Tarımsal Faaliyetlerde Esas Ürün Yan Ürün Ortak Ürünler

Tarımsal faaliyet neticesinde ortaya çıkan ürün gruplarının (esas ürün, birleĢik ürün, yan ürün) tespit edilmesi birim maliyetleri belirleme konusunda önem arz etmektedir.

3.12.3.6.1. Esas Ürünler

ĠĢletmenin asıl faaliyet konusunu oluĢturan satıĢ amaçlı üretilen, maliyetini doğrudan üretimle ilgili hammadde, iĢçilik ve genel üretim giderlerinin oluĢturduğu mamullerdir. ĠĢletme üretim aĢamasındaki durumuna göre safha veya sipariĢ maliyet yöntemlerini kullanarak mamulün maliyetini belirler. Dolayısıyla mamullerin piyasada oluĢan fiyatı dikkate alınmaz. Zira her bir mamul için katlanılan doğrudan

hammadde ve iĢçilik giderleri mamul bazlı takip edilebilir. Genel üretim giderleri ise dağıtım anahtarları vasıtasıyla mamullere yüklenir.164

Örneğin yumurta üretimi yapan bir iĢletmede tavuklardan elde edilen yumurtanın maliyetini esas üretim gider yerinde toplanan direkt ilk madde ve malzeme, iĢçilik giderleri ve dağıtım anahtarları yardımıyla yüklenilen genel üretim giderleri oluĢturmaktadır.

3.12.3.6.2. Ortak Ürünler

Benzer üretim sürecinde, benzer iĢlemlerin uygulanması sonucunda belirli bir aĢamaya kadar birlikte üretilen değerleri birbirine yakın düzeyde olup her biri tek baĢına bir esas ürün olabilecek nitelikteki ürünlere denir.165

Ortak ürünler, benzer üretim sürecinin devamı sırasında belirli bir aĢamadan sonra mamul haline gelen iki ya da daha çok mamul çeĢidi olarak tanımlanabilir.166

Et sanayi iĢletmelerinde parçalama iĢlemiyle elde edilen bonfile, biftek gibi et mamulleri örnek gösterilebilir.

Ortak ürünlerde maliyeti oluĢturan girdiler arasında iliĢki kurulması oldukça güç ve karmaĢıktır. Be nedenle ortak ürünlerin maliyetini belirlemede satıĢ değerleri dikkate alınmaktadır.167

3.12.3.6.3. Yan Ürünler

Üretim süreci sonucunda esas ürünle beraber aynı zamanda ortaya çıkan iĢletmenin ana mamul üretimi kapsamında olmayan miktar ve değer olarak az olan ürünlere yan ürün denmektedir.168

164

Azzem ÖZKAN, a.g.e,sf. 191 165 _{Nalan AKDOĞAN, a.g.e, sf.414}

166 _{Mehmet URAGUN, Maliyet Muhasebesi ve Mali Tablolar. Ankara: 2. Baskı.Ankara,1993,} sf.625

167_{Çiğdem KILIÇ, Et Sanayi ĠĢletmelerinde Parçalama Departmanı BirleĢik Ürünlerinde ÇeĢitli}

Maliyet Hesaplama Yöntemleri Üzerine Bir AraĢtırma, Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Ens.Yüksek Lisan Tezi, Ankara, 2006 sf. 20-21

Yan ürünlerle ilgili değiĢik gruplamalar yapılabilir. ĠĢletmede yan ürün olan benzer özelliklere sahip bir ürün diğer bir iĢletmede ana ürün olabilmektedir.169

Yan ürünler; iĢletmede bir esas ürün üretilirken meydana gelen, miktar ve değerinin düĢük olduğu, iĢletmenin maksadının bunları üretmek olmadığı, ikincil ürünlerdir. Genelde yan ürünün fiyatı esas ürünlerin toplam değerinden % 10 veya daha aĢağı olmaktadır.170

Hayvansal üretimde yan ürünler genelde çiftlik gübresi, bitkisel üretimde ise buğday sapları örnek verilebilir.

168

Yurdakul ÇALDAG, Yönetim ve Maliyet Muhasebesi Uygulamaları, Gazi Kitapevi.4.baskı Ankara, 2004 sf.139

169 _{Çiğdem KILIÇ, a.g.e, sf. 21} 170 _{Hasan DOĞAN, a.g.e, sf.128}

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

YUMURTA TAVUKÇULUĞU ĠġLETMESĠNDE TMS 41

UYGULAMASI VUK VE FĠNANSAL RAPORLAMA ÖLÇÜLERĠNDE DEĞERLEMESĠ

Bu bölümde yumurta tavukçuluğu faaliyetinde bulunan bir iĢletmede TMS 41 ve VUK‟a göre dönem sonu iĢlemlerine iliĢkin muhasebe kayıtları yapılacak sonrasında iĢletmenin kapsam alanına giren diğer TMS standartlarına göre muhasebe kayıtları yapılarak ulaĢılan sonuçlar değerlendirilecek ve TMS 41‟e iliĢkin sorunlar ve çözüm önerileri tartıĢılacaktır. TMS 41‟e göre oluĢturulacak muhasebe kayıtlarında KGK tarafından sunulan hesap planı taslağındaki hesap kodları kullanılacaktır.

Uygulamanın Amacı ve Kapsamı

Tavuk sektöründe geniĢ tarım arazilerine gerek duyulmaması, yatırımın geri dönüĢümünün büyük baĢ hayvancılığa göre daha hızlı olması ve sağlanan kazancın yıl boyunca dengeli olması sebebiyle bu sektörün ekonomi alanında önemi son yıllarda giderek artmaktadır.

Bu sektörde faaliyet gösteren firmalar uluslararası pazarlarda yer bulabilmek için rekabet edebilme güçlerini yakalayabilmeleri gerekmektedir. Bu nedenle firmaların hazırlamıĢ olduğu finansal tablo ve raporların uluslararası kabul görmüĢ muhasebe standartlarıyla uyumlu olması zorunlu hale gelmiĢtir.

ÇalıĢmada yumurta tavukçuluk iĢletmesinde canlı varlıklardan olan yumurta tavuklarının ve bunlardan elde edilen tarımsal ürünlerin (yumurtalar) VUK ve TMS 41 Tarımsal Faaliyetler Standardına göre muhasebeleĢtirilmesine yönelik örnekler verilerek literatüre katkı sağlanmaya çalıĢılmıĢtır. Ayrıca örnek uygulamada KDV ve stopaj dikkate alınmamıĢtır.

Uygulamanın Ġçeriği ve Yöntemi

ÇalıĢmanın içeriği Konya ili Aksaray yolu üzerinde yumurta tavukçuluğu üzerine faaliyette bulunan Çağtav Tavukçuluk Besicilik San. ve Tic. A.ġ‟ den elde

edilen bilgiler doğrultusunda oluĢturulmuĢtur. Ülkemizde tarımsal faaliyetlerle ilgili muhasebe çalıĢmaları büyükbaĢ hayvancılık iĢletmeleri üzerinde yoğunlaĢmaktadır. Bu sebeple çalıĢmada hayvansal üretimin bir dalı olan yumurta tavukçuluğu iĢletmesinde TMS 41 ve VUK çerçevesinde muhasebe uygulamaları ele alınarak bu alandaki uygulamalara bir katkı sağlanması amaçlanmaktadır. Veriler Ģirket yetkilileri ve Mali ĠĢler Müdürü ile görüĢülerek soru sorma yöntemine göre elde edilmiĢtir.

ġirket yetkililerine ve Mali ĠĢler Müdürüne aĢağıdaki sorular sorularak örnek uygulamanın içeriği oluĢturulmuĢtur.

 ĠĢletmenin kapalı alanı ve açık alanları hakkında bilgi verebilir misiniz?  ĠĢletmede yarka tavuklar ve civciv sayıları ve bunlar hakkında bilgi verebilir

misiniz?

 ĠĢletmenin Ģube sayıları ve Ģubelerde çalıĢan iĢçi sayıları hakkında bilgi verebilir misiniz?

 ĠĢletmenin veteriner hizmetleri nasıl sağlanmaktadır?  ĠĢletmenin iĢtigal konusu hakkında bilgi verebilir misiniz?

 ĠĢletmenin hammadde girdileri ve yardımcı malzemeleri hakkında bilgi verebilir misiniz?

 ĠĢletmenin direkt ve endirekt giderleri hakkında bilgi verebilir misiniz?  ĠĢletmenin muhasebeleĢtirme yöntemi hakkında bilgi verebilir misiniz?  ĠĢletmede gider yerleri hakkında bilgi verebilir misiniz?

 ĠĢletmenin aktifinde kayıtlı demirbaĢlar nerede kullanılmaktadır?  Yumurta üretim süreci hakkında bilgi verebilir misiniz?

 ĠĢletmenin mizanında yer alan 153 Ticari Mallar ne amaçla satın alınmıĢtır?