Tarımsal amaçlı kooperatiflerde üst örgütlenme

Birim kooperatifler, faaliyet gösterdikleri alanda ekonomik bakımdan daha çok güçlenmek, büyük işletmelerle rekabet edebilmek ve pazarda söz sahibi olabilmek için kooperatifler arası üst örgütlenmeyi teşkil etmek suretiyle dikey örgütlenmelerini tamamlamak zorundadırlar. Bu kapsamda; aynı çalışma konularında faaliyet gösteren en az 7 birim tarımsal amaçlı kooperatif kendi aralarında bir araya gelerek kooperatif bölge birliğini oluşturmakta, 7 adet kooperatif birliği de bir araya gelerek ulusal düzeyde merkez birliği şeklinde yatay olarak örgütlenebilmektedirler.

1163 sayılı Kanunun verdiği yetki kapsamında yapılan düzenlemeler sonucu, tarım, ormancılık, çay, hayvancılık, el sanatları, sulama ve su ürünleri konularında belirlenen bölgelerde birden fazla olmamak üzere;

-Tarımsal kalkınma kooperatifleri kendi aralarında bir araya gelerek tarım,

ormancılık, çay, hayvancılık, el sanatları konularında olmak üzere 5 ayrı konuda/türde kooperatifler birliğini,

-Sulama Kooperatifleri bir araya gelerek sulama kooperatifleri birliğini,

-Su ürünleri kooperatifleri bir araya gelerek su ürünleri kooperatifler birliğini teşkil etmeleri,

-Ayrıca, ülkemizdeki pancar ekicileri kooperatiflerinin ise bir araya gelerek Pancar Ekicileri Kooperatifler Birliğini kurabilmeleri sağlanmıştır.

Konuları aynı veya birbiriyle ilgili nitelikte olan (7) veya daha çok kooperatif tarafından üst birlik kurulabileceği anasözleşmelerinde tespit edilmiştir. İlgili Bakanlık tarafından bölgeler belirlendiği takdirde, bu bölgelerde aynı çalışma konularına sahip birden fazla kooperatif birliği kurulamamaktadır.

Bölgelerdeki kooperatif birlikleri, kendi aralarında kooperatif şeklinde merkez birlikleri kurabilmektedirler. Kooperatif merkez birlikleri, kendisine bağlı birlik ve kooperatifleri

48

denetler ve bunların eğitim ve öğretim ihtiyaçlarını karşılamaktadır.

Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Tarım Reformu Genel Müdürlüğünün 2013 yılı kayıtlarına göre 11 merkez birliği ile 3 birlik Türkiye Milli Kooperatifler Birliğini kurmuşlardır (Anonim,2013a).

8.1.1.5.1 Hayvancılık Kooperatifleri Merkez Birliği (Haykoop)

Hayvancılık Kooperatifleri Merkez Birliği 2003 yılında Ankara’da kurulmuştur. Gıda,

Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Tarım Reformu Genel Müdürlüğünün 2013 yılı kayıtlarına göre Merkez Birliğine 33 Bölge Birliği ve bu bölge birliklerine de 207.472 ortağı bulunan 2.002 kooperatif bağlıdır (Anonim,2013a).

Hayvancılık Kooperatifleri Merkez Birliği anasözleşmesine göre; hayvansal üretimin ekonomik olmasını sağlamak, sektörün rekabet gücünü arttırmak, birlik ve kooperatif çalışmalarını kontrol etmek, ulusal ve uluslararası platformlarda temsil ve işbirliği sağlamak, birlik ve kooperatif ilişkilerini düzenlemek ve geliştirmek, hayvan ıslah çalışmalarını yapmak, üreticilere eğitim çalışmaları ile kooperatifçiliği geliştirmek Merkez Birliğinin amaçlarındandır (Anonim,2011j).

8.1.1.5.2 Çay Kooperatifleri Merkez Birliği (Çaykoop)

Çay Kooperatifleri Merkez Birliği 2002 yılında Rize’de kurulmuştur. Gıda, Tarım ve

Hayvancılık Bakanlığı Tarım Reformu Genel Müdürlüğünün 2013 yılı kayıtlarına göre Merkez Birliğine 5 Bölge Birliği ve bu bölge birliklerine de 68.109 ortağı bulunan 47 kooperatif bağlıdır (Anonim,2013a).

Merkez Birliği anasözleşmesinde birlik amaçları ortak birliklerin ve bunlara bağlı kooperatiflerin çay ürünlerinin üretimi, işlenmesi ve pazarlanması konularında ortak menfaatlerini korumak için yurtiçi ve yurtdışı ekonomik çalışmalarda bulunmak, birlik ve kooperatif çalışmalarını koordine etmek, ulusal ve uluslararası platformlarda temsil ve işbirliği sağlamak, birlik ve kooperatif ilişkilerini düzenlemek ve geliştirmek, birlik ve kooperatifleri denetlemek, eğitim çalışmalarında bulunarak kooperatifçiliği geliştirmektir olarak açıklanmıştır. (Anonim,2008).

8.1.1.5.3 Türkiye Sulama Kooperatifleri Merkez Birliği (Tüs-Koopbir)

Türkiye Sulama Kooperatifleri Merkez Birliği 2001 yılında Ankara’da kurulmuştur.

49

kayıtlarına göre Merkez Birliğine 13 Bölge Birliği ve bu bölge birliklerine de 177.244 ortağı bulunan 1.418 kooperatif bağlıdır (Anonim,2013a).

Merkez Birliğinin amaçları anasözleşme ile belirlenmiştir. Bu amaçlar ortak birliklerin ve bunlara bağlı birim kooperatiflerin sulama, arazi ıslahı ve toprak muhafaza konularındaki ortak menfaatlerini korumak, kooperatiflerin faaliyetlerini koordine etmek, denetlemek, kooperatifçiliği geliştirmek için eğitim çalışmaları yapmaktır (Anonim,2011g).

8.1.1.5.4 Su Ürünleri Kooperatifleri Merkez Birliği (Sür-Koop)

Su Ürünleri Kooperatifleri Merkez Birliği, 2004 yılı başında Doğu Karadeniz, İstanbul, Çanakkale, Balıkesir, İzmir, Muğla ve Mersin Su Ürünleri Kooperatifleri Bölge Birlikleri tarafından kurulmuştur (Anonim,2011k).

Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Tarım Reformu Genel Müdürlüğünün 2013 yılı kayıtlarına göre Merkez Birliğine 13 Bölge Birliği ve bu bölge birliklerine de 10.490 ortağı bulunan 185 kooperatif bağlıdır (Anonim,2013a).

Su Ürünleri Kooperatifleri Merkez Birliği anasözlemesinde birliğin amaçları, bağlı birlik ve kooperatiflerin su ürünlerinin avlanması, üretimi, işlenmesi ve pazarlanması konularında oratk menfaatlerini korumak, yurt içi ve yurt dışı ekonomik çalışmalarda bulunmak, birlik ve kooperatif çalışmalarını koordine etmek, birlik ve kooperatif ilişkilerini düzenlemek ve geliştirmek, denetlemek, eğitim ve öğretim çalışmalarında bulunarak kooperatifçiliği geliştirmektir (Anonim,2011k).

8.1.1.5.5 Türkiye Ormancılık Kooperatifleri Merkez Birliği (Orkoop)

Türkiye Ormancılık Kooperatifleri Merkez Birliği, 1997 yılında Ankara’da kurulmuştur (Anonim,2008).

Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Tarım Reformu Genel Müdürlüğünün 2013 yılı kayıtlarına göre Merkez Birliğine 27 Bölge Birliği ve bu bölge birliklerine de 299.078 ortağı bulunan 2.436 kooperatif bağlıdır (Anonim,2013a).

Orman köylüsünün yaşam koşullarını iyileştirmek, ekonomik ve sosyal yönden kalkınmalarını sağlamak amacıyla, ortak birliklerin orman ürünlerinin üretim, değerlendirme ve pazarlama konularındaki müşterek menfaatlerini korumak, bu hususta iktisadi faaliyette bulunmak, faaliyetlerini koordine etmek ve denetlemek, kooperatifçiliği geliştirmek ve ihtiyaç duyulan hususlarda eğitimlerine yardımcı olmak merkez Birliğinin anasözleşmesinde yer alan amaçlardır (Anonim,2011h).

50

8.1.1.5.6 Köy Kalkınma ve Diğer Tarımsal Amaçlı Kooperatifler Merkez Birliği (Köykoop)

Köy Kalkınma ve Diğer Tarımsal Amaçlı Kooperatifler Merkez Birliği, 2003 yılında Ankara’da kurulmuştur (Anonim,2008).

Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Tarım Reformu Genel Müdürlüğünün 2013 yılı kayıtlarına göre Merkez Birliğine 20 Bölge Birliği ve bu bölge birliklerine de 213.425 ortağı bulunan 1.875 kooperatif bağlıdır (Anonim,2013a).

Merkez Birliğinin amaçları; kooperatif ve Birliklerin ortak amaçlarını gerçekleştirmek ve menfaatlerini korumak için yurt içi ve dışı ekonomik çalışmalarda bulunmak, kooperatif çalışmalarını koordine etmek ve denetlemek, eğitim ve öğretim faaliyetlerinde bulunarak kooperatifçiliği geliştirmektir olarak anasözleşmede tanımlanmıştır (Anonim,2011e).

8.1.1.5.7 Tarım Kooperatifleri Merkez Birliği (Tarım-Koop)

Tarımsal amaçlı kooperatiflerin kurduğu en yeni Merkez birliğidir. Tarım Kooperatifleri Merkez Birliği 2012 yılında Ankara’da kurulmuştur.

Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Tarım Reformu Genel Müdürlüğünün 2013 yılı kayıtlarına göre Merkez Birliğine 11 Bölge Birliği ve bu bölge birliklerine de 118.068 ortağı bulunan 891 kooperatif bağlıdır (Anonim,2013a).

Tarım Kooperatifleri Merkez Birliği anasözleşmesinde amaçlar, çiftçilerin yaşam koşullarını iyileştirmek, ekonomik ve sosyal yönden kalkınmalarını sağlamak amacıyla, ortak birliklerin her türlü tarımsal ürünlerinin üretim, değerlendirme ve pazarlama konularındaki müşterek menfaatlerini korumak, bu hususta iktisadi faaliyette bulunmak, faaliyetlerini koordine etmek ve denetlemek, dış ülkelerle olan münasebetlerini düzenlemek kooperatifçiliği geliştirmek ve ihtiyaç duyulan hususlarda eğitimlerine yardımcı olmaktır.

8.1.1.5.8 Pancar Ekicileri Kooperatifleri Birliği (Pankobirlik)

Pancar Ekicileri Kooperatifleri Birliği, 1972 yılında Ankara’da kurulmuştur. Birliğe 31 birim kooperatif bağlıdır ve 1.628.306 ortağı bulunmaktadır (Anonim,2013a).

Pankobirlik ülkemizde kurulmuş olan kooperatif üst örgütleri arasında güçlü finansal yapısı ve profesyonel yönetim tarzı ile en önemli kooperatif üst örgütlerinden biridir.

Pankobirlik'in faaliyete geçmesinden sonra, özellikle ülkenin ekonomik gelişimine paralel olarak, şeker sanayiinin de geleceğinin garanti altına alınabilmesi amacıyla pancarın dışındaki ürünlerin Pancar Kooperatifleri tarafından değerlendirilmesi kabul edilmiş ve Ana sözleşmeler tadil edilerek Kooperatifler çok amaçlı hale dönüştürülmüştür (Anonim, 2011f).

51

Ülkemizin 64 ilinin, 7.500 yerleşim biriminde pancar üretimi yapan, yaklaşık 1,6 milyon ortağıyla, 31 pancar kooperatifinin 300'e yakın şubesi, 6 kooperatif şeker fabrikası, (Adapazarı, Amasya, Kayseri, Boğazlıyan, Konya, Çumra) ve 50'nin üzerinde tarımsal amaçlı iştirakiyle, Devletten bugüne kadar herhangi bir destek almadan, tamamen üyelerinin kendi imkânlarıyla oluşturduğu sermayeleri ile ortaklarının tarımsal faaliyetlerinde kullandıkları her türlü girdinin teminini, dağıtımını, denetimini ve koordinasyonunu yapan Pancar Kooperatiflerinin üst örgütü ve temsilcisi Genel Müdürlüğü'dür (Anonim, 2011f).

Pankobirlik'in sahibi olduğu veya ortağı bulunduğu kuruluşları faaliyet konuları itibarıyla ele aldığımızda; 7 adet şeker fabrikası, 13 adet yem fabrikası, Sıvı şeker fabrikası, damla sulama makine- ekipmanları fabrikası, Biyoetanol fabrikası, dondurulmuş parmak patates fabrikası, 50.000 büyükbaş kapasiteli hayvancılık tesisi, et entegre tesisi, Tohum üretim tesisi, süt ve süt ürünleri fabrikası, sert şekerleme ve çikolata fabrikası, 16 adet tarımsal amaçlı iştirak, 18 adet çeşitli konularda faaliyet gösteren kuruluş olmak üzere 50'nin üzerinde iştiraki ile ortaklarına hizmeti ve ekonomiye olan katkısını aralıksız sürdürmektedir (Anonim, 2011f).

Pancar Ekicileri Kooperatifleri Birliği anasözleşmesinde birlik amaçları tanımlanmıştır. Ortak Kooperatifleri temsil etmek, kooperatifçilik fikrinin yayılması, gelişmesi ve korunmasını sağlamak, tarım alet ve makineleri ile ekipmanları, gübre, ilaç ve tohumluk gibi girdileri, damızlık et ve süt hayvanları temin etmek, iktisadi faaliyetlerin hesap ve kayıtlarını teftiş etmek, çalışmaları koordine etmek, eğitim-yayım çalışmalarında bulunmak, şirket, kooperatif ve kuruluşlara iştirak etmek kooperatifin çalışma amaçlarıdır (Anonim,2011f).

8.1.1.5.9 Türkiye Milli Kooperatifler Birliği

Türkiye Milli Kooperatifler Birliği, 1991 yılında Ankara’da kurulmuştur Türkiye

Milli Kooperatifler Birliğine 11 Merkez Birliği 3 Birlik bağlıdır (Anonim,2011d).

Türkiye Milli Kooperatifler Birliği'nin amacı, ortağı olan Kooperatifler Merkez Birliklerinin ve Kooperatif Birliklerinin ortak yararlarını korumak, aralarında eş güdüm sağlamak, amaçlarını gerçekleştirmeleri için çalışmalar yapmak, çalışmalarını denetlemek, verimliliklerini artırmak, dış ülkelerle ilişkilerini düzenlemek, Türk Kooperatifçiliğinin gelişmesine katkıda bulunmaktır (Anonim,2011i).

52