Dünyada soya fasulyesi ve ürünleri üretimi, ticaret

Dünya soya fasulyesi fiyatları güçlü dünya talebi ve buna karsın durgun arz nedeniyle 2007/08 döneminde bir önceki yıla göre %48’lik bir artıĢ yaĢamıĢtır. Bu artıĢ taĢımacılıktaki daralama nedeniyle gelecek sezonda da devam edecektir. Güney Amerika’daki ekili alan geniĢlemesi ve verimdeki artıĢ, projekte edilen dönemde fiyatları biraz da olsa sabit tutacaktır. Fakat bununla beraber, soya fasulyesi fiyatlarının geçtiğimiz yıllardaki fiyat sevilerine dönebilmesi de beklenmemektedir (FAPRI 2008).

2007/08 döneminde mısır ekiliĢ alanlarının geniĢleme nedeniyle ABD’de soya fasulyesi üretim seviyesi %19’luk, dünya soya fasulyesi üretimi de % 6’lık bir düĢüĢ yaĢamıĢtır. Dünya üretim rakamlarında, ABD ve Brezilya’nın rekor seviyesindeki yüksek fiyatlarına karĢılık olarak 2008/09 yılında %10’luk bir iyileĢme beklenmektedir. Brezilya’daki soya fasulyesi ekiliĢ alanlarındaki geniĢleme, fiyatlardaki artıĢlarında desteğiyle, yıllık olarak %3’lük bir büyüme Ģeklinde gerçekleĢeceği ve 2016/17 döneminde Brezilya’nın ABD’yi geçerek liderliği ele geçireceği tahmin edilmektedir. Dünya üretim rakamının 297 milyon tona ulaĢacağı ve bunun ağırlıklı olarak Arjantin, Brezilya ve ABD tarafından gerçekleĢtirileceği ön görülmektedir. 2017/18 döneminde dünya üretiminin %31’ini Brezilya, %30’unu ise ABD elinde tutacaktır (FAPRI 2008).

Ġç fiyatlardaki düĢüĢ ve kentsel alanlardaki geniĢleme nedeniyle Çin’in soya fasulyesi üretim artıĢı sınırlı olacaktır. Bununla birlikte güçlü ekonomik büyüme nedeniyle iç tüketimde, ele alınan dönemde yaklaĢık %40’lık bir artıĢ yakalayacaktır. Çin’de uygulanan politikalar yağlı tohum ithalatını devam etmesine neden olacaktır Bunun beraberinde Çin’in ithal edilen yağlı tohumu ülkede ezme-iĢlemeye tabi tutulması nedeniyle Çin, dünyanın en büyük ithalatçı ülkesi olma yoluna ilerlemesini sürdürecektir. Çin’in gelecek on yılda, dünya ithalatının %55’ine tekabül edecek yaklaĢık 52 milyon tonluk bir ithalata kapısını açacağı tahmin edilmektedir. YaĢanacak olan bu muhtemel ve güçlü talep, soya fasulyesinin dünyanın belli baĢlı ihracatçı ülkeleri için odak noktası olacağını göstermektedir. Brezilya ve ABD soya fasulyesi ihracat pazarına hâkim olamaya devam edecektir. Brezilya 2007/08 döneminde ABD’yi geçerek en büyük net ihraçtı ülke unvanını elde etmiĢtir. 2017/18 döneminde

Brezilya’nın dünya ihracat pazarının %59’una, ABD'nin ise %25’ine hâkim olacağı tahmin edilmektedir. Paraguay’ın da dünya pazarının %7,6’lık bir kısmını elinde tutan önemli bir net ihracatçı ülke olacağı projekte edilmektedir (FAPRI 2008).

2007/08 döneminde dünyada soya fasulyesi küspesi fiyatları, soya fasulyesi fiyatlarının yüksekliği nedeniyle bir önceki yıla göre %53’lük bir artık göstermiĢtir. Soya fasulyesi üretiminin dünya hayvancılık sektörünün taleplerini geçecek olması nedeniyle, ele alınan dönemde fiyatların düĢmesi beklenmektedir. Hayvan yemi talebi nedeniyle gelecek on yılda dünya soya fasulyesi küspesi üretimi yıllık ortalama olarak %2,5 büyüyecektir. Çin, hayvancılık sektöründe yaĢayacağı büyüme nedeniyle, yıllık tüketimini %3,4 arttıracaktır. ABD iç tüketimini %19 artıracak ve gelecek on yılda dünya ölçeğinde tüketim payı yavaĢ yavaĢ düĢecektir. Soya fasulyesi net ihracat pazarı baz alınan yıla (2007/08 dönemi) göre %32’lik bir artıĢ yakalayacaktır. Arjantin özellikle uyguladığı ayrımcı (diferansiyel) ihracat vergisi politikası nedeniyle, üretimde dünya pazarının %98’ini ele geçirecek ve net ihracatçı ülkeler arasında lider duruma gelecektir. Arjantin 2017/18 döneminde yaklaĢık 40 milyon tonluk bir ihracat gerçekleĢtirecek olup, bu rakam Arjantin’in dünya pazarındaki payını %52’lere getirecektir. AB ise %38’lik pay ile dünyanın en büyük net ithalatçısı olmaya devam edecektir (FAPRI 2008).

Rekor seviyedeki soya fasulyesi fiyatları ve güçlü dünya talebinin etkisiyle, dünya soya fasulyesi yağı fiyatları 2007/08 döneminde eski tarihi seviyelerini yakalamıĢtır. Soya fasulyesi fiyatları gıda ve biyodizel taleplerinin etkisiyle daha da artacaktır. Gerek gelirlerdeki artıĢ ve gerekse nüfus büyümesi Çin’i, 2006/07 döneminde en büyük tüketim yapan ülke yapmıĢtır ve bu durum 2017/18 dönemine kadar %29’luk bir artıĢ seyri yakalayarak devam edecektir. Arjantin, Brezilya ve ABD kendi biyodizel sektörleri için soya fasulyesi yağı endüstriyel kullanımlarını sırasıyla %187, %208 ve %101’lik oranlarda artıracaklardır. Ġhracat birkaç ülkenin tekelinde olamaya devam edecektir. 2017/18 döneminde, her nekadar biyodizel için iç tüketime de önem vermek zorunda kalacak olsa da, Arjantin ihracatta yine liderliğini sürdürecek ve dünya pazarının %72’isini elinde tutacaktır. ABD ve Brezilya ise birlikte bu pazarın %21’ini ellerinde tutacaklardır. Çin ve Hindistan ise soya fasulyesini kullanan en büyük iki ülke olacak ve birlikte %48’lik bir paya sahip olarak net ithalatçı ülkeler olacaklardır (FAPRI 2008).

Çizelge 19: Dünya Soya Fasulyesi Üretim - Ticaret ve Kullanım Projeksiyonu (Bin Hektar) – (Bin Ton) – (Kg)

Yıllar ► 08/09 09/10 10/11 11/12 12/13 13/14 14/15 15/16 16/17 17/18

SOYA FASULYESĠ (Bin Ha)

Ekilen Alan 96.933 100.480 100.987 103.064 103.733 104.826 105.596 106.674 107.494 108.578

SOYA FASULYESĠ (Bin Ton)

Üretim 241.784 253.378 257.036 265.233 269.494 275.085 279.845 285.644 290.750 296.769 Başlangıç Stokları 46.793 48.010 49.817 49.627 50.357 50.402 50.666 50.722 51.046 51.106 Yerli Üretim 288.578 301.388 306.854 314.860 319.851 325.487 330.511 336.366 341.796 347.875 Ezme-İşleme 209.329 219.421 224.716 231.437 236.087 241.169 245.878 251.046 256.100 261.344 Gıda Kullanımı 14.489 14.870 15.005 15.282 15.428 15.544 15.613 15.756 15.856 16.040 Diğer Kullanım 16.314 16.844 17.070 17.347 17.499 17.672 17.862 18.082 18.299 18.536 Artakalan 436 436 436 436 436 436 436 436 436 436 Nihai Stoklar 48.010 49.817 49.627 50.357 50.402 50.666 50.722 51.046 51.106 51.520 Ġç Tüketim 288.578 301.388 306.854 314.860 319.852 325.487 330.511 336.366 341.797 347.876 Ticaret * 70.799 73.358 75.022 77.838 79.870 82.159 84.321 86.763 89.136 91.688 SOYA FASULYESĠ KÜSPESĠ (Bin Ton)

Üretim 164.967 172.928 177.110 182.416 186.089 190.103 193.823 197.906 201.900 206.044

Tüketim 162.371 170.189 174.654 180.040 183.801 187.782 191.508 195.561 199.564 203.677

Nihai Stoklar 5.802 6.329 6.571 6.734 6.809 6.917 7.019 7.151 7.274 7.427

Ticaret * 56.285 59.838 61.304 62.954 64.312 65.896 67.387 69.000 70.614 72.202 SOYA FASULYESĠ YAĞI (Bin Ton)

Üretim 38.978 40.960 42.048 43.406 44.384 45.449 46.452 47.549 48.632 49.759 Tüketim 39.008 40.868 41.887 43.139 44.259 45.212 46.248 47.374 48.432 49.553 Nihai Stoklar 2.362 2.238 2.184 2.234 2.143 2.164 2.152 2.111 2.096 2.086 Ticaret * 9.796 9.604 9.575 9.558 9.804 10.030 10.340 10.702 11.048 11.433 (KĠLOGRAM) KiĢibaĢı Tüketim 4.92 4.92 4.91 4.95 5.01 5.08 5.15 5.24 5.31 5.40

* İç bölgesel ticaret hariç

Kaynak: FAPRI 2008. World Oilseeds and Products, Agricultural Outlook.

Çizelge 20: Dünya Soya Fasulyesi Ticareti Projeksiyonu (Bin Ton) – (Dolar/Ton)

Yıllar ► 08/09 09/10 10/11 11/12 12/13 13/14 14/15 15/16 16/17 17/18

NET ĠHRACATÇILAR (Bin Ton)

Arjantin 8.972 7.627 7.435 6.691 6.554 6.288 6.220 6.101 6.113 6.052 Brezilya 31.236 34.181 37.572 39.873 42.479 44.791 47.230 49.531 51.967 54.202 Kanada 1.378 1.319 1.357 1.321 1.345 1.349 1.357 1.343 1.330 1.303 CIS** 412 443 466 470 478 481 502 522 542 562 Hindistan 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 Paraguay 4.959 4.960 5.163 5.515 5.940 6.227 6.455 6.589 6.777 6.931 ABD 23.836 24.823 23.025 23.962 23.069 23.017 22.552 22.671 22.402 22.633

NET ĠTHALATÇILAR (Bin Ton) Çin 34.734 36.637 38.474 40.237 41.910 43.773 45.686 47.776 49.874 52.039 AB - 27 14.804 14.911 14.813 15.009 14.916 14.876 14.788 14.765 14.731 14.718 Japonya 3.889 3.863 3.646 3.664 3.600 3.570 3.525 3.505 3.459 3.441 Meksika 4.015 4.052 4.079 4.097 4.105 4.112 4.118 4.129 4.145 4.152 Güney Kore 1.166 1.233 1.211 1.237 1.225 1.229 1.228 1.238 1.244 1.258 Tayvan 2.500 2.539 2.548 2.577 2.594 2.618 2.639 2.665 2.688 2.714 Diğ.İth.Ülkeler 9.255 9.687 9.815 10.582 11.083 11.545 11.901 12.248 12.559 12.931 Artakalanlar 436 436 436 436 436 436 436 436 436 436

Toplam Net Ġthalat 70.799 73.358 75.022 77.838 79.870 82.159 84.321 86.763 89.136 91.688 FĠYATLAR (Dolar/Ton)

Illinois İşlemcisi 395 374 379 375 381 384 388 388 390 387

CIF Rotterdam 506 478 483 478 484 487 491 490 492 487

* Toplam net ihracat; tüm pozitif ihracat ile negatif ithalatın toplamıdır.

** CIS Ülkeleri: Rusya, Ukrayna, Kazakistan, Belarus, Azerbaycan, Özbekistan, Türkmenistan, Gürcistan, Ermenistan, Tacikistan, Kırgızistan, Moldova

Kaynak: FAPRI 2008. World Oilseeds and Products, Agricultural Outlook.

Çizelge 21: Dünya Soya Fasulyesi Küspesi Ticareti Projeksiyonu (Bin Ton) – (Dolar/Ton)

Yıllar ► 08/09 09/10 10/11 11/12 12/13 13/14 14/15 15/16 16/17 17/18

NET ĠHRACATÇILAR (Bin Ton)

Arjantin 30.705 32.699 33.987 35.232 36.113 36.967 37.714 38.461 39.177 39.906 Brezilya 11.283 11.291 11.034 10.831 10.657 10.523 10.360 10.187 10.055 9.850 Çin -172 -401 -45 49 329 795 1.330 1.894 2.488 3.079 Hindistan 4.437 4.797 5.125 5.339 5.518 5.647 5.768 5.867 5.959 6.040 Paraguay 1.952 2.091 2.179 2.284 2.389 2.501 2.623 2.748 2.881 3.016 ABD 7.908 8.959 8.979 9.219 9.305 9.463 9.593 9.844 10.053 10.311

Toplam Net Ġhracat * 56.285 59.838 61.304 62.954 64.312 65.896 67.387 69.000 70.614 72.202

NET ĠTHALATÇILAR (Bin Ton)

Kanada 1.434 1.470 1.502 1.533 1.550 1.565 1.587 1.615 1.650 1.678 CIS** 1.167 1.220 1.238 1.252 1.260 1.268 1.272 1.279 1.286 1.249 AB - 27 23.117 24.290 24.708 25.259 25.574 25.993 26.354 26.765 27.216 27.684 Japonya 1.857 1.936 2.080 2.167 2.256 2.331 2.395 2.438 2.497 2.574 Meksika 1.870 1.960 1.971 2.039 2.055 2.081 2.113 2.156 2.192 2.235 Güney Kore 2.155 2.189 2.207 2.230 2.257 2.294 2.330 2.360 2.376 2.398 Tayvan 121 197 241 281 290 302 312 322 334 336

Diğ. İthalatçı Ülkeler 22.179 23.963 25.100 25.981 26.857 27.850 28.810 29.853 30.849 31.835

Artakalanlar 2.213 2.213 2.213 2.213 2.213 2.213 2.213 2.213 2.213 2.213

Toplam Net Ġthalat 56.285 59.838 61.304 62.954 64.312 65.896 67.387 69.000 70.614 72.202 FĠYATLAR (Dolar/Ton)

FOB Decatur 48% 304 271 257 250 249 247 245 240 235 227

CIF Rotterdam 399 356 338 329 328 325 323 317 310 300

* Toplam net ihracat; tüm pozitif ihracat ile negatif ithalatın toplamıdır.

Çizelge 22: Dünya Soya Fasulyesi Yağı Ticareti Projeksiyonu (Bin Ton) – (Dolar/Ton)

Yıllar ► 08/09 09/10 10/11 11/12 12/13 13/14 14/15 15/16 16/17 17/18

NET ĠHRACATÇILAR (Bin Ton)

Arjantin 6.516 6.851 7.038 7.245 7.393 7.564 7.725 7.902 8.086 8.270

Brezilya 1.740 1.594 1.592 1.589 1.561 1.568 1.577 1.602 1.651 1.689

Paraguay 477 480 476 470 663 555 631 687 679 720

ABD 1.062 679 469 253 186 343 408 510 626 745

Toplam Net Ġhracat * 9.796 9.604 9.575 9.558 9.804 10.030 10.340 10.702 11.048 11.433 NET ĠTHALATÇILAR (Bin Ton)

Kanada 78 67 66 60 60 57 55 54 55 55 Çin 2.849 2.814 2.761 2.779 2.854 2.927 3.044 3.203 3.374 3.545 CIS** 23 20 17 14 11 7 3 0 -5 -9 AB – 27 752 725 728 673 718 759 805 840 866 893 Hindistan 1.290 1.243 1.249 1.308 1.385 1.472 1.572 1.680 1.786 1.904 Japonya 80 94 120 114 125 131 138 141 147 151 Meksika 125 111 92 99 111 122 132 139 142 150 Güney Kore 318 300 300 305 317 324 332 338 341 347 Tayvan 30 27 29 39 46 50 53 56 56 59

Diğ. İthalatçı Ülkeler 4.035 3.988 3.998 3.950 3.961 3.964 3.988 4.034 4.064 4.113

Artakalanlar 216 216 216 216 216 216 216 216 216 216

Toplam Net Ġthalat 9.796 9.604 9.575 9.558 9.804 10.030 10.340 10.702 11.048 11.433 FĠYATLAR (Dolar/Ton)

FOB Decatur 1.018 1.092 1.162 1.191 1.211 1.237 1.264 1.291 1.329 1.356

FOB Rotterdam 1.236 1.324 1.406 1.441 1.464 1.496 1.528 1.560 1.604 1.636

* Toplam net ihracat; tüm pozitif ihracat ile negatif ithalatın toplamıdır.

** CIS Ülkeleri: Rusya, Ukrayna, Kazakistan, Belarus, Azerbaycan, Özbekistan, Türkmenistan, Gürcistan, Ermenistan, Tacikistan, Kırgızistan, Moldova

Kaynak: FAPRI 2008. World Oilseeds and Products, Agricultural Outlook.