Tarımsal Üretici Birlikleri

Tarımsal Üretici Birliklerinin kuruluş amaçları ülkemizdeki tarımsal yapının AB ülkelerinde bulunan tarımsal üretici örgütlenmesindeki gibi tarımın tüm sorunları ile mücadele eden bir örgüt yapısından ziyade ürün bazında bir örgütlenme modeline doğru geçişin sonucu olarak kurulmuşlardır (Atasoy,2009).

5200 Sayılı Üretici Birlikleri Yasası, Tarımsal Amaçlı Kooperatifler Merkez Birlikleri ile Türkiye Ziraat Odaları Birliğinin mutabakatı sağlanarak 06 Temmuz 2004 tarihli Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiş bulunmaktadır. Bu kanuna göre Üretici Birlikleri, “Tarım üreticilerinin ürün veya ürün grubu bazında ve gönüllülük esasına dayalı olarak kurdukları, tüzel kişiliğe haiz tarımsal üretici birliklerini”, ifade etmektedir. Kanun üreticilerin ürün grubu veya konu bazında kurulmalarını teşvik etmektedir (Atasoy,2009).

Tarımsal üretici birliklerinin amacı; üretimi talebe göre plânlamak, ürün kalitesini iyileştirmek, kendi mülkiyetine almamak kaydıyla pazara geçerli norm ve standartlara uygun ürün sevk etmek ve ürünlerin ulusal ve uluslararası ölçekte pazarlama gücünü artırıcı tedbirler almak üzere tarım üreticilerinin, ürün veya ürün grubu bazında bir araya gelerek, tüzel kişiliği haiz tarımsal üretici birlikleri kurmalarını sağlamaktır (Anonim, 2011a).

Üyelerinin ürettikleri ürünlerle ilgili piyasa araştırmaları yapmak, ürünlere pazar bulmak, üretim teknikleri, hasat, depolama, paketleme konularında teknik destek sağlamak, girdi temininde yönlendirici yardımlarda bulunmak, ürünlerle ilgili her türlü kaydı tutmak, eğitim ve yayım ve tanıtım ve danışmanlık hizmeti vermek şeklinde tanımlanmıştır (Anonim, 2011a).

67

Tarımsal üretici birlikleri ürün veya ürün grubu bazında faaliyet gösteren ve tüzüklerinde belirlenen miktarlardaki tarımsal üretimi bu kuruluşlar aracılığı ile pazarlamayı taahhüt eden, en az 16 tarım üreticisinin bir araya gelmesiyle, asgari ilçe düzeyinde kurulmaktadır. Aynı ürün veya ürün grubu için ilçe düzeyinde en fazla bir birlik kurulabilir. Her türlü bitkisel ve hayvansal ürünler, su ürünleri ile organik tarımsal üretim sistemi ile yetiştirilen ürünlerde tarımsal üretici birlikleri kurulabilmektedir (Anonim, 2011a).

Üretici birlikleri kuruluşunda kurulacak ilçedeki üretim kapasitesi aranır.

Bitkisel üretim grubunda yer alan ürün veya ürün grubunda kurulacak üretici birliklerini oluşturan üreticilerin toplam asgarî üretim miktarı, ürün veya ürün grubu bazında ilçedeki toplam üretimin yüzde onunu teşkil etmesi gerekir. Bir ilçedeki aynı ürün veya ürün grubu bazındaki üretim, ilin toplam üretiminin yüzde ellisini aşıyorsa birinci fıkrada belirtilen kapasite şartı asgarî yüzde beş olarak uygulanır(Anonim, 2011a).

Bitkisel Üretim ile ilgili ürün grupları;

Meyve ile ilgili ürünler ve ürün grupları; Meyve üreticileri, Yumuşak çekirdekliler; elma, armut, ayva. Sert çekirdekliler; kayısı, kiraz, vişne, şeftali, nektarın, erik, kızılcık, zerdali, zeytin. Sert Kabuklular; kestane, ceviz, badem, fındık, Antep fıstığı. Üzümsü meyveler; çilek, dut, muz, Trabzon hurması, kivi, böğürtlen, ahududu, kuşburnu, üzüm, incir, turunçgiller, meyve ve asma fidanı üreticileridir.

Sebze ve süs bitkileri ile ilgili ürünler ve ürün grupları; Sebze, örtü altı sebze üreticileri, domates, havuç, patlıcan, kabak, karpuz, kavun, biber, kök ve yumrulu bitkiler, baklagil sebzeleri. Mantar. Süs bitkileri; kesme çiçekler, iç ve dış mekân bitkileri, doğal çiçek soğanları,

Tarla bitkileri ile ilgili ürünler ve ürün grupları; Tahıllar; buğday, arpa, yulaf, çavdar, çeltik, mısır. Yemeklik dane baklagiller; nohut, mercimek, kuru fasulye. Endüstri bitkileri; pamuk, patates, tütün. Yağlı tohumlu bitkiler; ayçiçeği, kolza, soya, yer fıstığı, aspir. Yem bitkileri; fiğ, yonca, korunga. Çay. Tıbbi ve kokulu baharat bitkilerdir.

Hayvansal üretimde birlik kurabilmek için başvuru sahiplerinin ilçe bazında belirli bir kapasitede üretim yapıyor olması istenmektedir (Çizelge 8.6.).

Organik tarımsal üretim sistemi ile yetiştirilen ürünlerde üretim yapan yetiştiricilerin kuracağı birliklerde üretim kapasitesi şartı aranmaz. Ancak bu üretim sistemi ile üretim yapanların kuracakları birlik yetiştiricilerinden kontrol ve/veya sertifikasyon kuruluşundan organik üretim yaptığını belirten bir belge almaları şartı aranır (Anonim, 2011a).

Birliğin üyeleri genel kurul tarafından belirlenen giriş aidatı ve yıllık aidatları ödemekle yükümlüdürler. Giriş aidatı ile yıllık aidat, on altı yaşından büyükler için uygulanan

68

aylık asgari ücretin brüt tutarının yüzde onundan az, yarısından fazla olamaz. Giriş aidatının alındığı yıl için ayrıca yıllık aidat alınmaz. Giriş aidatı ve yıllık aidat miktarları, belirlenecek dereceler üzerinden ve tarifelere göre yönetim kurulunun teklif ile genel kurul tarafından belirlenir (Anonim, 2011a).

Çizelge 8.7. Üretici Birliği Kurulması için gerekli hayvansal üretim kapasiteleri

Ürün ve Ürün Grupları Birim Asgari Kapasite

(Üretim miktarı/yıl)

Süt ton 3.600

Kırmızı et ton 320

Kanatlı eti adet 100.000

Yumurta adet 16.000.000

Bal ton 24

Koza veya ham ipek kg 400

Deniz ürünleri yetiştiriciliği ton 300

İç su ürünleri yetiştiriciliği ton 80

Deniz ürünleri avcılığı ton 1.600

İç su ürünleri avcılığı ton 400

Kaynak: Tarımsal Üretici Örgütleri İle İlgili Sıkça Sorulan Sorular,TEDGEM,2011,Ankara

Ülkemizde hayvansal üretim, meyve, sebze ve süs bitkileri, tarla bitkileri, su ürünleri ve organik ürünler konularında 222.768 üyesi bulunan 826 üretici birliği kurulmuştur (Anonim,2013a).

Çizelge 8.8. Üretici Birliklerinin ürün gruplarına göre dağılımı

Ürün/ Ürün Grupları Birlik Sayısı Üye Sayısı

Hayvansal Üretim 499 195.905 Meyve 148 11.825 Süs Bitki 61 5.749 Tarla Bitkileri 65 5.852 Su Ürünleri 32 1.173 Organik Ürünler 21 2.264 Toplam 826 222.768

Kaynak: GTHB, Tarım Reformu Genel Müdürlüğü,2013,Ankara

Ayrıca süt, kırmızı et, yumurta, bal, meyve, sebze ve süs bitkileri, tarla bitkileri, yağlı tohumlu bitkiler, su ürünleri ve deniz ürünleri avcılığı konularında, 106.559 üyesi bulunan 372 üretici birliği merkez birliklerini oluşturmuşlardır (Anonim,2013a).

69 Çizelge 8.9. Üretici Merkez Birlikleri

Ürün/ Ürün Grupları Birlik Sayısı Üye Sayısı

Süt 159 87.371 Kırmızı Et 64 11.222 Yumurta 12 376 Bal 59 2.219 Meyve 31 2.566 Sebze ve Süs Bitkileri 8 1.503 Tarla Bitkileri 10 406

Yağlı Tohumlu Bitkiler 9 240

Su Ürünleri 12 490

Deniz Ürünleri Avcıları 8 166

Toplam 372 106.559

Kaynak: GTHB, Tarım Reformu Genel Müdürlüğü,2012,Ankara

Üretici Birlikleri 2004 yılından sonra kurulmaya başlamıştır. Birliklerin kuruluş dayanağı olan 5200 Sayılı Üretici Birlikleri Yasası ekonomik faaliyette bulunma olanağı vermemektedir. Bu nedenle birliklerin kuruluşu mümkün olsa da yaşamaları mümkün olmamaktadır. Üstelik birliğe üye olanların yıllık ödemeleri gereken aidatlar olumsuz etki oluşturmaktadır. Ayrıca diğer üretici örgütlerin benzer görevleri yerine getirmeleri de bir başka olumsuz etkendir.

Yasaya göre, üretici birliklerinin amaçları çok kapsamlı olup, tarım kooperatifleri ile çeşitli çiftçi örgütlerinin neredeyse tüm faaliyetlerini içine almaktadır. Bu bağlamda amaçlar bir başka çiftçi örgütüne ihtiyaç duyulmayacak şekilde düzenlenmiştir (İnan, 2008).

Yasa incelendiğinde, tarım kooperatiflerinin yaptığı faaliyetlerin üretici birlikleri tarafından da üstlendiği anlaşılmaktadır. Bir başka deyişle kooperatiflere alternatif örgütler yaratılmak istenmektedir. Yasanın tarım sektöründeki mevcut örgütlenmeyi de zayıflatma ihtimali bulunmaktadır ( İnan, 2008).

İlçe bazında kurulabilen üretici birliklerinin büyük ve güçlü olmaları beklenirken sayılan tüm bu nedenlerden dolayı gerekli başarı elde edilememiştir. Üretici Birlikleri yasasının aksaklıkları giderebilmesi için yeniden düzenlenme çalışmaları yapılsa da bu çalışmalar taslaktan öte gidememiştir. Eğer bu birliklerin yaşaması ve gelişmesi isteniyor ise yasal düzenlemelerin en kısa sürede yapılması gerekmektedir.

Üretici Birliklerinin kooperatiflerle benzer işleri yapabilmesi istenen bir durum değildir. Yapılacak yasal düzenleme Ülkemizi kooperatifçiliğinin gelişmesini engelleyecek bir düzenleme olmamalıdır. Çünkü kooperatifler tarımın vazgeçilmez kuruluşlarıdır. Bu duruma hassasiyet gösterilmeli ve görev tanımları farklı olmalıdır. Birbirlerine rakip örgütler tarımsal üretici örgütlenmesinin gelişimini olumsuz etkileyecektir.

70

Ülkemizde faaliyet gösteren en aktif üretici birliği olan süt üreticileri birlikleri ana faaliyet olarak birliğe kayıtlı üreticilere ait süt müstahsil makbuzlarının Ulusal Süt Kayıt Sistemine veri girişlerini aylık dönemler halinde yapmaktadırlar. Bu kayıtlar neticesinde üreticilere süt teşvik primi, buzağı destekleme pirimi ve aşı desteği almaları konusunda kayıtların tutulmasında katkı sağlamaktadırlar.

Bir başka devlet desteği olan anaç sığır ve koyun destekleme primi alınabilmesi için damızlık birliklerine üye olma şartı bulunmaktadır. Damızlık birliklerine hayvan sayılarındaki yetersizlik nedeniyle üyelik şartlarını taşımayan, herhangi bir kooperatife de ortak olamayan yetiştiricilerin bu desteklemeyi alabilmeleri için süt üreticileri birliğine üye olması gerekmektedir. Birliğin bu anlamda yetiştiriciye fayda sağlaması mümkün olmaktadır.

Bunun yanında sütün kaliteli üretimini sağlamak ve sütün üreticilerini tek merkezde toplamak ve üretilen sütün kaliteli, hijyenik ve standartlara uygun üretiminin kontrol edilmesi ve üretici haklarının korunması ve üretilen sütü kayıt altına alınması konularında çalışmalar yürütmektedir (Anonim,2012g).

Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının destekleme sistemine üretici birliklerini dahil etmesi sonucu illerde Kırmızı Et Üretici Birliklerinin kuruluş çalışmaları hız kazanmıştır. Bakanlığın desteklemelerinden biri olan besilik erkek sığır desteklemesine esas olan verilerin girişinin yapılabilmesi için internet tabanlı Ulusal Kırmızı Et Kayıt Sistemi oluşturulmuştur. Sistem oluşturulurken sadece kesimi yapılan hayvanların sisteme girişi baz alınmamış hem gelecek destekleme dönemine ışık tutmasına hem de üretim planlaması yapılabilmesine olanak sağlanması için üreticilerin tüm besi varlığının sisteme girişinin yapılması planlanmıştır. Böylece ülkemizde özellikle hayvansal üretim ve hayvan varlığı ile ilgili veri elde etme sıkıntısının önüne geçilmesi hedeflenmektedir (Anonim, 2012ı).

Üretici Birliklerinin yaşaması ve gelişmesi isteniyorsa süt ve et üretici birliklerinde olduğu gibi diğer üretici birliklerine de benzer görevler verilmesi için çalışmalar yapılmalıdır.