Aydın Đlinin Coğrafi Özellikleri

Aydın ili, Doğu Avrupa, Orta Asya ve Orta Doğu ülkelerinin tam ortasında yer alan Türkiye’nin tarım, sanayi ve dış ticaret ile turizm faaliyetlerinin bir arada bulunduğu, ekonomisi en gelişmiş bölgelerden biri olan Ege Bölgesi içinde yer almaktadır (Güngör, 2001:105).

Binlerce yıl önce Büyük Menderes Irmağının suladığı bereketli ovalar üzerinde kurulmuş olan Aydın, doğanın kültürle kucaklaştığı ve Türkiye’de turizmin ilk başladığı illerden birisidir (Aydın Valiliği Đl Tarım Müdürlüğü, 2010: 11).

Ünlü tarihçi Heredot tarafından “Bizim yeryüzünde bildiğimiz en güzel gökyüzünün altı” olarak nitelendirilen Aydın, tarım, turizm ve sanayi sektörlerindeki potansiyeli, vasıflı insan gücüyle Türkiye’nin, Ege Bölgesi’nin hızla gelişen illerinden biri durumundadır.

Tarih boyunca çeşitli uygarlıklara ev sahipliği yapan Aydın ili ismini Aydınoğlu Beyliği’nden almıştır. Kurtuluş Savaşı yıllarında millî kuvvetler ve efelerin öncülüğünde gerçekleştirilen kahramanca mücadeleler sonucu 7 Eylül 1922 yılında Yunan işgalinden kurtarılmıştır.

Đl, 37°-44' ve 38°-08' kuzey enlemleri ile 27°-23' ve 28°-52' doğu boylamları arasındadır. Đlin batısında Ege denizi, kuzeyinde Đzmir ve Manisa, doğusunda Denizli,

güneyinde Muğla illeri bulunmaktadır. Đlin yüzölçümü 8.007 km²’dir. Đl bu yüzölçümü ile Türkiye topraklarının %1’ini kaplamaktadır (Genç, 2000: 5).

Aydın, orta ve batı kesiminde verimli ovalar, kuzey ve güneyi dağlar ile çevrili Büyük Menderes Havzası üzerinde kuruludur.

Đl merkezi rakımı 65 metre, kıyı şeridi uzunluğu 150 km’yi bulan Aydın ili topraklarının büyük bölümünü dağlık alanlar oluşturur. Batı kesimindeki Akdağ’ın 1.891 m’ye erişen Aktaş Tepesi ilin en yüksek noktasıdır.

Büyük Menderes Vadisi’nin kuzey ve güney bölümlerinde iki dağ sırası yer alır. Kuzeydeki dağların sıraları Afyon-Dinar yakınlarında başlar ve Aydın’ı kat ederek Ege Denizi’nde son bulur. Genel adı Aydın Dağları olan bu dağların uzunluğu 300 km’dir. Aydın Dağları’nın en yüksek tepeleri Karlık (1.723 m), Karadağ (1.353 m), Oyluk (1.460 m) ve Malgaç’tır (1.343 m). Đlin güney bölümünde ise, Menteşe Dağları adıyla bilinen dağlar yer alır. Menteşe Dağları üzerindeki başlıca yüksek kesimler, Karıncalı Dağı (1.703 m) ile Madranbaba Dağı’dır (1.618 m) (Ateş, ve diğ., 2001: 3).

Aydın ilinin kuzeyi ve güneyi engebeli arazilerden oluşur. Kuzeyde Aydın Dağları, güneyde Menteşe Dağları yer almaktadır. Bu iki dağlık bölüm arasında Büyük Menderes ovası yer almaktadır (Bekçioğlu, ve diğ., 2006: 11).

Alçak düzlükler ilin özellikle orta ve batı kesiminde geniş alanlar kaplar. Bu düzlükler, Büyük Menderes Irmağı’nın taşıdığı alüvyonların yığılmasıyla oluşan Büyük Menderes Ovası adıyla anılır. Bu düzlüklerin bazı bölümleri Aydın Ovası, Söke Ovası ve Balat Ovası gibi yerel adlarla anılmaktadır.

Aydın ilinin yüz ölçümünün %64’e yakını dağlarla, %15’i platolarla, %21’i ovalarla, dağ ve platoların çoğu ise, ormanlarla kaplıdır. Aydın Ovası 24.000 km²’lik bir alanı kapsamakta olup, tarım için oldukça verimli bir yapıya sahip bulunmaktadır. Ovanın denizden yüksekliği 40 m’dir (Güngör, 2001:106).

Büyük Menderes Ovası kuzeyde ve güneyde kırık fay çizgileriyle sınırlanmış etkin bir deprem alanı üzerinde yer alır. Dağların genellikle kıyıya koşut oluşu, çok girintili çıkıntılı bir kıyı oluşmasına neden olmuştur.

Söke Ovası’nın denize ulaştığı ve Büyük Menderes Deltası’nın bulunduğu kıyı şeridi oldukça uzun, düz ve sığdır. Dilek Yarımadası ve yarımadanın güneyinde yer alan Büyük Menderes Deltası, Kuşadası ve Söke ilçesi sınırları içinde yer almaktadır.

Dilek Yarımadası, güneyinde yer alan Büyük Menderes Deltası’nın oluşum sürecinde birçok lagün ve bataklığı bünyesinde barındıran sulak alanlar zengin bir flora ve faunaya sahiptir.

“Bafa Gölü” ilin en büyük gölü olup Büyük Menderes Deltası’nın güney doğusunda bulunmaktadır. Toplam alanı 3.516 hektarı geçen gölün maksimum derinliği 25 metreye ulaşmaktadır. Bu göl, ülkemizdeki sulak alanlardan biri olan Büyük Menderes Deltasının jeomorfolojik gelişimi sonucunda Ege Denizi’nin bir koyu iken göl halini almıştır. Göl çevresi bitki örtüsü, ılgınlarda, zeytinliklerden ve çam ormanlarından meydana gelir. Gölde irili ufaklı adalar mevcuttur. Tabiat Parkı ilan edilen Bafa Gölü, Büyük Menderes Deltasının sahip olduğu ekosistem özelliklerini bünyesinde barındırmakta ve nesli tehlike altında bulunan birçok kuş türüne çoğalma ve kışlama ortamı yaratmaktadır.

Đlin sınırları içinde büyük küçük birçok akarsu mevcuttur. Afyon il sınırları içerisinden doğup, il sınırlarından Ege Denizi’ne dökülen Büyük Menderes Nehri’nin toplam uzunluğu 435 km’dir. Aydın ili içindeki uzunluğu 170 km’dir. Çine Çayı, Akçay ve Dandalas çaylarının sularını toplayarak Ege Denizi’ne dökülür. Bu iki yan kolun dışında yaz ve kış aylarında debileri değişen birçok dere mevcuttur. Bu akarsuların, yağış havzasının büyüklüğüne ve yağışın şiddetine göre zaman zaman debileri yükselerek akmakta oldukları yatak dışarısına taşarak taşkın etkisi yaratmaktadırlar (Güngör, 2001:105).

Akarsu vadileri dışında Samsun Dağlarının batısında bir ay şeklinde denize doğru açılan Davutlar Platformu Aydın ilinin başlıca düzlüklerindendir.

Đlin önemli maden varlıkları arasında, linyit ve zımpara taşı öncelikli paya sahiptir. Diğer maden varlıkları ise; altın, civa, demir, feldspat, kuvars, kükürt, uranyum, tuğla kiremit hammaddesi şeklindedir. Đlde çıkarılan madenlerden linyit, yakıt olarak kullanılmaktadır (Azazi, 2003: 84).

Aydın iline ait coğrafî bilgiler Çizelge 3.1’de sunulmaktadır.

Çizelge 3. 1: Aydın iline ait coğrafî bilgiler

Yüzölçümü 8007 km²

Rakım 65 m

Đlin En Yüksek Noktası 1891 m

Kıyı Şeridi Uzunluğu 150 km

Ortalama Sıcaklık 18° C / yıl

Ortalama Yağışlı Gün Sayısı 81 gün / yıl Ortalama Yağış Miktarı (m²) 678 mm / yıl

Tarım Arazisi 395.494 ha

Orman Arazisi 298.000 ha

Göl Bataklık 14.271 ha

Çayır Mera 47.466 ha

Sulanabilir Arazi 252.486 ha

Yer Üstü Su Kaynağı 3 milyon 800 bin hm³ Yer Altı Su Kaynağı 292 milyon hm³

Kaynak: Erdoğan, B. (2008) Aydın Đlinin Yatırım Đklimi, Yüksek lisans Tezi, Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: Aydın.

Şekil 3. 1: Aydın Đli Siyasi Haritası

Çizelge 3.1 ve Şekil 3.1 birlikte incelendiğinde, Aydın Đlinin gerek konum, gerekse coğrafik özellikler bakımından önemli bir yere sahip olduğu açıkça görülmektedir.