Türkiye’deki Hayvanat Bahçeleri

Ülkemizde, hayvanat bahçeleri; hayvanları koruma kanunun 22‟nci maddesi gereğince; evcil ve yabani hayvanların doğal yaĢam ortamlarında sağlık, refah, hijyen koĢulları ile birlikte biyolojik çeĢitliliğin korunması amacıyla kurulmuĢtur (Resmi Gazete, 2007). Bu nedenle günümüzde, hayvanat bahçeleri ile; evcil veya yabani hayvan türlerinin korunması ve çoğaltılması hedeflenmiĢtir. Hayvanat bahçeleri; insanlara hayvanların yaĢam çevreleri ve hayvan davranıĢları hakkında pek çok bilgi vermektedir. Böylelikle; insanların hayvanlar hakkında merak ettikleri pek çok soruya yanıt bulmasını sağlamıĢtır. Bu kapsamda, hayvanların mümkün olduğunca özgür ve doğal ortamlarına benzer alanlarda sergilenebilmeleri gerekmektedir (Yılmaz, 2008).

Ülkemizde hayvanat bahçeleri; hayvanların sergi alanlarının geliĢim evrelerine göre sınıflandırılmıĢtır. Bunlardan ilki geleneksel hayvanat bahçeleridir. Bu tip hayvanat bahçeleri; halkın eğlenmesi ve bilimsel çalıĢmalar yapmak için; hayvanların görünür sınır elemanları ile çevrili ve bitkisel alanlar içermeyen sergi alanlarından oluĢmaktadır. Atatürk Orman Çiftliği Hayvanat Bahçesi, Ġzmir Hayvanat Bahçesi, Gaziantep Hayvanat Bahçesi ve Samsun Hayvanat Bahçesi örnek olarak gösterilmektedir. Ġkincisi ise; hayvanların koruması, rekreasyon, araĢtırma, eğitim gibi bir çok amaca hizmet eden yarı-doğal hayvanat bahçeleridir. Ġlkine göre farklı olduğu nokta ise; sergi alanlarının içinde bitkisel elemanlara, kayalar ve su kaynaklarına yer vererek doğala yakın bir yaĢam ortamı sunmaktır. Bu alandaki hayvanat bahçelerine örnek olarak ise; Bursa Soğanlı Hayvanat Bahçesi verilmektedir (Yılmaz ve Özbilen, 2011). Ülkemizde bu Ģekilde çeĢitlilik gösteren hayvanat bahçelerini bir adım ileriye götürmek ve aynı zamanda Avrupa standartlarına sokmak için oluĢturulmuĢ birçok proje ve çalıĢma gerçekleĢtirilmiĢtir.

39

Yürütülen proje ve çalıĢmalar sonucunda; Türkiye‟de mevcut olan hayvanat bahçelerinden birçoğu ideal hayvanat bahçesi statüsüne ulaĢmıĢ ve böylece Dünyada olduğu gibi ülkemizde de doğanın insana açılan yüzleri haline gelmiĢtir (Akbaba, 2002a, 2002b).

Türkiye‟de yer alan bazı hayvanat bahçeleri;

2. 5. 4. 1. Darıca faruk yalçın hayvanat bahçesi ve botanik parkı

1990 yıllında Darıca-Bayramoğlu bölgesinde kurulan Türkiye‟nin ilk özel hayvanat bahçesi olan park; ilk olarak kuĢ cenneti adı altında kurulmuĢtur. Daha sonra uzun ve masraflı bir süreçten geçmiĢtir. 1993 yılında „„Boğaziçi Hayvanat Bahçesi Botanik Parkı ve KuĢ Cenneti‟‟ismiyle halk hizmetine açılmıĢtır ve Avrupa Hayvanat Bahçeleri arasına asil üye olarak girme baĢarısını göstermiĢtir. Günümüzde ise; Darıca Faruk Yalçın Hayvanat Bahçesi ve Botanik Parkı olarak, 80 dönümlük bir alanda, çok sayıda hayvan türüne sahip olan hayvanat bahçesi olarak hizmet vermektedir (DFYHBBP, t.y.).

Doğayı, çevreyi, hayvan ve bitkileri seven bu parkın amacı; Anadolu baĢta olmak üzere birçok yerde nesli tükenme tehlikesi yaĢayan hayvan ve bitki türlerinin kendi ekosistemleri içinde koruyarak, çoğalmalarına destek olmak ve uygun bakım ve beslenme programları kullanarak bu türlerin korunmasını sağlamaktır (Balkan Kıyıcı, 2011). Bir diğer amacı ise; çocuklar ve gençler baĢta olmak üzere insanlarda; doğa ve çevrenin korunması ve soyu tükenmekte olan hayvan ve bitki türleri üzerinde bilincin ve bilgilendirmenin arttırılmasını sağlayan eğitim, etkinlik, bilimsel araĢtırmalar, sosyal projelerin yürütülmesidir.

Ġstanbul, Kocaeli, Düzce, Sakarya ve Tekirdağ Milli Eğitim Müdürlükleri ile Darıca Faruk Yalçın Hayvanat Bahçesi ve Botanik Parkı arasında hazırlanan çalıĢmalar sonucunda deneyimsel ve gözlemsel eğitimin sağlanması için bazı projeler uygulamaya konulmuĢtur. Proje dahilinde; "Çevre ve Doğanın korunmasına yönelik bilincin arttırılması, hayvan ve bitki türlerinin korunması" ve bilgilendirmenin sağlanmasına yönelik öğretim programları incelenmiĢ ve 4 ana kategoride (anaokulu ve ilköğretim 1-2-3, ilköğretim 4-5-6, ilköğretim 7-8 ve ortaöğretim 1-2) gruplandırılmıĢtır. Uygulanan proje programı; hazırlanan sunum/dersin sunulması ve arkasından rehber sunumu ile parkın gezilmesi Ģeklinde tasarlanmıĢtır. Ayrıca

40

biyoloji sınıflarının haftada 2 saatlik derslerinin parkta verilmesi, kıĢ dönemi içinse, ilçe kültür merkezlerinde uygulanması bu çalıĢmanın uzantılarıdır (DFYHBBP, t.y.). Web: www.farukyalcinzoo.com

2.5.4.2. Atatürk orman çiftliği hayvanat bahçesi

Atatürk Orman Çiftliği Hayvanat Bahçesi ilk olarak 1993 yılında kurt, tilki, çakal, ayı, domuz, süne, kımıl vb. gibi tarıma ve halka zarar veren hayvanları teĢhir amacıyla kurulmuĢtur. Bu Ģekilde hayvanların toplanması, halkın yoğun ilgisiyle karĢılanınca 29 Ekim 1940 yılında bugünkü hayvanat bahçesi hizmete açılmıĢtır. Günümüzde 250 tür 2.500 adet hayvanı Türkiye ve Dünya‟nın her yerinden gelen ziyaretçilerine sergilemektedir (Balkan Kıyıcı, 2011; Çelik, 2006).

Ankara BüyükĢehir Belediyesi tarafından planlanan çalıĢmalarla; Atatürk Orman Çiftliği Hayvanat Bahçesinde çocuk hayvanat bahçesi, tünel akvaryum, yunus gösteri merkezi, memeli hayvan savanası, yırtıcı hayvanlar vadisi gibi projeler üretilerek hayata geçirilmeye baĢlanmıĢtır (Atatürk Orman Çiftliği Hayvanat Bahçesi, t.y.). Web: www.aoc.gov.tr

2.5.4.3. Gaziantep hayvanat bahçesi

Gaziantep Hayvanat Bahçesi; Gaziantep BüyükĢehir Belediyesi tarafından 2001 yılında Burç Ormanı içerisindeki 1.000 dönümlük arazi üzerinde hizmete açılmıĢtır. KuruluĢundan bugüne kadar geliĢtirilerek Avrupa ve Dünyada belirli sıralamalara girmiĢtir. Türkiye‟nin en geniĢ alana sahip olan ve 250 adet hayvan türünü barındıran hayvanat bahçesinde kuĢ kafesi, akvaryum, sürüngen evi, maymun evi, yırtıcı kuĢlar, yırtıcı hayvanlar, çift tırnaklılar ve tek tırnaklı hayvanların ayrı ayrı bulunduğu bölümler ile ziyaretçilerine hizmet vermektedir (Gaziantep Hayvanat Bahçesi, t.y.). Web: http://zoo.gaziantep.bel.tr/

2.5.4.4. Bursa soğanlı hayvanat bahçesi

Dünya standartlarında modern bir bahçe olan; Bursa Soğanlı Hayvanat Bahçesi, 1998 yılında 206.600 m²‟lik bir alan üzerine tahsis edilmiĢtir. Avrupa Hayvanat Bahçeleri

41

ve Akvaryumlar Birliğine (EAZA) aday üye olan hayvanat bahçesi; çoğunluğu ülkemize özgü olan 76 türden yaklaĢık 600 adet hayvanı barındırmaktadır. Doğal yaĢam ortamlarını andıran barınaklarda bulunan hayvan türlerinin yanı sıra; 11 adet gölet, 2.000 adet ağaç, 50.000 çalı, 150.000 yer örtüsü bitkisiyle halka hizmet vermektedir.

Bursa Soğanlı Hayvanat Bahçesinin temel amacı; koruma programları çerçevesinde nesli tükenmekte olan hayvan nüfusunu çoğaltmak, yaralı hayvanları tedavi ederek doğaya geri kazanmak, hayvan ve doğa koruma programlarına destek vermektir. Temel amacının yanında eĢ zamanlı olarak eğitim faaliyetlerinin de yürütüldüğü bahçede “ Gör, Hisset, Koru” teması altında çocuklara hayvan ve doğa sevgisi bilincinin oluĢturulması hedeflenmektedir. Bu hedefler doğrultusunda; Bursa Soğanlı Hayvanat Bahçesinde verilen eğitim ile öğrencilerin düzeylerine ve eğitim içeriklerine uygun Ģekilde çevremizdeki canlıları tanıyalım, canlıların yaĢam alanları, canlıların ortak özellikleri, canlıların sınıflandırılması, canlılarda üreme, büyüme, geliĢme ve ekoloji konularını yaparak yaĢayarak öğrenmeleri planlanmıĢtır (Gaziantep Hayvanat Bahçesi, t.y.).

Web: http://www.bursahayvanatbahcesi.com/

2.5.4.5. Ġzmir fuar hayvanat bahçesi

1937 yılında ilk olarak Kültürpark içerisinde 18 dönüme kurulan Fuar Hayvanat Bahçesi, daha sonra Ġzmir BüyükĢehir Belediyesi tarafından 2008 yılında Çiğli Sasalı‟daki 425 dönümlük alana taĢınmıĢtır. Türkiye‟nin ilk Doğal YaĢam Parkı olan Ġzmir Fuar Hayvanat Bahçesi yapılan denetlemelerden sonra; 3 Nisan 2011 tarihinde EAZA‟ya tam üye olmuĢtur.

120'den fazla türde 1200'ü aĢkın hayvanı ve binlerce ağaç, bitki türünü bünyesinde barındıran parkın görevi ve amacı yeryüzündeki canlı çeĢitliliğini koruyarak yaĢam seviyesini yükseltmek, doğanın ve biyoçeĢitliliğin korunmasına iliĢkin konularda halkı bilinçlendirmek, doğaya duyulan saygı ve sevgiyi arttırmak, ekolojik dengeyi vurgulamak, doğanın ve yaban hayatın korunmasına yönelik bilimsel çalıĢmalara katkı sağlamaktır. Bu bağlamda; parkta bulunan biyologlar, eğitimciler, zooteknistler, veteriner hekimler ve hayvan bakıcılarından oluĢan eğitimci grup tarafından amaç ve görevleri gerçekleĢtirmek için eğitim hizmetleri sunulmaktadır.

42

Çocukların yaĢ gruplarına göre hizmet veren bu öğretim programı her geçen gün geliĢtirilmekte ilave olarak öğretmen ve öğrencilere yönelik yeni oluĢturulacak programlar için çalıĢmalar devam etmektedir (Ġzmir Fuar Hayvanat Bahçesi, t.y.). Web: http://www.izmirdogalyasamparki.org.tr/