AB’de Yağlı Tohum ve Ürünleri Üretimi, Ticareti ve Dağılımına

AB–27 yağlı tohum üretiminde, 2008/09 döneminde bir önceki sezona göre yaklaĢık %10’luk bir artıĢın olacağı tahmin edilmektedir. Bunda en büyük etki verimde sağlanan iyileĢme olarak söylenebilir. 2007 yılında yaz ve bahar aylarındaki yağıĢların azlığı özellikle yağlı tohum üretiminde önde gelen AB üyesi ülkelerden Romanya ve Bulgaristan’da verimi ortalamaların altına çekmiĢtir. AB–27 içerisinde yetiĢtirilen en önemli yağlı tohum kolza olmuĢ, onu soya fasulyesi takip etmiĢtir (FAS EU–27 2008).

2007/08 döneminde AB–27 toplam yağlı tohum üretimi yaklaĢık 24 milyon ton civarında olmuĢ, buna yaklaĢık 16 milyon tonluk ithalat rakamı da eklenerek toplam arz baĢlangıç stoklarıyla birlikte 44 milyon ton civarlarında gerçekleĢmiĢtir. Anılan dönemde 41 milyon tona yakını yağlı tohum kullanılmıĢ olup, çok az miktarda da ihracat söz konusu olmuĢtur (Çizelge 31).

Çizelge 31: 2006/07 – 2008/09 AB -27 Yağlı Tohum Arzı ve Dağılımı (Bin Ha) (Bin Ton)

TÜM YAĞLI TOHUMLAR (Bin Ha) (Bin Ton)

Pazarlama Dönemi 2006/2007 2007/2008 2008/2009* Ekilen Alan 10.278 10.657 10.717 Başlangıç Stokları 3.482 3.577 2.490 Üretim 24.263 24.366 26.849 AB - 27 İthalat 17.125 16.255 16.155 TOPLAM ARZ 44.870 44.198 45.494 AB - 27 İhracat 913 738 1.115 Ezme – İşleme 36.164 37.190 38.660 Gıda Kullanımı 1.003 997 998

Yem, Tohum, Fire 3.213 2.783 2.593

TOPLAM KULLANIM 40.380 40.970 42.251

Nihai Stoklar 3.577 2.490 2.128

TOPLAM 44.870 44.198 45.494

* Tahmin

Not: Zeytin, Keten tohumu ve Aspir hariç tutulmuştur.

Toplam yağlı tohum ekili alanlarda artıĢ oldukça sınırlıdır. Ayçiçeğindeki alan geniĢlemesi kolzaya göre daha fazladır. Genelde diğer yağlı tohum alanlarında kolza ve ayçiçeği lehine daralmalar olmuĢtur. Bunun sonucu olarak, ayçiçeği ve kolza ekili alanlar az da olsa bir birlerinden bağımsız geliĢme sağlamıĢlardır. Kolza alanlarındaki artıĢ büyük oranda buğday alanlarının kolza ekimine açılması ile ayçiçeği alanlarındaki artıĢ ise mısır, soya fasulyesi ve Ģeker kamıĢı alanlarının ayçiçeği ekiliĢine yönelmesi sonucu olmuĢtur. Soya fasulyesi ekili alanlardaki azalmanın temel nedeni; 2007 yılında AB’ye üye olan ve bu zamana kadar transgenik soya ekiliĢi yapan Romanya’nın, üyelikle birlikte transgenik soya ekiminin yasaklanması sonucu soya fasulyesi ekili alanlarında yaĢadığı düĢüĢten kaynaklanmaktadır (FAS EU–27 2008 ve Çizelge 32).

Çizelge 32: 2006/07 – 2008/09 AB -27 Belli BaĢlı Yağlı Tohum EkiliĢleri (Bin Ha) Yıllar ► 2006 2007 2008* Kolza 5.408 6.553 6.380 Ayçiçeği 3.943 3.389 3.681 Soya Fasulyesi 494 341 302 Pamuk Çiğidi 433 374 354 TOPLAM 10.278 10.657 10.717 * Tahmin

Not: Zeytin, Keten tohumu ve Aspir hariç tutulmuştur.

Kaynak: FAS EU–27 2008. EU–27 Oilseeds and Products Annual 2008.

AB-27’de üretimi en çok yapılan yağlı tohum kolza olup, onu ayçiçeği izlemektedir. Kolza üretiminin diğer yağlı tohumlara oranla bu denli yüksek bir üretim seviyesine sahip olmasının en temel neden biyodizelin yarattığı taleptir (Çizelge 33).

Çizelge 33: 2006/07 – 2008/09 AB -27 Belli BaĢlı Yağlı Tohum Üretimleri (Bin Ton) Yıllar ► 2006 2007 2008* Kolza 15.904 18.320 19.250 Ayçiçeği 6.482 4.760 6.300 Soya Fasulyesi 1.241 723 768 Pamuk Çiğidi 635 562 530 TOPLAM 24.262 24.365 26.848 * Tahmin

Biyoyakıt endüstrisinin özellikle kolza yağına olan talebindeki büyümenin bir sonucu olarak son zamanlarda yağlı tohum ezme-iĢleme kapasitesi oldukça geniĢlemiĢtir. Birçok yeni kurulan tesis ya kolza ve ayçiçeği gibi çok tohumlu yağlı tohumlara yönelerek bu bitkilerin ezme-iĢlemesini yapmaktadır. Bu nedenle, kolza ezme-iĢlemenin 2008/98 döneminde daha fazla bir artıĢa eriĢmesi beklenmektedir. Dünya pazarından daha iyi kolza temin edebilme imkânları, kolza ezme-iĢlemesindeki artıĢın kolza üretimini geçmesine neden olacaktır. Yani AB–27 kolza net ithalatçısı olma durumunu artırarak devam ettirecektir. Soya fasulyesi ezme- iĢleme kapasitesinin düĢmesi beklenirken, özellikle ayçiçeğinde, gerek dünya pazarından daha iyi ayçiçeği temin etmedeki imkânlar ve gerekse AB içerisinde ekiliĢ alanlarındaki geniĢlemenin sonucu olarak, kısmen de olsa ayçiçeği ezme-iĢleme kapasitesinde eski zamanlara geri dönüĢ söz konusudur (FAS EU–27 2008).

Çizelge 34: 2006/07 – 2008/09 AB -27 Belli BaĢlı Yağlı Tohum Ezme - ĠĢleme (Bin Ton) Yıllar ► 2006/07 2007/08 2008/09* Kolza 15.535 18.700 19.700 Soya Fasulyesi 14.555 13.600 13.300 Ayçiçeği 5.600 4.450 5.250 Diğer 474 440 410 * Tahmin

Not: Zeytinyağı ezme-işleme üretimi hariç tutulmuştur.

Kaynak: FAS EU–27 2008. EU–27 Oilseeds and Products Annual 2008.

2008/09 döneminde yağlı tohum küspelerinin yem olarak kullanımının bir önceki döneme göre düĢüĢ göstermesi beklenmektedir. 2007/08 döneminde yağlı tohum küspelerinin hayvan yemi rasyonlarındaki kullanımı (özellikle soya fasulyesi küspesi), beklenmedik bir Ģekilde yüksek gerçekleĢen hububat fiyatlarından kaynaklı olarak artmıĢtır. Hayvan yemlerinin yağlı tohum küspelerinin kullanımı, hububat fiyatlarının düĢmesi ile birlikte, 2006/07 dönemindeki seviyesine düĢmesi beklenmektedir. Ayrıca AB-27’nin ithalatında düĢüĢ tahmin edilmektedir. Bununla birlikte genel olarak yağlı tohum küspelerindeki kullanımın düĢmesinin yanı sıra, iç pazarda kolza ve ayçiçeği küspelerinin daha fazla temin edilebilme imkânı sonucu, 2008/09 döneminde kısmen de olsa hayvan yemi rasyonlarında soya fasulyesi küspesi yerine kolza ve ayçiçeği küspelerinin kullanımının gündeme gelmesi beklenmektedir (FAS EU–27 2008 ve Çizelge 36).

2007/08 döneminde AB–27 toplam yağlı tohum küspesi üretimi yaklaĢık 24 milyon ton civarında olmuĢ, buna yaklaĢık 28 milyon tonluk ithalat rakamı da eklenerek toplam arz baĢlangıç stoklarıyla birlikte 54 milyon ton civarlarında gerçekleĢmiĢtir. Anılan dönemde 52 milyon tona yakını küspe kullanılmıĢ olup, çok az miktarda da ihracat söz konusu olmuĢtur (Çizelge 35).

Çizelge 35: 2006/07 – 2008/09 AB -27 Yağlı Tohum Küspesi Arzı ve Dağılımı (Bin Ton)

TÜM YAĞLI TOHUM KÜSPELERĠ (Bin Ton)

Pazarlama Dönemi 2006/2007 2007/2008 2008/2009* Ezme - ĠĢleme 36.164 37.190 38.660 Ekstraksiyon Oranı 3 3 3 Başlangıç Stokları 1.103 1.602 1.351 Üretim 23.971 24.404 25.075 AB – 27 İthalat 26.898 28.237 27.293 TOPLAM ARZ 51.972 54.243 53.719 AB – 27 İhracat 877 895 960 Endüstriyel Kullanım 260 283 293 Gıda Kullanımı 32 32 32

Yem, Tohum, Fire 49.201 51.682 50.723

TOPLAM KULLANIM 49.493 51.997 51.343

Nihai Stoklar 1.602 1.351 1.416

TOPLAM DAĞILIM 51.972 54.248 53.719

* Tahmin

Not: Zeytin, Keten tohumu ve Aspir küspeleri hariç tutulmuştur. Kaynak: FAS EU–27 2008. EU–27 Oilseeds and Products Annual 2008.

Çizelge 36: 2006/07 – 2008/09 AB -27 Belli BaĢlı Yağlı Tohum Küspelerinin Yem, Tohum ve Fire Olarak Kullanımı

(Bin Ton) Yıllar ► 2006/07 2007/08 2008/09 Soya Fasulyesi 32.750 33.858 32.518 Kolza 8.741 10.648 11.167 Ayçiçeği 4.600 3.950 4.150 Palm Çekirdeği 1.986 2.100 2.100 Diğer 311 306 283

AB-27’de bitkisel yağların gıda amaçlı kullanımı, toplam kullanımın %50’sini oluĢturmaktadır. Biyodizele olan talep AB-27’de bitkisel yağ pazarının büyümesinin en önemli faktörüdür. Biodizel kullanımın 2008/09 döneminde bir önceki döneme göre artıĢ sağlaması beklenmekte olup, toplam kullanımın %35’i biyodizel kullanıma ayrılacaktır. Yerli yağ üretimindeki bu artıĢlar memnuniyet vericidir. Gıda kullanım amaçlı yağ kullanımında da bir artıĢ söz konusudur, ancak bu çok da fazla olmayacaktır (FAS EU–27 2008 ve Çizelge 37).

Çizelge 37: 2006/07 – 2008/09 AB -27 Bitkisel Yağ Arzı ve Dağılımı (Bin Ton)

TÜM BĠTKĠSEL YAĞLAR (Bin Ton)

Pazarlama Dönemi 2006/2007 2007/2008 2008/2009* Ezme - ĠĢleme 36.164 37.190 38.660 Ekstraksiyon Oranı 0.372 0.380 0.388 Başlangıç Stokları 1.761 1.650 1.502 Üretim 13.443 14.133 14.985 AB – 27 İthalat 8.558 8.675 9.022 TOPLAM ARZ 23.762 24.458 25.509 AB – 27 İhracat 970 1.018 1.057 Endüstriyel Kullanım 2.353 2.359 2.316 Biyoyakıt Kullanımı 6.384 7.135 8.185 Gıda Kullanımı 11.993 12.007 12.125

Yem, Tohum, Fire 412 437 451

TOPLAM KULLANIM 21.142 21.938 23.077

Nihai Stoklar 1.650 1.502 1.375

TOPLAM DAĞILIM 23.762 24.458 25.509

* Tahmin

Not: Zeytin, Keten tohumu ve Aspir yağı hariç tutulmuştur. Kaynak: FAS EU–27 2008. EU–27 Oilseeds and Products Annual 2008.