dahil edilemeyen kira,

sigorta, noter, aidat, kırtasiye, temsil ve ağırlama gibi giderlerden oluĢur.

Vergi, Resim ve Harçlar: ĠĢletme adına tahakkuk etmiĢ ve yasalara göre gider

yazılabilen her türlü vergi, resim ve harçlardır. Damga vergisi, emlak vergi motorlu taĢıtlar vergisi örnek verilebilir.

Amortisman ve Tükenme Payları: ĠĢletmenin iktisadi kıymetlerinden maddi ve maddi olmayan duran varlıklarına ayrılan amortisman ve tükenme paylarıdır.

150

Figen AYIKOĞLU, Finansman Giderleri ile Ġlgili Yasal Düzenlemeler ve Uluslar arası Muhasebe Standartları Ġle Muhasebe Temel Kavramları Açısından Ġncelenmesi, Muhasebe Bilim Dünyası, Cilt 1, Sayı 2, Haziran 1999, sf.96-109

Finansman Giderleri: ĠĢletmenin, uzun veya kısa vadeli sağladığı

borçlanmalarla ilgi faiz, komisyon, kur farkları gibi giderlerden oluĢmaktadır.