Tarıma Dayalı Sanayi İşletmelerinin Pazarlama Yapıları

Araştırma bölgesindeki tarıma dayalı sanayi işletmelerinin pazarlama yapıları incelenerek Tablo 72’de verilmiştir. İncelenen işletmeler hammaddeden ürün üreten firmalar olduğu için üretim miktarları büyük partiler halinde gerçekleşmektedir. Dolayısı ile bu tür sanayi işletmelerinin ürünlerini doğrudan tüketicilere pazarlamaları beklenmemektedir. Diğer bir ifade ile bu firmalar, bir tarımsal ürünün pazarlama karmasının işleyiciler/fabrikalar ayağını oluşturmaktadırlar.

Tablo 72. İşletmelerin pazarlama kanallarının faaliyet alanlarına göre dağılımı (%) Faaliyet alanı Perakende satış (%) Toptan satış (%) Toplam

Arı ürünleri 50,5 49,5 100

Tablo 72 incelendiğinde, incelenen firmaların %66,4’ünün ürünlerini toptan olarak perakende satış bayilerine yaptığı görülmektedir. Baharat üretimi ve arı ürünleri üretimi yapan işletmeler satışlarını genellikle perakende, diğer firmalar ise toptan satış şeklinde yapmaktadırlar. Mantar

üretimi, salamura-konserve ve meyve işleme işletmeleri ise en fazla toptan satış yapan işletmelerdir.

Araştırma kapsamında incelenen ve ihracat yapan firmaların ihracat yaptığı ülkeler incelendiğinde; bölgeden en fazla ihracatın Avrupa Birliği (AB) ülkelerine yapıldığı tespit edilmiştir (Şekil 20). Başta Rusya ve Türki Cumhuriyetler olmak üzere Asya kıtası, Orta Doğu ülkeleri, Afrika ülkeleri, ABD ve Uzak Doğu ülkeleri diğer ihracat yapılan bölgeler olarak sıralanabilir.

Şekil 20. İşletmelerin ihracat yaptığı bölgelerin dağılımı (%)

Bölgede incelenen işletmelerden 53’ünün ihracat yaptığı belirlenmiştir. Tarıma dayalı sanayi işletmelerinin ihracat yaptığı bölgeler incelenerek Tablo 73’te verilmiştir.

Tablo 73. Faaliyet alanlarına göre ihracat yapılan bölgeler

Faaliyet alanı

DOKAP Bölgesi Tarımsal Üretim ve Tarımsal DOKAP Bölgesi Tarımsal Üretim ve Tarıma Dayalı Yatırım Sanayi Potansiyeli Araştırma Projesi Sanayinin Mevcut Durumu ve Potansiyeli Fındık ve ürünleri, un ve pekmez-marmelat faaliyet alanındaki işletmeler diğerlerine göre daha fazla sayıda bölgeye ihracat yapmaktadırlar. Sonuç olarak bölgedeki işletmelerin ihracat yapma oranları düşük olup, bu işletmelerin ihracata yönelik ürünler üretmesi ve ihraç etmesini geliştirme amaçlı projeler yürütülebilir. İşletmelerin ürettikleri ürünlerinin pazarlaması uzmanlarca yapılması durumunda daha etkin bir pazarlama yapısına sahip olabilirler.

İşletmede istihdam edilen pazarlama birimi, pazarlanacak ürünlerin üretim takvimini ve hedef pazarlarını analiz ederek en etkin pazarlama kanalını oluşturabilir. Bu kapsamda incelenen işletmelerin pazarlama uzmanı istihdam etme durumları incelenerek Tablo 74’te verilmiştir.

Tablo 74. İşletmelerin pazarlama uzmanı istihdam etme durumu (%)

Faaliyet alanları İşletme sayısı Pazarlama uzmanı istihdam durumu (%)

Evet Hayır

Tablo 74 incelendiğinde, incelenen işletmelerin %30,8’inin pazarlama uzmanı istihdam ettiği tespit edilmiştir. Diğer bir ifade ile bölgedeki tarıma dayalı sanayi işletmelerinin çoğunluğu ürünlerinin pazarlamasını doğrudan kendileri yapmaktadır. Mantar üretimi, un üretimi ve çay üretimi yapan firmaların diğerlerine göre pazarlama uzmanı istihdam etme oranları daha yüksektir. Pazarlama uzmanı istihdam etme oranları en düşük firmalar ise yumurta üretimi, arı ürünleri ve bakliyat üretimi yapan firmalar olduğu saptanmıştır.

Fason üretim, temel anlamda, bir firmanın başka bir üretici firmaya kendi talepleri doğrultusunda ürün ürettirmesi olarak tanımlanabilir. Fason üretim modelinde, ürünün markası

üretimi yaptıran firmaya ya da üreticiye ait olabilmektedir. Aynı şekilde ürettirilen ürünlerin pazarlanması taraflardan herhangi biri tarafından gerçekleştirilebilmektedir. Fason üretim modeli, firmaların mevcut durumu hakkında önemli bir gösterge olarak kabul edilebilir. Zira daha çok kendi markasını oluşturamayan, kurumsallaşmasını tamamlayamayan ve pazarlama yapısı tam oturmamış firmaların daha çok fason üretim yaptıkları söylenebilir. Firmalar, fason üretim yaparak atıl kapasitelerini de değerlendirmiş olmaktadırlar. Diğer taraftan fason üretim, firmaların yeni pazarlara açılmasına da olumlu bir katkı sağlamaktadır. Bu sebeple, bölgedeki firmaların fason üretim yapma durumları incelenerek Tablo 75’te verilmiştir.

Tablo 75. Tarıma dayalı sanayi işletmelerinin fason üretim yapma durumu (%) Faaliyet alanı

İşletme sayısı Fason üretim yapma durumu (%)

Evet Hayır

İncelenen tarıma dayalı sanayi işletmelerinin %22,6’sının fason üretim yaptıkları saptanmıştır.

En fazla fason üretim yapılan faaliyet alanlarının başında tavuk eti ve ürünleri, mantar ve salamura-konserve gelmektedir. Fason üretimin en az olduğu faaliyet alanı ise baharat üretimi, yumurta ve arı ürünleri olduğu tespit edilmiştir.

İşletmeler hukuki statüleri ve fason üretim durumlarına göre karşılaştırıldığında, Anonim ve Limited Şirket hukuki statüsüne sahip işletmelerin fason üretim yapma oranlarının daha fazla olduğu saptanmıştır (Tablo 76).

DOKAP Bölgesi Tarımsal Üretim ve Tarımsal DOKAP Bölgesi Tarımsal Üretim ve Tarıma Dayalı Yatırım Sanayi Potansiyeli Araştırma Projesi Sanayinin Mevcut Durumu ve Potansiyeli

Tablo 76. İşletmelerin hukuki statülerine göre fason üretim yapma durumu (%) Hukuki statü İşletme sayısı Fason üretim yapma durumu (%)

Evet Hayır

Elektronik ticaret 1999’lı yılların ikinci yarısından itibaren yaygınlaşmaya başlamıştır.

Günümüzde Türkiye’deki e-ticaretin hacmi 30,8 milyar TL ve toplam ticaret içerisindeki payı

%3,5 seviyelerine yükselmiş durumdadır ve gelişimi artarak devam etmektedir (Webrazzi, 2018). Bu sebeple, araştırma bölgesindeki tarıma dayalı sanayi işletmelerinin e-ticaret yapma durumları incelenerek Tablo 77’de verilmiştir.

Tablo 77. Firmaların ürünlerini internet üzerinden pazarlama durumları (%) Faaliyet alanı

İşletme sayısı

Ürünlerin internet üzerinden satış oranları (%)

İncelenen işletmelerin sadece %17,3’ünün ürünlerini internet ortamında pazarladığı tespit edilmiştir. En fazla e-ticaret yapan işletmelerin mantar üretimi, pekmez ve marmelat üretimi ile çay ve ürünleri üreten işletmeler olduğu saptanmıştır. Tavuk eti, yem ve yumurta üreten işletmeler ise en az e-ticaret yapan işletmeler olarak belirlenmiştir. Araştırma bölgesindeki

işletmelerin ürünlerini internet üzerinden pazarlamalarını sağlayacak projelerin gerçekleştirilmesi durumunda bölgedeki firmaların e-ticaret kapasiteleri gelişebilecektir.

3.11. Tarıma Dayalı Sanayi İşletmelerinin Sektördeki Diğer Paydaşlar ile İlişkileri ve