Türkiye’de Soya Fasulyesi ve Ürünleri Üretimi, Ticareti ve Dağılımı

2007 yılında Türkiye soya fasulyesi üretimi sabit kalarak 20 bin ton civarında gerçeklemiĢtir. Yerli talebin artmasına rağmen, 2008 yılında da üretimin sabit kalacağı tahmin edilmektedir. Çukurova bölgesi yerli soya fasulyesi üretiminin %80’ini gerçekleĢtirmektedir. Bu bölgede soya fasulyesi, mısır, pamuk ve sebzeye göre daha cazip fiyatlara sahip olmaktadır. Bölgede sulama imkânlarının olması nedeniyle soya fasulyesi verimi de yüksek olmaktadır. Ayrıca bölge çiftçisi teknik olarak da donanımlıdır (Çizelge 58).

Yerli soya fasulyesi ve küspesi tüketimindeki büyüme 2007 yılında oldukça güçlü olmuĢtur. Bunun 2008 yılında da devam edeceği tahmin edilmektedir. Bunun nedeni yumurta ve kanatlı eti üretimin düzenli büyümesi sonucu ortaya çıkan yem talebindeki artıĢtır. ġubat 2007 ve 2008’de tekrar patlak veren KuĢ Gribi, akıllıca izlenen kampanyalar sonucu tüketicilerin yumurta ve kanatlı etinden kaçıĢı engellenmiĢ ve 2006 yılından farklı olarak, bu sefer kanatlı hayvan ürünleri talebinde değiĢiklik olmamıĢtır (FAS TU8010 Gain Report 2008).

Türkiye’de su ürünleri yetiĢtiriciliği de soya fasulyesi küspesi ve özellikle full fat (tam yağlı) soya fasulyesi tüketimine az miktarlarda da olsa katkı sağlamaktadır (FAS TU1080 Gain Report 2008). Tam yağlı soya fasulyesi, soya çekirdeğinin yağı çıkarılmadan, kavurma, ekstrüzyon, mikronizasyon gibi ısıl iĢlemlerden birini uygulayarak elde edilen bir yem hammaddesidir. Tam yağlı soya fasulyesi protein ve enerji düzeyi yüksek olduğu için özellikle broyler, hindi ve yumurta tavuklarının beslenmesinde gerek esansiyel amino asitlerin karĢılanması, gerekse zengin enerji içeriğiyle yemlerin enerji düzeylerinin dengelenmesi açısından rasyonlarda %10-35 düzeylerinde kullanılan önemli bir yem hammaddesidir (ġenköylü vd. 2004)

olsa da) illegal Ģekilde biyodizel üretiminde kullanılmıĢtır. Fakat 2007 yılında Türkiye hükümeti yasadıĢı biyodizel üretimi ve soya fasulyesi yağı kullanımını kontrol altına almıĢtır. Buna ek olarak Türk ticaretçileri daha düĢük maliyetli alternatiflerin arayıĢına girmiĢler ve bunu Rusya Federasyonu ve Ukrayna’dan tedarik ettikleri çok miktarda kolza ile çözerek, soya fasulyesi yerine kolza ezme-iĢlemeyi tercih etmiĢlerdir.

ABD Tarım Bakanlığının uyguladığı GSM–102 Ġhracat Kredi Garanti Programı çerçevesinde, Türkiye özellikle soya fasulyesi ve ürünlerinin ABD’den tedarikinde bu krediden faydalanmaya devam etmiĢtir. ABD 2007 mali yılında, Türk ihracatçılar toplamda bu programdan 253 milyon dolarlık kredi almıĢlardır Bu miktarın da 31,3 milyon doları soya fasulyesi ve küspesi ithalatı için kullanılmıĢtır.

Gerek yerli üretimdeki azalma, gerek kanatlı hayvancılık sektörünün tam yağlı soyayı yem rasyonlarında kullanma oranlarındaki artıĢ ve gerekse yerli ezme-iĢleme kapasitesindeki geniĢlemenin etkisiyle, 2008 yılında ithalatın 1,3 milyon ton civarına çıkması beklenmektedir. Yem fabrikaları yem rasyonlarında tam yağlı soyayı hububata tercih etmeye baĢlamıĢtır. Bunun temel nedeni hububata göre tam yağlı soya fasulyesinin maliyet avantajının olmasıdır.

Sanayi kaynaklarına göre; ABD, Türkiye’nin toplam soya fasulyesi ithalatının yaklaĢık %50’sini karĢılamak suretiyle, Türkiye için lider tedarikçisi olma durumunu sürdürecektir. ABD uyguladığı GSM–102 kredileri sayesinde, Türkiye’nin diğer tedarikçileri olan Güney Amerika ülkeleri ve Karadenize kıyısı olan komĢu ülkeler Rusya Federasyonu ve Ukrayna’ya karĢı rekabet içerinde olacak ve bu pazardan pay almaya devam edecektir (FAS TU8010 Gain Report 2008).

Çizelge 58: 2006/07 –2008/09 Türkiye Soya Fasulyesi Arzı ve Dağılımı (Bin Ha) - (Bin Ton)

SOYA FASULYESĠ (Bin Ha) (Bin Ton) Pazarlama Dönemi Paz. Dön. BaĢlangıcı 2006/2007 (Ksm 2006) 2007/2008 (Ksm 2007) 2008/2009* (Ksm 2008) Ekilen Alan 8 7 7 Başlangıç Stokları 120 180 175 Üretim 25 20 20 İthalat 1150 1200 1300 TOPLAM ARZ 1.295 1.400 1.495 İhracat 0 0 0 Ezme – İşleme 400 440 450 Gıda Kullanımı 15 15 10

Yem, Tohum, Fire 700 770 865

TOPLAM KULLANIM 1.115 1.225 1.325

Nihai Stoklar 180 175 190

TOPLAM 1.295 1.400 1.515

* Tahmin

Kaynak: FAS TU8010 Gain Report 2008. Turkey Oilseeds and Products Annual 2008.

2007 yılında yaĢanan yüksek hububat fiyatları, karma yem sanayicisini ve kanatlı hayvancılık sektörü ile iĢtigal edenleri, kullandıkları yem rasyonlarında tam yağlı soya kullanımı ve üretimi yönünde cesaretlendirmiĢtir. 2008 yılında ezme-iĢleme kapasitesinde önemli bir değiĢiklik beklenmemekle birlikte, tam yağlı soya kullanımının devam edeceği tahmin edilmektedir. 2008 yılında soya fasulyesi küspesi ithalatı bir önceki yıldaki 350 bin tonluk miktarı geçerek, 400 bin ton civarlarında olacağı beklenmektedir (Çizelge 59).

Genelde soya fasulyesi küspesi tüketiminin, kanatlı hayvancılık sektörü, büyük-küçükbaĢ hayvancılık sektörü, su ürünleri yetiĢtiriciliği ve soya fasulyesinin gıda amaçlı kullanımındaki geliĢmelere paralel olarak devam edeceği düĢünülmektedir.

Türk kanatlı hayvancılık sektörü son on yılda üç kat büyüme sağlamıĢtır ve gelecek on yılda %50’lik bir büyüme beklenmektedir. Yumurtacılık sektörünün de önümüzdeki yıllarda büyümesi beklenmektedir. Sığırcılık ve sütçülük sektörlerinde ise daha yavaĢ büyüme görülecektir. Küspe sektörü ülkeye 4,3 milyon dolarlık bir hazine geliri sağlamaktadır. Özellikle 2007 yılındaki kuraklık nedeniyle yerli hammadde arzı düĢük gerçekleĢmiĢtir.

Soya fasulyesi küspesinin pastörize soya unu olarak kullanımı Türkiye’de daha çok yeni bir durumdur. Soya unu kullanılarak yapılan fırıncılık ürünlerinin raf ömürleri daha uzun olmaktadır. ġekerleme sanayi, kullandığı unlara soya ununu katmaya baĢlamıĢtır. Soya unu ayrıca etlere dolgu maddesi olarak katılabilmekte ve et maliyetlerinin düĢmesine katkı sağlamaktadır. Pastörize soya ununun ülke içindeki tüketimi, transgenik ürünlerin kullanımındaki hassasiyete rağmen azar azar da olsa artmaktadır.

2008 yılında Soya fasulyesi küspesi ithalatının, talepteki büyüme nedeniyle artacağı tahmin edilmektedir (FAS TU8010 Gain Report 2008).

Çizelge 59: 2006/07 – 2008/09 Türkiye Soya Fasulyesi Küspesi Arzı ve Dağılımı (Bin Ton) (%)

SOYA FASULYESĠ KÜSPESĠ (Bin Ton) Pazarlama Dönemi Paz. Dön. BaĢlangıcı (Ksm 2006) 2006/2007 2007/2008 (Ksm 2007) 2008/2009* (Ksm 2008) Ezme - ĠĢleme 430 440 450 Ekstraksiyon Oranı 0,74 0,81 0,80 Başlangıç Stokları 40 45 65 Üretim 320 355 360 İthalat 310 350 400 TOPLAM ARZ 670 750 825 İhracat 0 0 0 Endüstriyel Kullanım 0 0 0 Gıda Kullanımı 10 10 5

Yem, Tohum, Fire 600 660 735

TOPLAM KULLANIM 610 670 740

Nihai Stoklar 45 65 70

TOPLAM DAĞILIM 670 750 825

* Tahmin

Kaynak: FAS TU8010 Gain Report 2008. Turkey Oilseeds and Products Annual 2008

Pamuk çiğidi yağındaki keskin düĢüĢ nedeniyle 2008 yılında soya fasulyesi yağı ithalatında %20’lik bir artıĢ olacağı beklenmektedir (Çizelge 60).

Çizelge 60: 2006/07 – 2008/09 Türkiye Soya Fasulyesi Yağı Arzı ve Dağılımı (Bin Ton) - (%)

SOYA FASULYESĠ YAĞI (Bin Ton) Pazarlama Dönemi Paz. Dön. BaĢlangıcı 2006/2007 (Ksm 2006) 2007/2008 (Ksm 2007) 2008/2009* (Ksm 2008) Ezme - ĠĢleme 430 440 450 Ekstraksiyon Oranı 0,16 0,17 0,18 Başlangıç Stokları 20 10 10 Üretim 70 75 80 İthalat 127 80 100 TOPLAM ARZ 217 165 190 İhracat 5 5 5 Endüstriyel Kullanım 132 115 130 Gıda Kullanımı 40 20 25

Yem, Tohum, Fire 30 15 20

TOPLAM KULLANIM 202 150 175

Nihai Stoklar 10 10 10

TOPLAM DAĞILIM 217 165 190

* Tahmin

Kaynak: FAS TU8010 Gain Report 2008. Turkey Oilseeds and Products Annual 2008.