Tarıma Dayalı Sanayi İşletmelerinin İllere ve Faaliyet Alanlarına Göre Dağılımı İncelenen tarıma dayalı sanayi işletmelerinin illere göre dağılımı Şekil 19’da verilmiştir

Araştırma bölgesinde tarıma dayalı sanayi işletmelerinin dağılımının illere göre farklılıklar gösterdiği tespit edilmiştir. Tarıma dayalı sanayi işletmelerinin en fazla Samsun, Ordu, Trabzon ve Tokat illerinde, en az ise Bayburt ve Artvin illerinde yer aldığı söylenebilir.

Şekil 19. İncelenen tarıma dayalı sanayi işletmelerinin illere göre dağılımı

İncelenen tarıma dayalı sanayi işletmelerinin faaliyet alanlarının illere göre dağılımı Tablo 52’de verilmiştir. İllere göre tarıma dayalı sanayi faaliyet kolları incelendiğinde;

Samsun ilinde un üretimi, pirinç ve ürünleri üretimi, süt ve süt ürünleri üretimi, tavuk eti üretimi ve fındık ve ürünleri üreten sanayi işletmelerinin ağırlıklı olduğu tespit edilmiştir. Türkiye çeltik üretim alanlarının %16’sının Samsun ilinin Bafra ve Terme ilçelerinde bulunması bu alandaki sanayi işletmelerinin de gelişmesine neden olmuştur. Aynı şekilde Samsun ilinin güney ilçeleri olan Kavak, Havza ve Vezirköprü ilçelerinde buğday üretim alanlarının yoğun olarak bulunması un sanayinin bu ilde gelişmesinin nedenlerinden birisi olduğu söylenebilir. Samsun ilinin Kavak ilçesinde, TKDK desteklemelerinden yararlanılarak tesis edilen ve özel bir firma ile sözleşmeli broiler (piliç eti) yetiştiriciliği yaygın olarak yapılmaktadır.

Ordu ilindeki tarıma dayalı sanayi işletmelerinin çoğunluğu fındık ve ürünleri üreten işletmelerden oluşmaktadır. Diğer önemli tarıma dayalı sanayi kolları ise arı ürünleri ve yumurta üretimidir. Ordu ili bal ve arı ürünleri üretimi konusunda ülkemizin önde gelen illeri arasındadır ve büyük bir potansiyeli bulunmaktadır. Yumurta tavukçuluğu ise Ordu ilinde gelişme potansiyeli olan bir faaliyet alanı olarak öne çıkmaktadır. Özellikle fındık altı serbest dolaşımda yumurta tavukçuluğunun DOKAP’ın katkıları ile birlikte ivme kazandığı tespit edilmiştir.

Giresun ilinde hâkim tarıma dayalı faaliyet alanı fındık ve ürünleri üretimidir. Giresun ilinde en önemli bitkisel ürün fındıktır. Dolayısı ile başta Fındık Tarım Satış Kooperatifleri Birliği (FİSKOBİRLİK)’in iştirakleri olmak üzere birçok fındık ve ürünleri üreten işletme bulunmaktadır.

Giresun ilinin doğusunda yer alan Tirebolu ve Eynesil ilçelerinde çay tarımı da yapılmaktadır.

Dolayısıyla sınırlı da olsa Giresun ilinde çay işleme ve çay paketleme tesisleri de bulunmaktadır. Giresun ili mera varlığı açısından oldukça zengindir. Dolayısıyla küçükbaş ve büyük baş hayvan varlığının olması süt ve süt ürünleri tesislerinin de bu ilde faaliyet göstermesine neden olmuştur.

Trabzon ilinde tarıma dayalı işletmelerin başında süt ve süt ürünleri, siyah çay üretimi ve balık ve ürünleri üretimi gelmektedir. Trabzon ilinin Vakfıkebir, Tonya ve Maçka ilçelerinin geniş yaylara sahip olması süt hayvancılığının gelişmesine, dolayısıyla da süt ürünleri için gerekli olan sütün de kolaylıkla temin edilmesini sağlamaktadır. Vakfıkebir ve Tonya ilçelerinde üretilen tereyağı ve peynir ülke çapında tanınmakta ve tercih edilmektedir. Trabzon ilinde diğer önemli bir tarıma dayalı sanayi ise siyah çay üretimidir.

DOKAP Bölgesi Tarımsal Üretim ve Tarımsal DOKAP Bölgesi Tarımsal Üretim ve Tarıma Dayalı Yatırım Sanayi Potansiyeli Araştırma Projesi Sanayinin Mevcut Durumu ve Potansiyeli

Tablo 52. İllere göre anket yapılan sanayi işletmelerinin dağılımı

Faaliyet alanı İllerdeki işletme sayıları Toplam %

Samsun Ordu Giresun Trabzon Rize Artvin Bayburt Gümüşhane Tokat

Süt ve ürünleri 13 5 7 15 0 2 4 2 8 56 12,2

Fındık ve ürünleri 9 21 17 3 0 0 0 1 0 51 11,1

Çay ürünleri 1 0 3 14 30 2 0 0 0 50 10,9

Un sanayi 23 2 0 5 0 0 0 0 11 41 8,9

Yem sanayi 7 5 2 10 3 2 1 1 3 34 7,4

Arı ürünleri 1 9 0 8 2 7 0 1 1 29 6,3

Yumurta üretimi 6 12 3 0 2 0 1 0 0 24 5,2

Pekmez ve marmelat

ürünleri 2 2 2 3 1 0 0 9 3 22 4,8

Tavuk eti ve ürünleri 12 1 1 0 2 0 1 0 2 19 4,1

Pirinç ve ürünleri 16 0 0 0 1 0 0 0 1 18 3,9

Kırmızı et ve ürünleri 2 1 1 3 4 2 2 0 3 18 3,9

Balık ve ürünleri 2 3 2 11 0 0 0 0 0 18 3,9

Baharat üretimi 1 5 1 0 0 0 0 2 6 15 3,3

Salamura ve konserve 1 0 0 1 0 0 0 0 9 11 2,4

Meyve işleme 3 2 0 0 0 0 0 1 2 8 1,7

Bakliyat ürünleri 0 0 0 3 2 0 0 0 2 7 1,5

Mantar üretimi 1 0 1 0 0 0 0 0 0 2 0,4

Diğer 2 14 2 3 5 0 0 2 9 37 8,0

Toplam 102 82 42 79 52 15 9 19 60 460 100

İlin özellikle doğu ilçelerinde (Sürmene, Araklı ve Of) çay tarımı yapılmaktadır. Üretilen bu yaş çaylar ÇAYKUR ve özel sektöre ait siyah çay işleme fabrikalarında ürüne dönüştürülmektedir.

Balıkçılık sektörü Trabzon ekonomisinde önemli bir yer tutmaktadır. Liman ve balıkçı barınaklarının bulunması, denizlerde balık avcılığının bu şehirde yoğunlaşması balık ve ürünleri sektörlerinin de gelişmesine katkı sağlamıştır. İlde avlanan balıklardan balık yemi üreten tesisler bulunmaktadır.

Türkiye’de yetiştirilen çay miktarının büyük çoğunluğu Rize ilinde gerçekleştirilmektedir.

Dolayısı ile çay sanayi bu ilde önemli bir yer tutmaktadır. Başta ÇAYKUR olmak üzere ulusal ve uluslararası firmaların çeşitli büyüklükte siyah çay üretim tesisleri bulunmaktadır. İlin en büyük tarıma dayalı sanayi kuruluşu ÇAYKUR olup yaklaşık 150 civarında yaş çay işleme ve paketleme tesisleri bulunmaktadır. Rize ilindeki diğer önemli tarıma dayalı sanayi işletmeleri unlu mamuller üretimi ve kırmızı et ürünleri üretimi yapan işletmelerdir. Rize kavurması ve ekmek ülke çapında bilinirliğe sahiptir.

Artvin ilindeki tarımsal sanayi işletmelerinin sayısı ve çeşidi diğer illere göre daha azdır. Bunun birinci sebebi lojistik ile ilgili olduğu söylenebilir. Artvin ili diğer illere göre daha iç kısımlarda yer alması, coğrafi özelliklerinden dolayı ulaşımın zor olması, hammadde kaynaklarına ve pazara uzaklık gibi sebeplerle tarıma dayalı sanayi dezavantajlı konumdadır. Ancak Artvin ili kırsal turizm açısından önemli bir potansiyele sahiptir. İlin en önemli tarıma dayalı sanayi kolu ise arıcılıktır. İl sahip olduğu geniş yaylalar ve zengin florasında arıcılık gelişmiş durumdadır.

Ülkemizde Kafkas arı ırkının önemli bir bölümü bu ilde bulunmaktadır.

Araştırma bölgesinde tarıma dayalı sanayi işletmelerinin sayısı en düşük olduğu il Bayburt olduğu tespit edilmiştir. Bayburt ilinin yüksek rakımda bulunması sebebiyle bitkisel üretim olanakları sınırlıdır. Bu sebeple tarımsal sanayi için gerekli hammadde üretimi ve temini de zorlaşmaktadır. İlin en önemli tarımsal faaliyetinin büyükbaş hayvan yetiştiriciliği olduğu tespit edilmiştir. Buna bağlı olarak Bayburt ilindeki en önemli tarıma dayalı sanayi kolu süt ve süt ürünleri üretimidir. Kırmızı et ve et ürünleri üretimi Bayburt ilinde gelişmeye açık bir tarımsal faaliyet alanı olduğu söylenebilir.

Gümüşhane ilindeki tarıma dayalı sanayi varlığı pekmez ve marmelat üretimi ile süt ve süt ürünleri üretimine dayanmaktadır. İlde üretilen dut pekmezi ve dut pekmezinden elde edilen ürünler (köme, pestil vb.) ülke çapında bilinirliğe sahiptir. Aynı şekilde Türkiye’deki en büyük organik süt sığırcılığı yapan işletmelerden bir tanesi Gümüşhane ilinin Kelkit ilçesinde bulunmaktadır. Gümüşhane ili organik süt sığırcılığı açısından gelişme potansiyeli taşımaktadır.

Tokat ili tarım ürünleri üretimi açısından önemli bir çeşitliliğe sahiptir. İlde sebze ve meyve

DOKAP Bölgesi Tarımsal Üretim ve Tarımsal DOKAP Bölgesi Tarımsal Üretim ve Tarıma Dayalı Yatırım Sanayi Potansiyeli Araştırma Projesi Sanayinin Mevcut Durumu ve Potansiyeli hayvancılık önemli miktarda yapılmaktadır. İldeki tarıma dayalı sanayi işletmelerinin sayısı en fazla un sanayindedir. Tokat ilinin Erbaa, Niksar ve Zile ilçelerinde önemli miktarda bağcılık yapılmaktadır. Türkiye’nin en önemli asma yaprağı üretim alanları ile Salamura ve konserve işletmeleri bu ilde bulunmaktadır. Tokat salamura asma yaprağı coğrafi işaretli bir ürün olup ülke çapında pazarlanmaktadır. Salamura ve konserve faaliyet alanında, asma yaprağının yanı sıra pekmez ve kuşburnu marmeladı üretimi de yapılmaktadır. Benzer şekilde ildeki meyveciliğin fazla olması sebebi ile Türkiye’nin en önemli meyve suyu üreten tarıma dayalı sanayi işletmelerinin bu ilde tesisleri bulunmaktadır. Süt sığırcılığı ve buna bağlı olarak süt ve süt ürünleri sanayi Tokat ilinin diğer önemli tarıma dayalı sanayi faaliyet alanlarıdır.

Araştırma bölgesindeki tarıma dayalı sanayi işletmelerinin varlığı açısından genel bir değerlendirme yapıldığında, tarıma dayalı sanayi varlığının illerdeki üretim potansiyellerine göre farklılık gösterdiği saptanmıştır. Diğer bir ifade ile araştırma bölgesindeki tarıma dayalı sanayi işletmelerinin kuruluş kriterleri arasında hammadde kaynağına yakınlık ilkesinin ilk sıralarda yer aldığı görülmektedir. Özdeyişle, incelenen tarıma dayalı sanayi işletmeleri hammaddeleri kaynağında işleyerek ürüne dönüştürmektedirler denilebilir. Araştırma bölgesinde, tarıma dayalı sanayi işletmeleri süt ve süt ürünleri, fındık ve ürünleri ile çay ürünleri üretim alanlarında yoğunlaştığı söylenebilir.