Tarımsal üretici örgütlerinin Uluslararası Kooperatifçilik İlkelerine göre karşılaştırılması

Tarımsal üretici örgütlerinin kooperatifçilik ilkelerini uygulamaları açısından karşılaştırılması da Çizelge 8.11’de görüldüğü gibi kooperatif ilkelerinin tümünün belirtilen üretici örgütlerinde uygulanmamaktadır.

Gönüllü ve açık ortaklık ilkesi, ayrım yapılmaksızın üyelik veya ortaklığın sorumluluğunu kabul ederek hizmetlerden yararlanmak isteyen herkes için uygulanabilmektedir.

Demokratik ortak kontrolü ilkesi hizmet birliği hariç diğer tüm tarımsal üretici örgütlerinde uygulanmaktadır. Bu ilkenin gereği olarak, tüm ortaklar eşit oy hakkına ve yönetim ve denetim kurullarına seçilme hakkına sahiptir. Hizmet birliklerinde ortak denetimi bulunmamaktadır.

Ortağın ekonomik katılımı ilkesi, damızlık yetiştirici birlikleri ve üretici birliklerinde uygulanmakta, hizmet birliklerinde uygulanmamaktadır. Bu katılım kooperatiflerde ortaklık payı ödemesi şeklinde olurken, üretici ve damızlık birliklerinde giriş aidatı, yıllık aidat ve hizmet bedeli şeklinde olmaktadır.

Özerklik ve bağımsızlık ilkesinin tarımsal amaçlı kooperatifler, üretici birlikleri ve damızlık yetiştirici birliklerinde uygulandığı görülmektedir. Bu ilke hizmet birliklerinde kısmen uygulanmaktadır.

Hizmet birliklerinin kendi kendine yeten fakat kendi üyelerince kontrol edilmeyip devleti temsil eden mülki idare amirlerince yönetilen örgütler oldukları görülmektedir (İnan ve ark.,1999)

Eğitim, öğrenim ve bilgi ilkesi ise; pancar üreticiler ve tarımsal kalkınma kooperatiflerinde uygulanmakta, tarım satış ve tarım kredi kooperatiflerinde uygulanmamaktadır. Üretici birlikleri ve damızlık yetiştirici birliklerinde eğitim konusuna önem verilmekte olup hizmet birliklerinde ise bu konuda herhangi bir şey yapılmamaktadır (İnan ve ark.,1999).

Kooperatifler arası işbirliği ilkesi tarımsal kalkınma, sulama ve su ürünleri kooperatifleri, üretici ve yetiştirici birliklerinde uygulanmaktadır. Kooperatifler kendi aralarında tam anlamıyla işbirliği içerisinde olmasalar bile bölge birlikleri ve bölge birlikleri aracılığıyla merkez birlikleri arasında işbirliği içerisindedir. Ancak yeterli değildir. Özellikle

76

merkez birliklerinin bölge ve birim kooperatiflere daha fazla eğitim-yayım çalışmaları konularında destek vermeleri yararlı olacaktır. İlçe bazlı kurulabilen üretici birliklerinden süt üreticileri birliğinin hemen her ilçede kurulmuş olması nedeniyle diğer ilçe birlikleriyle kısmen işbirliğinden söz edilebilir. İl bazlı kurulan yetiştirici birlikleri, çevre il birlikleri ve merkez birliğiyle işbirliği halindedir. Pancar kooperatifleri de kurmuş oldukları üst birlikleriyle kısmen de olsa işbirliği halindedir. Tarım kredi kooperatifleri aynı il ve bölgede kurulan diğer kooperatiflerle işbirliği içerisindedir. Tarım satış kooperatifleri ve hizmet birliğinde bu ilke uygulanmamaktadır.

Toplumsal sorumluluk ilkesi incelendiğinde ise, tarımsal kalkınma kooperatiflerinde uygulamanın olduğu, diğer kooperatiflerde ise kısmen uygulandığı söylenebilir. Çünkü toplumun kalkınmasını amaç edinmelerinin yanında, kooperatiflerin kurduğu işletmelerin çoğunda da çevre bilinciyle hareket edildiği söylenebilir. Hizmet birliklerinde kısmen amaç toplumsal kalkınma olarak görülebilir. Diğer örgütlerde ise toplumsal sorumlulukla ilgili bir çalışma gözlenmemektedir (İnan ve ark., 1999).

77 Çizelge 8.10.Üretici Örgütlerinin Karşılaştırılması

Özellik Tarımsal Amaçlı Kooperatif Hizmet Birliği Üretici Birliği Yetiştirici Birliği

Kuruluş Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı

Gümrük ve Ticaret Bakanlığı

İçişleri Bakanlığı Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Amaçlar Genelde tek amaç (satış, kredi, girdi

temini, ürün pazarlama vb.) Amaçlar çok ve dağınık Ürün veya ürün grubu bazında üretim planlaması, araştırma, tanıtım Tek bir konuda uzmanlaşmak (genetik kapasite artırıcı ıslah çalışmaları) Ortaklık/üyelik

koşulları

Serbest giriş Mahalli idare birimlerinin birlik meclisince kabulü ve birlik başkanının onayı ile

Tarımsal üretim yaparak pazara sunan gerçek ve tüzel kişiler

Belirli bir sayıda hayvana sahip, soy kütüğü tutmayı taahhüt eden yetiştiriciler

Ortaklar (üyeler) Üreticiler (ortaklar) Köyler-Belediyeler (üyeler) Üreticiler ve tüzel kişiler Hayvan yetiştiricileri Ortak/üye Yapısı Homojen (çıkar birliği) Heterojen (çıkar çatışması) Homojen (çıkar birliği) Homojen (çıkar birliği) Yönetim Organları Genel kurul, Yön. Kur. ve

Denetim kurulu

Birlik Meclisi, Birlik encümeni,

Birlik başkanı Genel kurul, Yön. Kur. ve Denetim kurulu

Genel kurul, Yön. kur. ve Denetim kurulu

Yetkili yönetici Yön. Kur. Bşk. (seçilmiş kişi) Birlik Başkanı (genelde kaymakam)

Yön. Kur. Bşk. (seçilmiş kişi) Yön. Kur. Bşk. (seçilmiş kişi) Yönetim biçimi Demokratik * Mülki idare amirlerinin

yönetiminde

Demokratik Demokratik

Yönetime katkı Her ortağa 1 oy Her meclis üyesine 1 oy Her üyeye 1 oy Her üyeye 1 oy

Yönetim kurulu üyeleri

Yönetim kuruluna genel kurulca seçilen 3 ortak,

Tarım Kredi Kooperatiflerinde 5 ortak,

Tarım Satış Kooperatiflerinde 4 ortak ve genel müdür,

Birlik encümenine birlik başkanı, birlik genel sekreteri, birlik saymanından oluşan daimi 3 üye ve meclis üyeliğince seçilen 4 üye olmak üzere toplam 7 üye

Genel kurulca seçilecek en az 5 en çok 7

üye ve aynı sayıda yedek üye Genel Kurulca seçilen 7 asil üye, 5 yedek üye

Seçimler 1-4 yılda 3 üye daimi diğer 4 üye 1 yıl süre

için seçilir Yönetim kurulu üyeleri 3 yıl için seçilir Yönetim kurulu üyeleri 4 yıl için seçilir. Denetim Denetim kurulu, Merkez Birliği,

Bakanlık Denetim organı yok Denetim kurulu, bağımsız mali denetim Denetim kurulu, Bakanlık Gelir bölüşümü Ortaklara alışverişleri oranında

dağıtılır Dağıtım yapılmamakta genellikle yatırımlarda ve cari harcamalarda kullanılmaktadır.

- -

Üst örgütlenme Birim koop. bölge birliği, merkez birliği, Türk Milli Kooperatifler Birliği

Birim hizmet birlikleri Birlik, Merkez Birliği Birlikler ve Merkez Birliği

Kaynak: ( İnan ve ark., 1999)

78 Çizelge 8.11.Üretici Örgütlerinin Karşılaştırılması

İlkeler Tarımsal Amaçlı Kooperatifler

Tarım Satış Tarım Kredi Pancar Ekicileri

T. Kalkınma-Sulama-Su ürünleri Hizmet

Birliği Üretici Birliği Yetiştirici Birliği Gönüllü ve açık ortaklık + + + + ~ + +

Demokratik ortak kontrolü + + + + - + +

Ortağın ekonomik katılımı + + + + - + +

Özerklik ve bağımsızlık + + + + ~ + +

Eğitim, öğrenim ve bilgi - - + + - + +

Kooperatifler arası işbirliği - + ~ + - + +

Toplumsal sorumluluk ~ ~ ~ + ~ ~ ~

Kaynak: ( İnan ve ark., 1999) + ilke uygulanmaktadır. - ilke uygulanmamaktadır. ~ ilke kısmen uygulanmaktadır.

79