Araştırma Bölgesindeki Önemli Bitkisel Ürünlerin Maliyet – Üretici Fiyatlarının Karşılaştırılması (Maliyet Rekabeti) Fiyatlarının Karşılaştırılması (Maliyet Rekabeti)

İşletme düzeyinde rekabet gücü; herhangi bir işletmenin ulusal ya da uluslararası piyasalarda rakiplerine kıyasla düşük maliyette üretimde bulunabilme (fiyat ve maliyet rekabet gücü), ürünün kalitesi, sunulan hizmet ve ürünün çekiciliği (kalite rekabet gücü) gibi unsurlar açısından rakiplerine denk veya daha üstün bir durumda olma, ayrıca yenilik ve icat yapabilme yeteneği olarak tanımlanmaktadır. Rekabet avantajı, maliyet ve farklılık olmak üzere iki temel boyutta açıklanmaktadır. Rekabet avantajı bir işletmenin müşterileri için üstün değer ve kendisi için de üstün kâr yaratmasını sağlamaktadır. İşletmelerin maliyetler dışındaki rekabet gücünü belirleyen faktörler tarımsal sanayi işletmelerinin rekabet güçlerinin analiz edildiği bölümde açıklanmış idi. Bu bölümde ise tarımsal sanayiye girdi sağlayan ve bölgede yetiştirilen bazı önemli bitkisel ürünlerin maliyet ve fiyat karşılaştırılması yapılmıştır. DOKAP bölgesi için hesaplanan maliyetler, proje kapsamında üreticilerden anketlerden yoluyla elde edilen verilerin analiz sonuçlarından oluşmaktadır. Türkiye ve Dünya genelindeki maliyet ve fiyat bilgileri ise Tarım ve Orman Bakanlığı, Türkiye İstatistik Kurumu ve FAO’dan elde edilmiş olup 2017 yılını kapsamaktadır.

Buğday; bölgedeki illerin çoğunluğunda üretilmesine rağmen Samsun, Tokat, Gümüşhane ve Bayburt illerinde üretim yoğunlaşmış durumdadır. DOKAP bölgesinde buğday üretim maliyeti Türkiye ortalamasından daha yüksektir. Bu durum, bölgede buğday üretim alanlarının Türkiye ortalamasına göre daha az olması ile açıklanabilir. Türkiye genelinde buğday üretiminin yaygın olduğu bölgelerde işletmeler ölçek ekonomisinden yararlanmaktadırlar. Dolayısıyla Türkiye buğday ortalama maliyeti daha düşük olabilmektedir. DOKAP bölgesindeki buğday satış fiyatlarının hem Türkiye hem de dünya ortalama satış fiyatından daha yüksek olduğu tespit edilmiştir. Buğday satış fiyatının yüksek olması buğday üretim maliyetleri ve un talebinin yüksek olmasından kaynaklandığı düşünülmektedir. Bölgede üretilen buğday, bölgenin ihtiyaçlarını karşılamadığı için gereksinim duyulan ürün Türkiye’nin diğer bölgelerinden tedarik edilmektedir. Özellikle doğu Karadeniz bölgesinin, Türkiye’nin buğday üretim merkezlerinden uzak olması lojistik maliyetlerinin artmasına neden olmaktadır. Lojistik maliyetlerinin üretim maliyetlerine yansıtılması doğrudan satış fiyatlarını da yükseltmektedir. Aynı durum arpa üretimi içinde geçerlidir. DOKAP bölgesindeki buğday ve arpa üreticileri birim bazında Türkiye’deki üreticilerden daha fazla kazanmaktadırlar.

DOKAP Bölgesi Tarımsal Üretim ve Tarımsal DOKAP Bölgesi Tarımsal Üretim ve Tarıma Dayalı Yatırım Sanayi Potansiyeli Araştırma Projesi Sanayinin Mevcut Durumu ve Potansiyeli

Tablo 125. Bazı tarımsal ürünlerin maliyet-fiyat karşılaştırılması

Ürünler

Maliyet (TL/kg) Üretici satış fiyatı (TL/kg) Kazanç miktarı (TL/kg)

Çeltik bölgede başta Samsun olmak üzere az bir miktarda da Tokat illerinde yetiştirilmektedir.

Samsun, Türkiye çeltik üretimin %15’ini karşılamakta ve üretim açısından üçüncü sırada yer almaktadır. DOKAP bölgesinde çeltik üretim maliyetinin Türkiye ortalamasının altında olduğu tespit edilmiştir. Çeltik yetiştiriciliği için uygun alanların mevcut olması, makinalı tarım yapılması ve gerekli girdilere bölgede kolayca ulaşılabilmesinden dolayı bölgede maliyetlerin daha düşük olduğu söylenebilir. Çeltik üretici satış fiyatları incelendiğinde, DOKAP bölgesindeki çeltik satış fiyatının Türkiye ortalamasından yüksek, dünya ortalamasından ise düşük olduğu saptanmıştır. Samsun ilinde üretilen çeltiğin büyük çoğunluğu yine DOKAP illerinde tüketilmektedir. Dolayısıyla arz ve talebe göre oluşan fiyatların ürünün bol olduğu bölgelerde daha düşük olması beklenilen bir sonuçtur. DOKAP bölgesindeki çeltik üreticileri birim bazında Türkiye’deki diğer üreticilerden daha az kazanmaktadırlar.

DOKAP bölgesinde yağlık ayçiçeği Samsun ve Tokat illerinde yaygın olarak yetiştirilmektedir.

Bölgede yetiştirilen ayçiçeğinin maliyetinin ve satış fiyatının Türkiye ortalamasından düşük olduğu tespit edilmiştir. Bölgede yetiştirilen ayçiçeği, Ayçiçek yağı üretiminde kullanılmaktadır.

Ayçiçeğinin yoğun olarak yetiştirildiği Trakya bölgesinde çok sayıda işleme tesisi bulunmakta ve ürün tedarikinde rekabet yaşanmaktadır. Ancak DOKAP bölgesinde ayçiçeği işleme tesisi bulunmamaktadır. DOKAP bölgesinde üretilen ayçiçeği, bölge illerindeki az sayıda işleme tesisinde işlenmektedir. Dolayısıyla yeterli rekabet şartları oluşmadığı için ayçiçeği satış fiyatları düşük olabilmektedir. DOKAP bölgesindeki ayçiçeği üreticileri birim bazında Türkiye’deki diğer ayçiçeği üreticilerinden daha az kazanmaktadırlar.

Türkiye’de üretilen fındığın büyük bölümü DOKAP bölgesindeki illerde üretilmektedir. DOKAP bölgesinde ortalama fındık maliyeti Türkiye ortalamasından daha yüksek olduğu tespit edilmiştir. Özellikle Orta ve Doğu Karadeniz bölgesinde fındık üretim alanlarının eğimli olması makineli tarıma imkân vermemekte ve bu durum işçilik maliyetlerinin yükselmesine neden olmaktadır. Batı Karadeniz bölgesinde fındık üretim alanlarının daha az eğimli olması makineli

tarıma (toplama vb.) imkân sağlamaktadır. Bunun yanı sıra Türkiye’de fındık işleme tesislerinin büyük çoğunluğu DOKAP bölgesindeki illerde bulunmakta ve rekabetin daha yoğun olduğu düşünülmektedir. Dolayısıyla fındık satış fiyatları DOKAP bölgesinde daha yüksek olduğu söylenebilir. DOKAP bölgesindeki fındık üreticileri birim bazında Türkiye’deki diğer fındık üreticilerinden daha fazla kazanmaktadırlar.

Türkiye’de çay tarımı sadece DOKAP bölgesi illerinde gerçekleştirildiği için ülke geneli ile bir değerlendirilmesi yapılamamıştır.

Kivi DOKAP bölgesinde yer alan Samsun, Ordu, Giresun, Trabzon, Rize ve Artvin ilinin Karadeniz sahilinde yer alan ilçelerinde önemli miktarlarda yetiştirilmektedir. Karadeniz iklim şartlarının kivinin yetiştirilme isteğine uyması sebebiyle son yıllarda alternatif ürün kapsamında üretim alanları hızla artmaktadır. DOKAP bölgesinde yetiştirilen kivinin birim maliyetinin Türkiye ortalamasından daha düşük olduğu tespit edilmiştir. DOKAP bölgesindeki kivi üreticileri Türkiye’deki diğer kivi üreticilerinden daha fazla kazanmaktadırlar.

DOKAP Bölgesi Tarımsal Üretim ve Tarımsal DOKAP Bölgesi Tarımsal Üretim ve Tarıma Dayalı Yatırım Sanayi Potansiyeli Araştırma Projesi Sanayinin Mevcut Durumu ve Potansiyeli

BÖLÜM 7:

TARIMSAL İŞLETMELERİN ve TARIMSAL SANAYİ İŞLETMELERİNİN