TANAP Doğalgaz Boru Hattı

2011’de Azerbaycan ve Türkiye’nin Şah Deniz II’den üretilecek doğalgazın alım satımına ilişkin anlaşmayı imzalaması GGK koridoru açısından önemli değişim noktası olmaktadır. Nabucco projesinin finansal ve teknik nedenlerden dolayı güvenilirliğini kaybetmesi ve AB’nin ilk konseptte kurguladığı GGK’nu realize edememesi Azerbaycan açısından bir fırata dönüşmüş ve Türkiye ile düzelen ilişkilerin de etkisiyle 2011’de Azerbaycan ve Türkiye arasında TANAP projesi üzerinde mutabakat zaptı imzalanmıştır (Hafner, 2014: 24). 26 Haziran 2012’de Türkiye ve Azerbaycan TANAP boru hattının inşaatı için hükümetler arası anlaşmayı imzaladılar (Erdogdu, 2014: 7).

Türkiye Azerbaycan arasında 26 Haziran 2012’de imzalanan anlaşmaya göre, TANAP’ın başlangıç kapasitesi 16 bcm olarak belirlenmiş, 2023-2024’te 24 bcm ve bu kapasitenin 2026’da 31 bcm’ye çıkarılması planlaşdırılmıştır. İlgili anlaşmanın 7.

Maddesi Şah Deniz II’den üretilen gazın, transit geçiş şartlarını belirlemektedir.

Anlaşmaya göre Türkiye, Azerbaycan’a ait veya Azerbaycan’dan transit olarak gelen doğalgazın transit geçişinin serbestisini sağlayacak ve Türkiye Cumhuriyeti Devleti’ne ait herhangi bir kuruluşun transit geçiş gazını almasını önleyecektir.

Ayrıca Türk hükümeti Şah Deniz II sahasından gelecek doğalgazın transit geçiş tarifesinin aynısını kabul ettiğini beyan etmiştir. Azerbaycan ve Türkiye TANAP sisteminin asgari 16 bcm kapasitede olduğunu kabul etmiş ve 16 bcm’nin üzerinde Azerbaycan’a ait tüm doğalgaz miktarının ilk önce Türkiye’deki alıcılara teklif edileceğini kabul etmiştir. TANAP sisteminin kapasitesinin 32 bcm üzerinde artırılması halinde ülkelerin tekrar yeni anlaşmalarla bunu sağlamaları gerektiği de belgede vurgulanmıştır. Azerbaycan ve Türkiye açısından en önemli kısım ise TANAP sisteminini yönetmekle mükellef olan TANAP Doğalgaz İletim A.Ş (TANAP A.Ş) şirketinde Azerbaycan’ın hisselerinin %51’den az olmayacağının iki devlet tarafından da güvenceye alınmış olmasıdır (TANAP, 2018).

135

Şekil 5 Trans Anadolu Doğalgaz Boru Hattı Geçiş Güzergahı

Kaynak: TANAP A.Ş Resmi İnternet Sitesinde Alındı, (Erişim), https://www.tanap.com/tanap-projesi/tanap-nedir/ 18 Ağustos 2018

Gürcistan-Türkiye sınırında BTE doğalgaz boru hattı ile birleşerek Türkiye-Yunanistan sınırına kadar uzanacak olan boru hattının uzunluğu 1850 km’dir. TANAP Ardahan’da Posof ilçesinden başlayacak ve Edirne’de İpsala sınır kapısında son bularak 20 ilden geçecek şekilde tasarlanmıştır. Boru hattının Trakya ve Eskişehir olmak üzere iki çıkış noktası vardır. Türkiye’ye teslim edilecek olan 6 bcm doğalgaz Eskişehir’de, BOTAŞ’ın iletim sistemine bağlancak ve geri kalan 10 bcm doğalgaz da Edirne’ye kadar TAP’la birleştirilmek için TANAP’tan akacaktır. Boru hattının Ardahan Eskişehir arası 1340 km ve 56’’ (1422 mm) çapında, Eskişehir Edirne arası ise 48’’ (1219 mm) çapta ve yaklaşık 500 km’dir. Boru hattının Çanakkale’de deniz geçişi ise 17,6 km ve çift boru hattından ibaret olub 36’’ çapındadır (Tanap, 2018).

Proje ilk taslakta SOCAR ve BOTAŞ-TPAO ortaklığıyla kurulmuş ve hisselerin

%80’i SOCAR’a, %20’si ise BTOAŞ ve TPAO’ya ait olarak kurgulanmıştır. Ancak 2014’te SOCAR hisselerinin %10’nu BOTAŞ’a satmak kararı vermiş ve 2013’te BP de TANAP’da yer alacağını bildirmiştir. Nihai olarak TANAP boru hattında ortaklık payları; SOCAR %58, BOTAŞ-TPAO %30, BP %12 olarak belirlenmiştir (Kusznir, 2015: 7).

25 Şubat 2014 tarihinde 287 Nolu Başkanlık kararnamesiyle Azerbaycan’da GGK’da Azerbaycan’a ait hisselerin konsolide edilmesi, yönetimi ve finansmanı için Güney Gaz Koridoru A.Ş (GGK A.Ş) kurulması kararlaştırılmış ve 31 Mart 2017’de bu şirket SOCAR tarafından kurulmuştur. GGK’nın hisselerinin %51’i Azerbaycan Ekonomi Bakanlığı’na, %49’u ise SOCAR’a aittir. Aynı kararnameyle SOCAR’ın

136

günümüze BTE, Şah Deniz Konsorsiyumu ve TANAP A.Ş.’de olan hisselerinin GGK A.Ş.’ye devredilmesi kararlaştırılmıştır (GGK, 2018a). Bu kararnameden sonra TANAP Doğalgaz İletim A.Ş’nin SOCAR’a ait hisseleri de GGK A. Ş’nin envanterine geçmiştir. Dolayısıyla TANAP’ın yönetimi ve işletilmesinde sorumlu TANAP A.Ş.’nin de %51 hissesi GGK A.Ş.’ye aittir. Diğer taraftan BTE doğalgaz boru hattında ve Şah Deniz konsorsiyumunda SOCAR’a ait %6,67 hisseler de bu kuruma devredilmiştir. Dolayısıyla Azerbaycan hükümeti projelerde kendisine ait hisseleri çatı kurum olan GGK A.Ş bünyesinde toplayarak kontrol etmektedir.

TANAP’ın temeli 2015’te Kars’ta atılmış ve ilk gaz 2018 Haziran’da Türkiye’ye teslim edilmiştir. Dünya Bankası ve Asya Altyapı ve Yatırım Bankası’nın raporlarına göre projenin toplam maliyeti (2017 itibariyle) 8,6 milyar dolar civarında tahmin edilmektedir. Ancak güncellenen verilerle toplam maliyetin yaklaşık 10 milyar dolar olacağı belirtilmektedir (Dünya Bankası, 2017).

Tablo-17 TANAP’ın Finansmanı (2016)

Ortaklar Katılım Payı (%) Maliyet (Milyar Dolar)

GGK A.Ş. %58 5,00

BOTAŞ-TPAO %30 2,60

İngiltere Petrol Şirketi (BP)

%12 1,00

Toplam %100 8,60

Kaynak: AIIB-Asian Infrastructure Investment Bank, “Republic of Azerbaijan Trans Anatolian Natural Gas Pipeline (TANAP) Project”, Project Document of AIIB, PD0015-AZE, 07 December 2016, s.9

Projenin finansmanı, projenin ortak olduğu paydaşların hisselerine oransal olarak dağıtılmıştır. Tablodan da görüldüğü gibi en fazla harcama 5 milyar Dolar ile Azerbaycan’a aittir. Türkiye ve BP ise projede 2,6 ve 1 milyar Dolar olmak üzere katkı sağlamaktadırlar. Azerbaycan TANAP’da hisselerine uygun olarak yüksek maliyetler karşılığında sistemi kontrol etmektedir.

137

Tablo-18 TANAP Projesi için Alınan Krediler (2016 itibariyle, Milyon Dolar)

Uluslararası Kurumlar BOTAŞ GGK A.Ş

Dünya Bankası ^{400 400}

Asya Altyapı ve Yatırım Bankası ⁶⁰⁰

Avrupa Yatırım Bankası ^{800 500}

Dünya Bankası (EBRD) 500

Toplam 1200 2000

Kaynak: Tablo, Dünya Bankası’nın resmi internet sitesi ve Asian Infrastructure Investment Bank, “Republic of Azerbaijan Trans Anatolian Natural Gas Pipeline (TANAP) Project”, Project Document of AIIB, PD0015-AZE, 07 December 2016 raporu kullanılarak yazar tarafından oluşturulmuştur.

Tablodan’da görüldüğü gibi BOTAŞ toplamda 1,2 milyar Dolar, Azerbaycan’a ait GGK A.Ş ise 2 milyar Dolar çeşitli kurumlaran kredi temin etmiştir. TANAP projesi için Azerbaycan ve Türkiye toplamda 3,2 milyar Dolar borç almışlardır. Dünya Bankası’nın kredileri 2016-2021 arası (5 yıl) geri ödemesiz, ondan sonra ise geri ödemeli olarak alınmıştır. Nitekim GGK A.Ş.’nin kredisi 30, BOTAŞ’ın kredisineyse 24 yıl vade belirlenmiştir (Dünya Bankası, 2017).