Türkiye’de Önemli Kümelenme Örnekleri

Türkiye’de de biraz tarihten gelen, biraz da kendiliğinden olarak ortaya çıkan benzer kümelenme eğilimleri mevcuttur. Örneğin, eskiden ipekli merkezi olan Bursa’da, ipeğe benzerliği nedeniyle floş ve sentetik filament iplik ve kumaş; Denizli’de havlu, bornoz ve ev tekstili; Uşak’ta strayhgarn iplik ve battaniye; Çorlu ve Çerkezköy’de terbiye ve özellikle yuvarlak örgü mal terbiyesi; Adana’da pamuklu dokuma ve terbiyesi; Kahramanmaraş’ta pamuk ipliği ve özellikle OE-iplik; Gaziantep’te polipropilen, nonwoven ve küçük makine halıcılığı; Đstanbul’da örme (yuvarlak örme, triko, çorap) ve konfeksiyon kümelenme eğimlerinden bahsedilebilir (Alüftekin vd., 2009, 14).

Sayın (2006), Adıyaman’da tekstil ve hazır giyim, Şanlıurfa’da organik tarıma dayalı ürünler, Diyarbakır’da mermer işleme ve Mardin’de gıda ürünleri (un, irmik, makarna gibi) gibi kümelerin mevcut olduğundan bahsetilmiştir.

Ayrıca, Đzmir ilinde ĐZKA, ildeki kümelenme potansiyellerini ortaya çıkarmak için önemli çalışmalar yapmaktadır. Bu çalışmalarla Đzmir ilinde belirgin bir biçimde kümelenme potansiyeli olan alanlar belirlenmiştir.

2.2.2.1. Adıyaman Tekstil ve Hazır Giyim Kümelenmesi

Adıyaman Tekstil ve Hazır Giyim Kümelenmesi, başta Adıyaman olmak üzere, Gaziantep, Kahramanmaraş, Malatya, Şanlıurfa ve Diyarbakır illerini kapsayan coğrafi bir alanı kapsamaktadır. Bu çalışmadaki amaç, kümelenme yardımıyla, tekstil ve hazır giyim sektöründe faaliyet gösteren ve birbirleriyle girdi ve çıktı ilişkisinde bulunan işletmelerin bu coğrafyada yığılmalarını sağlamak ve böylece toplam katma değerin bu bölgede oluşarak bölgenin refah artışına katkı sağlamaktır.

Adıyaman küme analizi aşamasında coğrafi mekanda yer alan 120 adet tekstil ve hazır giyim tesisi ziyaret edilmiş ve söz konusu kuruluşlar arası iletişimin düzeyinin belirlenmesi için yoğun çalışmalar yürütülmüştür.

Referans Gazetesi (2006) haberine göre, Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP) Türkiye’deki ilk kümelenme örneğidir. Buna göre, 1997 yılından bu yana yürütülen GAP-GĐDEM projesi kapsamında Adıyaman ve çevre illerde tekstil kümelenmelerinin oluşturulduğu açıklanmıştır. Bu haberde sektörde gerek aynı işi yapan gerekse üretimin farklı kademelerinde çalışan şirketler arasındaki iletişimin yetersiz olduğu belirtilmiştir.

2.2.2.2. Bolu Đli Turizm Kümelenmesi

Bolu’da Sanayi ve Ticaret Odası liderliğinde başlatılan Turizm Sektörü’nün rekabet gücünün artırılması için yapılan projeye teknik destek veren URAK (Uluslararası Rekabet Araştırmaları Kurumu), şimdiye kadar yapılan Bolu Valisi liderliğindeki 3 toplantıya katılmış ve kümelenme yaklaşımı kullanılarak Bolu’da turizm sektörünün geliştirilmesi konusunda katkıda bulunmuştur. Projenin bundan sonraki aşamalarında URAK’ın da temsil edileceği bir Yerel Komitenin kurularak, Bolu turizm sektörünün avantajlı olduğu spor turizmi, kaplıca turizmi ve yemek turizmi alt başlıklarındaki yeni projelerin hayata geçirilmesi plânlanmaktadır (www.urak.org, 24.10.2010).

Bulu ve Eraslan (2008) çalışmasında, Porter’ın Elmas Modeli kullanılarak Bolu ili turizm sektörünün uluslararası rekabetçilik analizi yapılmıştır. Analiz doğrultusunda sektörün uluslararası rekabetçilik düzeyi belirlenmiş ve rekabet yapısının temel özellikleri açıklanarak, dünya arenasında daha rekabetçi bir konuma gelebilmesi için stratejiler önerilmiştir. Çalışmada nitel araştırma yöntemi kapsamında hem birincil hem de ikincil veri toplama yöntemleri kullanılmıştır. Çalışma sonucunda Bolu ili turizm sektörünün uluslararası rekabetçilik gücünün Orta Düzey’de olduğu saptanmıştır.

2.2.2.3. Diyarbakır Mermer Kümelenmesi

Diyarbakır Mermer Kümelenmesi, ülkemizin mermer sektöründe küresel rekabet avantajını yakalaması amacı ile geliştirilmiş bir kümelenme çalışmasıdır.

2.2.2.4. Eskişehir, Bilecik, Kütahya (EBK) Seramik Kümelenmesi

Dünyada Türkiye seramik sektöründe önemli bir yere sahiptir. Đtalyan ve Đspanyol üreticilerin söz sahibi olduğu seramik sektöründe ulusal ve uluslararası alanlarda rekabet oldukça yoğundur. Bu nedenle seramik sektöründe rekabetçi olabilmek için ciddi bir inovasyon ve Ar-Ge altyapısı gerekir.

EBK Seramik Đş Kümesi’ndeki işletmeler ve önemli paydaşlar (Üniversiteler, odalar, SAM vb.) yol haritası hazırlama sürecinin başından bu yana çalışmalara etkin bir şekilde dâhil olmuş ve sürece katkı sağlamışlardır. Özellikle Eskişehir Sanayi Odası ve Eczacıbaşı Holding kümelenme kavramını sahiplenmiş ve süreçte liderlik rolünü üstlenmek istediklerini ifade etmişlerdir. Kümelerin gelişimi için en önemli unsurlardan birisi olan sorumluluk üstlenebilecek lider kişi ve kuruluşların bulunması EBK Seramik Đş Kümesi’nin gelişimi için önemli bir avantajdır (www.clusterturkey.com, 24.10.2010).

Eraslan ve diğerlerine göre (2008), dünya mermer rezervlerinin yaklaşık %40’lık bir kesimi Türkiye’de yer almaktadır. Mermer sektörünün genel rekabet stratejilerini belirlemek amacında olan çalışma, Türk mermer sektörünün önemli üretim merkezlerinden birisi olarak kabul edilen Bilecik Bölgesi mermer sektörünün yapısını Elmas Modeli (Diamond Model) ile analiz etmiş, uluslararası rekabetçilik gücünü ortaya çıkarmaya çalışmış ve Bilecik Bölgesi mermer sektörünün geneline yönelik önerilerde bulunmuştur. Bu çalışmanın sonucuna göre, Bilecik Bölgesi’nin uluslararası rekabetçilik gücünün orta düzeyde olduğu tespit edilmiştir.

2.2.2.5. Konya Otomotiv Parça ve Aksamları Kümelenmesi

Konya, motor yenileme ve bakımı ile otomotiv sektöründe yer edinerek yedek parça imalatı ile Türkiye’nin en önemli markalarını yaratmıştır. Konya ayrıca, yurtdışına yaptığı ihracat ile de sektörün lokomotif kentlerinden biri haline gelmiştir.

Geçmişte yurtdışı pazarına yönelik Đpek yolu girişimi ile umduğunu bulamayan Konyalı otomotivciler bu girişimden edindikleri tecrübe ile yeni bir oluşum yaratma yolunu seçmişlerdir. Aynı yanılgılara düşmeden ortak bir akıl çerçevesinde birleşen otomotivciler, uluslararası düzeyde kurumsallaşma, ortak akıl, aile anayasası ve kümelenme ile yeni bir yol haritası çizmeye başlamıştır (Konya Sanayi Odası, 2008).

Konya Otomotiv Parça ve Aksamları Kümelenmesi çalışması çerçevesinde Selçuk Üniversitesi’nin üç yıllık bir çalışmasının olduğunun ileri sürüldüğü Konya Sanayi Odası (2008) çalışmasında, ayrıca Selçuk Üniversitesi tarafından 1500 işletme ile yüz yüze anket yapıldığı ve bu anketlerin sonucunda 12 küme oluşturabildiği ifade edilmiştir. Buna paralel olarak, bu kümelerden bir tanesi olan otomotiv sektörüyle başlanma kararı alınmış ve daha sonra bu konularla ilgili olarak pazarlamadan Ar-Ge’ye, nanoteknolojiye kadar eğitimler verilmiştir.

2.2.2.6. Mardin Gıda Kümelenmesi

Mardin Gıda Kümelenmesi, başta Mardin ili olmak üzere Diyarbakır, Batman, Gaziantep ve Şanlıurfa illerini kapsamaktadır. Bu kümelenme ile coğrafi alanda gıda ve bağlı alt sektörlerinin bölgesel, ulusal ve uluslararası ölçekte etkinliğinin arttırılması ve bu coğrafi alanın bu alanda öncü bir rol oynaması amaçlanmıştır.

2.2.2.7. Muğla Turizm Kümelenmesi

Muğla Bölgesi’nin ekonomik gelişimini sürdürülebilir hale getirmek amacı ile bölgede faaliyet gösteren turizm sektörünün kümelenme analizleri yapılmıştır. Muğla Valiliği’nin de desteklediği araştırma sonuçlarına göre geleneksel turizm (deniz-kum-güneş) sektörüne ilave olarak üç farklı turizm alt sektörünün de (deniz, sağlık ve spor turizmi) öncelikli olarak geliştirilmesi öngörülmüştür. Çalışmada ayrıca, Marmaris’te

geleneksel, sağlık ve deniz; Bodrum’da geleneksel, sağlık, deniz ve spor, Fethiye’de ise geleneksel, deniz, sağlık ve spor alt turizm sektörlerinin kümelenme yapıları incelenmiştir. Bunun yanında, sektörlerin küresel rekabetçilik güçlerinin artırılması için iki farklı alt sektörde (sağlık ve deniz) bölgesel kümelenmeye gidilmesi gerektiği ortaya çıkarılmıştır.

2.2.2.8. OSTĐM Organize Sanayi Bölgesi Medikal Sanayi Kümelenmesi

OSTĐM Organize Sanayi Bölgesi’nde (OSB), savunma, iş ve inşaat makineleri ile yenilenebilir enerji alanlarından sonra medikal alanında da kümelenme çalışmaları başlatılmıştır. Bu çalışmalarda temel amacın, OSTĐM'i ve çevresi dikkate alınarak, ulusal ve küresel düzeyde işletmelerin nasıl rekabetçi bir yapıya sokulması gerektiği belirtilmiştir. Medikal Sanayi Kümelenmesi’nin OSTĐM ve Fatih Üniversitesi işbirliği ile yapılacağı açıklanmıştır. OSTĐM OSB'de 2007 yılında sektörlere yönelik yapılan rekabet analizi sonucunda savunma yan sanayi, iş ve inşaat, yenilenebilir enerji ve medikal sektörlerinde kümelenme çalışmalarına başlanmıştır. Küresel rekabet içinde diğer işletmelerle rekabetin çok zor olduğu bu dönemlerde, mevcut üretim tarzları da dikkate alındığında, bir şeylerin yapılması gerektiğinden kümelenme çalışmalarına ağırlık verildiğinden söz edilmiştir.

OSTĐM Organize Sanayi Bölgesi Kümelenmesi ile şu faydaların elde edilmesi beklenmektedir (Referans Gazetesi, 2009):

• Sağlık sektörünün ihtiyaçlarının karşılanmasında yerli üretimin payının artması

• Medikal sanayi KOBĐ’leri uluslararası pazarda rekabet edebilir hale getirmesi, • Üreticilerin, artan yetenek ve işbirlikleri sayesinde iç ve dış pazarda tercih

edilir işletmeler haline gelmesi,

• Üniversitelerin sahip olduğu teknik bilgileri ticarileşmesi için sanayiye aktarması,

2.2.2.9.Sultanahmet Turizm Kümelenmesi

Hem Osmanlı hemde Bizans dönemine ait birçok eski eserin, sarayın, cami veya kilisenin ve benzeri yoğun olarak toplandığı bölge olan Eminönü, Eski Đstanbul olarak adlandırılmakta bu yönüyle turistler için önemli bir çekim merkezi olarak kabul edilmektedir. CAT projesi kapsamında Sultanahmet Turizm Kümelenme Geliştirme projesi 2000 yılında başlamış ve 2005 yılına kadar devam etmiştir. Proje rekabetçilik analizi, kümelenme analizi ve kümelenme geliştirme aşamaları olmak üzere üç ana kısmın bitirilmesi ile tamamlanmıştır.

Sultanahmet Turizm Kümelenmesinin rekabetçilik seviyesinin analizi için Porter tarafından geliştirilen Elmas (Diamond) Modeli kullanılmıştır. Kümelenme analizi için anket tasarlanmış ve uygulanmıştır. Kümelenme analizi sonucu, merkez aktörler, çevre aktörler gibi bulguların yanı sıra, kümelenme geliştirmeye öncülük edecek aktörlere de ulaşılmıştır.

2.2.2.10. Şanlıurfa Organik Tarım Kümelenmesi

Şanlıurfa Organik Tarım Kümelenmesi, Türkiye’nin Şanlıurfa’da sahip olduğu organik topraklar ve buna dayalı ürün üretebilme potansiyelinin, kümeleme metodolojisi sayesinde, küresel rekabet avantajına dönüştürülmesi amacıyla geliştirilmiştir. Bu kümelenme ile Türkiye’nin, organik ürün alanında, dünya çapında bir ülke olması hedeflenmiştir.

Şanlıurfa küme analizi aşamasında coğrafi mekanda yer alan 60 adet işletme ziyaret edilmiş ve söz konusu kuruluşlar arası iletişimin düzeyinin belirlenmesi için yoğun çalışmalar yürütülmüştür.