Dünyada ayçiçeği ve ürünleri üretimi, ticaret

Dünya ayçiçeği fiyatları, soya fasulyesi fiyatları ile birlikte 2007/08 döneminde tekrar bir artıĢ göstermiĢtir. Rekor seviyelerdeki bu fiyatlar üretimden kaynaklı olarak, gelecek sezonda düĢme yaĢacak ve daha sonra dünya fiyatları istikrarlı bir duruma kavuĢacaktır. Ayçiçeği küspesi fiyatları ayçiçeği tohumunun fiyatındaki yükselme ve diğer protein kaynağı küspelerde yaĢanan yüksek fiyatların etkisiyle bu sezonda bir artıĢ yakalamıĢtır. Bu fiyat bir nebze de olsa gelecek yıllardaki soya fasulyesi fiyat artıĢ trendini zayıflatacaktır. 2007/08 sezonunda ayçiçeği yağı fiyatları tohum fiyatlarındaki artıĢ ve üretimdeki azalmadan dolayı çok keskin bir artıĢ göstermiĢtir. Geriye kalan on yılda bu fiyatlar diğer bitkisel yağ fiyatlarını yakalayacaktır (FAPRI 2008).

Dünyada ayçiçeği ekiliĢi 2007/08 sezonunda, CIS ülkeleri ve AB’de hasat edilen alan seviyesindeki daralmadan dolayı %9,1’lik bir azalma yaĢamıĢtır. Fakat daha sonra üretimde

ticaret gelecek on yılda %73,4’lük bir büyüme sağlayarak 1,2 milyon tonun üzerine çıkacaktır. 2017/18 dönemine gelindiğinde dünya net ticaretinin hemen hemen %80’inden fazlası CIS ülkeleri tarafından gerçekleĢtirilecektir. Yine 2017/18 dönemine gelindiğinde net ithalatın yaklaĢık %36’sını elinde tutacak olan AB, en büyük net ithalatçı ülke konumunda olacaktır (FAPRI 2008).

Dünya ayçiçeği küspesi üretimi istikrarlı bir Ģekilde artmaya devam ederek, 2017/18 dönemine gelindiğinde bugünkü sevileri olan yaklaĢık 10,7 milyon tondan 13,1 milyon ton seviyelerine çıkacaktır. Dünya ayçiçeği net ticareti %5’lik bir büyüme ile 2,8 milyon tonlara ulaĢacaktır. Benzer geliĢme ayçiçeği yağı pazarında da izlenebilecektir. Dünya üretimindeki %22’lik artıĢ ile net ticaret 3,9 milyon tona geniĢleyecektir. Gelecek on yılda dünyada kiĢi baĢına ortalama yağ tüketimi yıllık olarak %0,7’lik artıĢ gösterecektir. Uluslararası pazarda Arjantin ve CIS ülkeleri net ihracatçılar olurken, AB en önemli alıcı konumunda kalacaktır (FAPRI 2008).

2007/08 döneminde hububat ekili alanlarda yaĢanan sert rekabetten dolayı CIS ülkelerinin ayçiçeği ekili alanlarında hemen hemen %20’lik bir düĢüĢ yaĢanmıĢtır. Gelecek sezon güçlü fiyatlar ve ekiliĢ alanlarındaki geniĢleme, ayçiçeği üretimini 2017/18 dönemine gelindiğinde 13,5 milyon tona çıkaracaktır. Gelecek on yılda CIS ülkeleri dünya üretiminin %40’lık bir kısmına sahip olarak en büyük ayçiçeği üreticisi olma durumunu sürdürecektir. Gelecek on yılda CIS ülkelerinin yerli tohum ezme – iĢleme oranı %88’in üzerine çıkacaktır. 2017/18 dönemine gelindiğinde Rusya Federasyonu ayçiçeği yağında gümrük vergilerini düĢürmüĢ olacak ve CIS ülkelerinin tüketimi 2017/18 dönemine gelindiğinde 2,9 milyon tona ulaĢacaktır (FAPRI 2008).

Arjantin’in ayçiçeği üretimi, son yaĢanan kuraklığın düzelmesi sonucu verim artıĢı ile birlikte 2007/08 döneminde %25,7 bir atıĢ yakalamıĢtır. 2017/18 dönemine gelindiğinde 5,3 milyon tonluk üretim rakamına ulaĢacak olan Arjantin, dünyanın en büyük ikinci lider ülkesi olma konumunu sürdürecektir. Üretimin %96’dan fazlası ihracat orijinli ezme-iĢleme sanayi tarafından ülke içerisinde kullanılacaktır. Arjantin’in uyguladığı ayrımcı (diferansiyel) ihracat vergisi üreticileri ayçiçeği tohumu satıĢından ziyade, iĢlenmiĢ ürün ihracatı konusunda cesaretlendirmektedir. Arjantin ayçiçeği küspesi üretiminin %67’den fazlasını, ayçiçeği yağı üretiminin ise %82’den fazlasını ihraç etmeye devam edecektir. Arjantin dünya ayçiçeği yağı

AB ayçiçeği ekiliĢ alanları 2007/08 döneminde, hububat ekim alanlarının geniĢlemesinden dolayı hemen hemen %15’lik bir düĢüĢ yaĢamıĢtır. Bunun yanı sıra kötü hava koĢulları, düĢük verim ve ekiliĢ alanlarındaki daralma, üretimin bu sezonda %30 azalmasına neden olmuĢtur. 2017/18 dönemine gelindiğinde, alan geniĢlemesi, verimdeki düzelme gibi olumlu beklentilerin etkisiyle, toplam üretimin yaklaĢık 6,3 milyon tona ulaĢarak, %40,4’lük bir artıĢ yakalaması beklenmektedir. Ġç tüketimdeki büyüme, üretimdeki büyümeden daha fazla geliĢecek olup, bu durum doğal olarak ithalata olan talebi artıracaktır. Ele alınan dönemde ayçiçeği net ithalatı %60,4’lük bir büyüme gerçekleĢtirecektir. AB hem ayçiçeği küspesi hem de ayçiçeği yağı net ithalatçısı konumunu sürdürecek ve küspede %38 ve yağda %36’lık paylara sahip olacaktır (FAPRI 2008).

Çizelge 27: Dünya Ayçiçeği Üretim - Ticaret ve Kullanımı Projeksiyonu (Bin Hektar) – (Bin Ton) – (Kg)

Yıllar ► 08/09 09/10 10/11 11/12 12/13 13/14 14/15 15/16 16/17 17/18

AYÇĠÇEĞĠ (Bin Ha)

Ekilen Alan 24.224 24.338 24.451 24.544 24.566 24.624 24.676 24.746 24.818 24.891

AYÇĠÇEĞĠ (Bin Ton)

Üretim 29.778 30.206 30.683 31.136 31.492 31.894 32.283 32.694 33.107 33.525 Başlangıç Stokları 1.884 2.037 2.060 2.087 2.124 2.140 2.160 2.177 2.197 2.213 Yerli Üretim 31.662 32.243 32.743 33.223 33.616 34.035 34.442 34.871 35.304 35.738 Ezme - İşleme 26.158 26.675 27.101 27.497 27.851 28.221 28.588 28.970 29.369 29.751 Diğer Kullanım 3.392 3.433 3.480 3.528 3.549 3.578 3.602 3.629 3.647 3.677 Artakalan 75 75 75 75 75 75 75 75 75 75 Nihai Stoklar 2.037 2.060 2.087 2.124 2.140 2.160 2.177 2.197 2.213 2.236 Ġç Tüketim 31.662 32.243 32.743 33.223 33.616 34.035 34.442 34.871 35.304 35.738 Ticaret * 546 637 771 869 932 968 1.010 1.058 1.109 1.158 AYÇĠÇEĞĠ KÜSPESĠ (Bin Ton)

Üretim 11.588 11.802 11.996 12.176 12.329 12.488 12.644 12.806 12.975 13.136

Tüketim 11.249 11.476 11.673 11.855 12.010 12.168 12.323 12.484 12.653 12.813

Nihai Stoklar 258 266 272 274 276 279 281 285 288 293

Ticaret * 2.653 2.695 2.669 2.657 2.659 2.672 2.685 2.695 2.707 2.785 AYÇĠÇEĞĠ YAĞI (Bin Ton)

Üretim 10.650 10.865 11.038 11.199 11.344 11.496 11.647 11.804 11.969 12.126 Tüketim 10.265 10.522 10.697 10.851 10.999 11.150 11.301 11.459 11.624 11.781 Nihai Stoklar 426 426 425 431 435 439 443 446 449 452 Ticaret * 3.197 3.312 3.355 3.399 3.466 3.545 3.624 3.707 3.795 3.888 (KĠLOGRAM) Kişibaşı Tüketim 1,43 1,45 1,45 1,46 1,46 1,46 1,47 1,47 1,48 1,48

Çizelge 28: Dünya Ayçiçeği Ticareti Projeksiyonu (Bin Ton) – (Dolar/Ton)

Yıllar ► 08/09 09/10 10/11 11/12 12/13 13/14 14/15 15/16 16/17 17/18

NET ĠHRACATÇILAR (Bin Ton)

Arjantin 45 139 152 151 153 139 126 109 90 65

Çin 80 74 104 130 143 152 159 166 172 176

CIS** 395 393 471 548 606 657 716 782 848 917

ABD 26 31 43 40 30 20 9 1 -8 -19

Toplam Net Ġhracat * 546 637 771 869 932 968 1.010 1.058 1.109 1.158 NET ĠTHALATÇILAR (Bin Ton)

AB - 27 367 414 487 531 525 491 467 453 435 419

Diğ.İthalatçı Ülkeler 105 148 208 263 332 402 468 529 591 645

Artakalanlar 75 75 75 75 75 75 75 75 75 75

Toplam Net Ġthalat 546 637 771 869 932 968 1.010 1.058 1.109 1.158 FĠYATLAR (Dolar/Ton)

CIF Lower Rhine 596 601 604 596 600 604 609 612 617 616

* Toplam net ihracat; tüm pozitif ihracat ile negatif ithalatın toplamıdır.

** CIS Ülkeleri: Rusya, Ukrayna, Kazakistan, Belarus, Azerbaycan, Özbekistan, Türkmenistan, Gürcistan, Ermenistan, Tacikistan, Kırgızistan, Moldova

Kaynak: FAPRI 2008. World Oilseeds and Products, Agricultural Outlook.

Çizelge 29: Dünya Ayçiçeği Küspesi Ticareti Projeksiyonu (Bin Ton) – (Dolar/Ton)

Yıllar ► 08/09 09/10 10/11 11/12 12/13 13/14 14/15 15/16 16/17 17/18

NET ĠHRACATÇILAR (Bin Ton)

Arjantin 1.251 1.258 1.276 1.295 1.316 1.339 1.362 1.387 1.415 1.454

CIS** 1.397 1.431 1.388 1.356 1.338 1.328 1.317 1.303 1.287 1.326

ABD 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5

Toplam Net Ġhracat * 2.653 2.695 2.669 2.657 2.659 2.672 2.685 2.695 2.707 2.785 NET ĠTHALATÇILAR (Bin Ton)

Çin 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10

AB - 27 1.249 1.215 1.159 1.111 1.089 1.084 1.077 1.056 1.039 1.059

Diğ.İthalatçı Ülkeler 1.076 1.151 1.182 1.217 1.242 1.260 1.279 1.311 1.340 1.398

Artakalanlar 318 318 318 318 318 318 318 318 318 318

Toplam Net Ġthalat 2.653 2.695 2.669 2.657 2.659 2.672 2.685 2.695 2.707 2.785 FĠYATLAR (Dolar/Ton)

CIF Rotterdam 273 259 250 248 249 251 251 248 244 234

* Toplam net ihracat; tüm pozitif ihracat ile negatif ithalatın toplamıdır.

** CIS Ülkeleri: Rusya, Ukrayna, Kazakistan, Belarus, Azerbaycan, Özbekistan, Türkmenistan, Gürcistan, Ermenistan, Tacikistan, Kırgızistan, Moldova

Çizelge 30: Dünya Ayçiçeği Yağı Ticareti Projeksiyonu (Bin Ton) – (Dolar/Ton)

Yıllar ► 08/09 09/10 10/11 11/12 12/13 13/14 14/15 15/16 16/17 17/18

NET ĠHRACATÇILAR (Bin Ton)

Arjantin 1.463 1.485 1.517 1.544 1.573 1.606 1.640 1.678 1.718 1.760

CIS** 1.710 1.817 1.831 1.847 1.880 1.919 1.959 1.997 2.038 2.081

ABD 24 10 7 8 13 19 25 32 39 47

Toplam Net Ġhracat * 3.197 3.312 3.355 3.399 3.466 3.545 3.624 3.707 3.795 3.888 NET ĠTHALATÇILAR (Bin Ton)

Çin 96 115 124 134 143 153 164 175 187 200

AB – 27 1.029 1.076 1.088 1.095 1.132 1.183 1.234 1.285 1.339 1.395

Diğ.İthalatçı Ülkeler 1.731 1.778 1.800 1.828 1.849 1.867 1.885 1.905 1.926 1.952

Artakalanlar 342 342 342 342 342 342 342 342 342 342

Toplam Net Ġthalat 3.197 3.312 3.355 3.399 3.466 3.545 3.624 3.707 3.795 3.888 FĠYATLAR (Dolar/Ton)

FOB NW Europe 1.424 1.464 1.508 1.521 1.548 1.582 1.619 1.658 1.701 1.739

* Toplam net ihracat; tüm pozitif ihracat ile negatif ithalatın toplamıdır.

** CIS Ülkeleri: Rusya, Ukrayna, Kazakistan, Belarus, Azerbaycan, Özbekistan, Türkmenistan, Gürcistan, Ermenistan, Tacikistan, Kırgızistan, Moldova

3. AB’DE YAĞLI TOHUM VE ÜRÜNLERĠ TĠCARETĠNDE GELĠġMELER