Tarıma Dayalı Sanayi İşletmelerinin Rekabet Üstünlüğü Sağlayan Faktörlere İlişkin Tutumları İlişkin Tutumları

İşletmelerin rekabet gücü; rakip ürünlerin satış fiyatı, ürünün kalitesi ve özellikleri gibi etkenlerden etkilenmektedir. Porter, işletmelerin rekabet gücünü; “işletmelerin, uluslararası piyasaların sınavından geçebilen mal ve hizmet üretebilme yeteneği” olarak tanımlamaktadır.

Diğer tarafta, tüketicilerin kaliteli ürünleri tercih ettiği bilinmektedir (Baltacı ve ark., 2014).

Araştırma kapsamında incelenen tarıma dayalı sanayi işletmelerinin, ürün kalitesinin rekabet üstünlüğü sağlaması konusundaki tutumları incelenerek Tablo 36’da verilmiştir.

Tablo 86 incelendiğinde, işletmelerin %99,4’ü ürün kalitesinin rekabet üstünlüğü sağladığına inandıkları tespit edilmiştir. Ancak rakip ürünlerden kalite yönüyle farklılaşmanın zor olduğu ürünlerde (yumurta ve pirinç ürünleri gibi) kalitenin rekabet avantajı sağlayamayacağını düşünen işletmelerin oranı ise %0,5 düzeyinde olduğu saptanmıştır. Eş deyişle, bölgedeki tarıma dayalı sanayi işletmeleri, kaliteli ve standart ürün üretmenin bilincinde oldukları ve bunun diğer firmalara göre rekabet avantajı sağlayacağının farkında oldukları söylenebilir.

Tablo 86. İşletmelere göre rekabet üstünlüğü için ürün kalitesinin önemi Faaliyet alanı

İşletme sayısı

Rekabet üstünlüğü için ürün kalitesinin önemi (%)

DOKAP Bölgesi Tarımsal Üretim ve Tarımsal DOKAP Bölgesi Tarımsal Üretim ve Tarıma Dayalı Yatırım Sanayi Potansiyeli Araştırma Projesi Sanayinin Mevcut Durumu ve Potansiyeli

Tablo 86. İşletmelere göre rekabet üstünlüğü için ürün kalitesinin önemi (Devam) Faaliyet alanı

İşletme sayısı

Rekabet üstünlüğü için ürün kalitesinin önemi (%)

Tüketiciler, bir mal satın alırken çeşitli kriterlere göre kararlar vermektedirler. Bu kriterlerden birisi de ürünlerin markasıdır. Tüketiciler markalı ve bilindik ürünleri seçerek karşılaşabilecekleri riskleri en aza indirgemeyi düşünürler. Dolayısıyla markalı ürünlerin diğerlerine göre tercih edilme olasılığı daha yüksektir. Bu sebeple, markalı ürün üreten tarıma dayalı sanayi işletmeleri diğerlerine göre daha rekabetçi olabilmektedirler.

İncelenen tarıma dayalı sanayi işletmelerinin markalaşmaya ilişkin tutumları incelenerek Tablo 87’de verilmiştir. İncelenen işletmelerin %88,2’sinin markalaşmanın öneminin bilincinde oldukları söylenebilir. İşletmelerin %7,8’i ise marka sahibi olmanın rekabet üstünlüğü sağlamayacağını düşünmektedirler. Markalaşmanın rekabet üstünlüğü sağlamayacağını düşünen işletmelerin oranı tavuk eti ve ürünleri, yem üretimi, süt ve ürünleri üretimi faaliyet alanında diğerlerine göre daha fazladır. Bu faaliyet alanlarında yer alan işletmelere yönelik rekabette markalaşmanın önemi konusunda faaliyetler gerçekleştirilebilir.

Tablo 87. İşletmelere göre rekabet üstünlüğü için markalaşmanın önemi

Faaliyet alanı İşletme sayısı

Rekabet üstünlüğü için markalaşmanın önemi (%)

Tablo 87. İşletmelere göre rekabet üstünlüğü için markalaşmanın önemi (Devam)

Faaliyet alanı İşletme sayısı

Rekabet üstünlüğü için markalaşmanın önemi (%) Değişen talep yapısına hızlı cevap verebilmek ve üretim faktörlerini verimli kullanmak açısından üretimde yeni teknolojileri kullanmak önem arz etmektedir. Dolayısıyla yeni teknolojileri kullanmak rekabette önemli bir üstünlük sağlamaktadır. Araştırma bölgesindeki işletmelerin, yeni teknolojiler kullanmanın rekabet avantajı sağlaması konusundaki tutumları incelenmiştir (Tablo 88).

İncelenen işletmelerin %79,6’sı, yeni teknolojileri kullanmanın rakiplerine göre avantaj sağlayacağı görüşünde olduğu tespit edilmiştir. İşletmelerin %8,9’u bu konuda kararsız olduklarını ifade ederken %11,6’sı yeni teknolojileri üretimde kullanmanın rekabet avantajı sağlamayacağını düşündüğü saptanmıştır. Genel olarak teknolojik gelişmenin sınırlı olduğu ve genellikle ürünlerin konvansiyonel yöntemlerle üretildiği faaliyet alanlarında teknoloji kullanımının rekabet avantajı sağlaması beklenmemektedir.

Tablo 88. İşletmelere göre rekabet üstünlüğü için yeni teknolojileri kullanmanın önemi Faaliyet alanı

İşletme sayısı

Rekabet üstünlüğü için yeni teknolojiler kullanmanın önemi (%)

DOKAP Bölgesi Tarımsal Üretim ve Tarımsal DOKAP Bölgesi Tarımsal Üretim ve Tarıma Dayalı Yatırım Sanayi Potansiyeli Araştırma Projesi Sanayinin Mevcut Durumu ve Potansiyeli Tablo 88. İşletmelere göre rekabet üstünlüğü için yeni teknolojileri kullanmanın önemi

(Devam) Faaliyet alanı

İşletme sayısı

Rekabet üstünlüğü için yeni teknolojiler kullanmanın önemi (%)

12.1.2. Tarıma Dayalı Sanayi İşletmelerinin Çeşitli Ölçeklerde Rekabetçilik Durumu Araştırma bölgesindeki işletmelerin rekabetçilik durumları kalitatif yöntemlerle analiz edilerek Tablo 89’da verilmiştir (işletmelerin beyanları esas alınmıştır). İncelenen işletmelerin %64,9’u kendi firmalarını aynı ildeki rakip işletmelere göre daha rekabet edebilir durumda görmektedir.

İncelenen işletmelerin %25,5’i ise kendi işletmelerinin rakip işletmeler ile rekabetçilik açısından aynı seviyede olduğunu belirtmektedirler. Meyve işleme, kırmızı et ve ürünleri üretimi, pekmez ve marmelat üretimi yapan işletmeler kendi işletmelerini diğer rakiplerine göre rekabette daha avantajlı görürken tavuk eti ve ürünleri üretimi, un ve yem üretimi yapan işletmeler daha az rekabetçi görmektedirler.

Tablo 89. İşletmelerin aynı ildeki rakip işletmelere göre rekabetçilik durumu (%) Faaliyet alanı

İşletme sayısı

Aynı ildeki işletmelere göre rekabetçilik durumu (%)

Tablo 89. İşletmelerin aynı ildeki rakip işletmelere göre rekabetçilik durumu (%) (Devam)

Faaliyet alanı

İşletme sayısı

Aynı ildeki işletmelere göre rekabetçilik durumu (%) İncelenen işletmelerin faaliyet gösterdikleri bölge işletmelerine göre rekabetçilik durumları aynı yöntemle incelenerek Tablo 90’da verilmiştir. Bölgedeki tarıma dayalı sanayi işletmelerinin

%50,7’si kendi işletmesini bölgedeki rakiplerine göre rekabet açısından daha güçlü görmektedirler. Meyve işleme, balık ve ürünleri üretimi ve çay üretimi yapan işletmelerin bölgedeki rakip işletmelere göre rekabetçilik durumlarının daha güçlü olduğunu belirtmektedirler. Pirinç ve ürünleri, arı ürünleri ve süt/süt ürünleri işletmeleri ise rakiplerine göre rekabet avantajlarının olmadığını belirtmektedirler.

Tablo 90. İşletmelerin aynı bölgedeki rakip işletmelere göre rekabetçilik durumu (%)

Faaliyet alanı İşletme sayısı

Aynı bölgedeki işletmelere göre rekabetçilik durumu(%)

DOKAP Bölgesi Tarımsal Üretim ve Tarımsal DOKAP Bölgesi Tarımsal Üretim ve Tarıma Dayalı Yatırım Sanayi Potansiyeli Araştırma Projesi Sanayinin Mevcut Durumu ve Potansiyeli

Tablo 90. İşletmelerin aynı bölgedeki rakip işletmelere göre rekabetçilik durumu (%) (Devam)

Faaliyet alanı İşletme sayısı

Aynı bölgedeki işletmelere göre rekabetçilik durumu(%) Araştırma bölgesindeki tarıma dayalı sanayi işletmelerinin rekabetçilik durumu Türkiye genelindeki rakip firmalara göre incelenerek Tablo 91’de verilmiştir.

Tablo 91. İşletmelerin Türkiye’deki rakip işletmelere göre rekabetçilik durumu (%) Faaliyet alanı Tablo 91 incelendiğinde, incelenen işletmelerin %26,3’ünün Türkiye’deki rakip işletmelere göre daha rekabetçi durumda olduğu, %15,6’sının Türkiye’deki rakip işletmelere göre rekabetçilik durumlarının aynı olduğu tespit edilmiştir. Tarıma dayalı sanayi işletmelerinin

%58,1’i ise Türkiye’deki rakip işletmelere göre rekabet edebilme gücü açısından daha zayıf oldukları saptanmıştır. Türkiye genelindeki rakip işletmelere göre daha rekabet üstünlüğü sağlayan işletmelerin Çay ürünleri, fındık ve ürünleri, salamura ve konserve üretimi ile balık ve ürünleri üretimi yapan işletmelerdir. Bu faaliyet alanındaki işletmelerin, üretimde kullandıkları hammaddelerin büyük çoğunluğunun sadece DOKAP bölgesinde yetiştirilebilmesinden dolayı

bir rekabet avantajı sağladıkları düşünülmektedir. Yem üretimi, tavuk eti ve ürünleri üretimi, süt ve ürünleri üretimi ve un üretimi yapan işletmeler ise Türkiye genelindeki rakiplerine göre daha az rekabetçi konumda oldukları saptanmıştır. Bunun sebebi ise üretimde kullandıkları hammaddelerin ülkenin diğer bölgelerinde daha kolay temin edilebilmesi (un ve yem sanayi), büyük tüketim pazarlarına (İstanbul, Ankara, İzmir ve AB ülkeleri) diğer işletmelerin daha yakın olması ve diğer bölgelerde büyük entegre tesislerin küme halinde bulunması gösterilebilir.

Genel olarak bölgedeki işletmelerin büyük çoğunluğunun küçük/orta ölçekli yerel firmalar olduğu söylenebilir.

Araştırma bölgesindeki işletmelerin rekabetçilik durumu uluslararası işletmelere göre incelenerek Tablo 92’de verilmiştir.

Tablo 92. İşletmelerin uluslararası firmalara göre rekabetçilik durumu (%) Faaliyet alanı İncelenen işletmelerin %13’ünün uluslararası işletmelere göre rekabetçilik durumunun daha iyi olduğu saptanmıştır. Bu işletmeler, çay ürünleri, salamura ve konserve ile fındık ve ürünleri üreten işletmelerinden oluşmaktadır. Bu işletmelerin ortak noktası Türkiye’nin ihracat üstünlüğü olan ürünleri üreten işletmeler olmasıdır.

İncelenen işletmelerin %74,1’i ise uluslararası firmalara göre rekabet açısından dezavantajlı durumda oldukları saptanmıştır. Bu durumun sebepleri arasında işletme ölçeklerinin küçük

DOKAP Bölgesi Tarımsal Üretim ve Tarımsal DOKAP Bölgesi Tarımsal Üretim ve Tarıma Dayalı Yatırım Sanayi Potansiyeli Araştırma Projesi Sanayinin Mevcut Durumu ve Potansiyeli üretim yapmalarının teşvik edilmesi, bu konudaki engellerin kaldırılmasına yönelik yapılacak çalışmalar ve düzenlemeler bölge işletmelerinin rekabet edebilirlik gücünü olumlu yönde artırabilecektir.