72
olup buna riayet etmeyerek satılan ilaçtan hastanın zarar görmesi halinde eczacı sorumludur202.
Eczacının hekimin reçeteyle yazdığı ilaçları hatalı veya eksik olarak hastaya vermesi kusurlu bir davranışdır. Reçetenin okunaklı bir el yazısıyla yazılması hekimin sorumluluğunda olsa da düzgün bir yazıyla yazıldığı halde reçetenin yanlış okunarak hekimin yazdığı ilaçlardan başka ilaçların verilmesi eczacının kusurudur203.
Reçetede yazılı hastalıkla reçetedeki ilaçların etkili oldukları hastalıklar birbirleriyle çelişiyorsa eczacının özen yükümlülüğü gereği bu hususu sorgulaması gerektiği kanısındayız. Ancak burada eczacı bir hata olduğunu düşünüyorsa bile TEDT m.5 gereği hekimin iznini almadan başka bir ilaç veremeyeceği yasal bir zorunluluk olmakla birlikte özen yükümlülüğünün de bir gereği olduğunu kabul etmek gerekir.
Her ne kadar TEDT m.5’te eczacının, hekimin isteği dışında hastaya veya hasta yakınlarına tavsiyede bulunamayacağı düzenlenmişse de bazı durumlarda eczacının, hastaya veya hasta yakınına hekimin yaptığı açıklamalar veya prospektüste yazılanlarla yetinmeksizin ayrıca bilgi vermesi gerekebilir204; hatta böyle bir bilgilendirmenin yapılmadığı durumda hasta
zarara uğrarsa eczacı da bundan sorumlu tutulabilir205.
Eczaneler ve Eczacılık Hizmetleri Hakkında Yönetmelik m.15’te ecza maddelerinin saklanması düzenlenmiştir. Buna göre bütün kimyevi maddeler, hazır ilaçlar, aşı ve serumlar, kodeksteki özellikleri ve ambalaj üzerinde belirtilen saklama özellikleri gözetilerek saklanacaktır. İlacın
202 GÖÇMEN, Erkin/GÖÇMEN, Ali, “İlaç Kullanımından Doğan Zararlardan Hekimin, Eczacının ve İlaç Üreticisinin Sorumluluğu”, İBD, C.77, S.3, 2003, s.641.
203 BELGESAY, Tıbbi Mesuliyet, s.39.
204 Hasta veya hasta yakınlarının ilaç satışı esnasında bir kez daha aydınlatılmayışı, bu konudaki olası yanlışlıkların giderilmeye çalışılmaması, hastanın hekimden aldığı bilgilerin veya ilacın kontrol edilmeyişi ilacın kullanım ve muhafazası hakkında hastaya bilgi verilmeyişi, hekimle eczacının yeterli işbirliği yapmaması eczacıdan kaynaklanan bilgilendirme hakkı ihlalleridir. Vatandaşın genel bilgi ve eğitim eksikliği ise bu süreçte olumsuz rol oynamakta ve hekimle eczacının işini zorlaştırmaktadır. SÜTLAŞ, Mustafa, “İlaç ve Hasta Hakları”, Toplum ve Hekim, Eylül-Ekim 2004, C.19, S.5, s.367.
73
gerektiği gibi saklanmaması neticesinde hastanın zarar görmesinden eczacı TBK m.219’a göre sorumludur206.
6197 sayılı kanun m.29’da acil tedavilerde kullanılan maddelerin piyasada bulunduğu ölçüde eczanede bulundurulması öngörülmüştür. Bu düzenlemeye paralel olarak Yönetmelik m.16’da da her eczanede bulundurulması mecburi olan ilaçları bulundurmayan eczanelerin kapatılması müeyyidesi düzenlenmekle beraber bu ilaçların bulundurulmaması sebebiyle zarara uğrayan hasta, giderim için eczacıya başvurabilir.
Yönetmelik m.21’e göre miadı geçmiş olan ilaçların imha edilmesi veya değiştirilmesi gerekir. Bunların bulundurulması da eczacının idari sorumluluğunu doğurmakla beraber şayet miadı dolmuş bu ilaçlar hastaya satılırsa ve hasta bunu kullanıp da zarar görürse, miadı dolmuş ilaç ayıplı mal kabul edileceğinden dolayı, bundan doğan zarardan eczacı mesûldür. Benzer şekilde 6197 sayılı kanun m.22’ye göre uygun koşullarda saklanmayan ilaçtan da eczacı sorumludur.
Çalışmamızın başında reçete yazımına ilişkin ilkelere kısaca değinmiş ve burada öncelikle reçeteyi yazan hekimin adı, soyadı, unvanı, diploma ve varsa uzmanlık belgesi numarasının bulunması gerektiğini belirtmiştik207.
Yönetmelik m.22’de yalnızca diş hekimi, hekim ve veteriner hekimlerin düzenlediği reçetelerin kabul edilebileceği belirtilmiştir. Bu sebeple eczacının reçetede reçeteyi yazan hekimin adı, soyadı, unvanı, diploma ve varsa uzmanlık belgesi numarası gibi unsurları araması gerektiği anlaşılmaktadır. Yetkili olmayan bir kişinin yazdığı sözde reçetedeki ilaçların hastaya verilmesi neticesinde hastanın zarar görmesi halinde eczacı bundan sorumlu olacaktır. M.22’nin devamında okunaksız reçetelerin düzeltilmesi için eczacının ilgili hekime başvurması gerektiği düzenlenmiştir. Günümüzde her ne kadar e-reçete uygulaması gün be gün yaygınlaşmakta ise de e-reçetenin kullanılmadığı istisnaların çok geniş bir alan kapladığına yukarıda
206 Ayrıca bkz. GÖÇMEN /GÖÇMEN, s.642. 207 Bkz. Birinci Bölüm, II, B.
74
değinmiştik208. Bu sebeple e-reçetenin düzenlenemediği durumlarda el
yazısıyla düzenlenmiş bir reçete söz konusu ise ve reçetede okunaksızlık varsa bu durum giderilmeden reçete içeriği hastaya verilmemelidir.
M.22/2’de “İnternet, faks, telefon, kurye, komisyoncu ve benzeri yollarla eczanelere gelen reçeteler kabul edilmez. Eczanelere bu yolla gelen ilaç talepleri karşılanmaz.” şeklinde bir düzenlemeye yer verilmiştir. Kanımızca bu düzenleme, eczacının özen borcunun ne derece yüksek olduğunu gözler önüne sermektedir. Eczacının hastayı muayene etme gibi bir imkânı olmasa da eczaneye gelen hastayı gözlemleyebilir veya hasta yakınına gerektiğinde hastayla ilgili sorular sorabilir. Buradan edindiği izlenimi, reçetedeki teşhisi ve yazılan ilaçları mesleki tecrübesi ve sezgisiyle birleştirerek bir kanı sahibi olur. Şayet reçeteyle verilen ilaçlar söz konusu ise bu durumda hastaya yanlış ilaç verilmesi veya benzeri bir hatanın meydana gelme ihtimali daha da azalır. Diğer yandan reçetesiz bir ilaç verilecekse de bu durumda eczacı hasta için gerekli olan en uygun ilacı en uygun dozda tavsiye etme imkânı bulur. Yukarıda belirttiğimiz özen derecesine uygun davranmayan eczacı hastanın uğradığı zarardan mesûldür.
Eczacının, uyuşturucu veya bağımlılık yapıcı ilaçları da yalnızca özel reçeteyle209 (kırmızı veya yeşil reçete) yazılması halinde hastaya vermesi
gerektiği hususu Yönetmelik m.23’te düzenlenmiştir. Bu tip ilaçların etkileri ağır olduğundan bu ilaçların reçeteyle yazılması da hastaya verilmesi de özel usullere bağlıdır.
Şayet hekim, hastaya bir majistral ilaç önermişse ve ilacın etken maddesinin kodekste yazandan210 daha yüksek dozda olmasını öngörmüşse
bu durumda 6197 sayılı kanun m.25’teki düzenlemeye göre bu ilacın altının hekim tarafından iki kez çizilip imzalanması düzenlenmiştir. Şayet reçete bu