Türkiye’de Turizm Kümelenmesi Çalışmalarından Örnekler

Kümelenme yaklaşımının Türkiye’de uygulanmasına yönelik olarak ilk önemli faaliyet; kümelenme yaklaşımını geliştiren Michael Porter’ın ekibi liderliğinde 1999 yılında başlatılan Türkiye’nin Rekabet Avantajı (Competitive Advantage of Turkey – CAT) platformudur. Platforma olan desteğin hem kamu hem de özel sektörde giderek artmasıyla birlikte, platformun kurumsallaştırılması fikri ortaya çıkmış ve 2004 yılında Ulusal Rekabet Araştırmaları Kurumu Derneği (URAK) kurulmuştur. “URAK Sultanahmet Bölgesi Turizm Sektörü Kümelenme Geliştirme Çalışması: Türkiye’nin Rekabet Avantajı (CAT) Projesi kapsamında Sultanahmet turizm kümelenme geliştirme projesi 2000 senesinde başlamış ve 2005 yılına kadar devam etmiştir. Proje rekabetçilik analizi, kümelenme analizi ve kümelenme geliştirme aşamaları olmak üzere üç ana kısmın bitirilmesi ile tamamlanmıştır. Kümelenme geliştirme çalışmaları yerel öncelik tarafından kurulan sistemle devam etmektedir” (Timurçin, 2010: 184–185).

Erzurum ve Kars ile Mardin illerinin kümelenme analizi yapıldığında; Mardin ili daha çok kültürel ve tarihi değerlerden yararlanırken, Erzurum-Kars illeri iklimsel ve coğrafi koşulların yanı sıra kültürel ve tarihi değerlerden de faydalanmaktadır. Bu üç il için de turizm önemli olmakla birlikte, analizlerde Kars’a yönelik küçük bir yönlendirmenin yerel ekonominin canlandırılması bakımından önemli bir potansiyele sahip olduğu görülmektedir. Mardin Turizm İş Kümesi ile ilgili olarak güçlü bir küme kimliği olduğu kesin bir şekilde ileri sürülebilir. Mardin, United Nations Educational, Scientific and Culturel Organization (UNESCO) gibi uluslararası kuruluşlar ve Kraliyet aileleri tarafından yapılan ziyaretler aracılığıyla uluslararası

59

görünürlük kazanmış olmasına çok şey borçludur (BROP Bölgesinde Kümelenme Analizi, 2009: 3).

Bora (2006) tarafından yapılan araştırmada, İstanbul Tarihi Yarımadasının turizm kümelenmesi analiz edilmiştir. Elde edilen bulgulara göre, rekabet avantajı sağlamada sadece kümelenme yaklaşımının yeterli olmadığı, daha sonraki süreçlerde işlem, gözlem ve değerlendirmeler yapılarak sürekliliğin sağlaması gerektiğine vurgu yapılmaktadır.

Erzurum bölgesinin turizm kümelenme potansiyeline yönelik yapılan bir araştırmaya (Güneş, 2009: 88) göre, Erzurum ili turizm aktörlerinin işbirliği yönelimlerinin düşük olduğu görülmektedir. Aktörler arasında diyalog ve ortak proje gelişimi de bulunmamaktadır. Kümelenme yaklaşımında kamu otoritesinin de rolü büyüktür. Ulusal veya yerel yönetimin turizm konusunda destek ve teşvik sağlaması, yapılanmalara öncülük etmesi ve desteklemesi destinasyonun rekabet avantajı sağlamasında önemli bir konu olarak vurgulanmaktadır.

Muğla Valiliği (2010) tarafından yürütülen “Muğla İli Turizm Sektörünün Kümelenme Analizi ve Makro Düzey Stratejik Plan” araştırması sonuçlarına göre, kentin turizm açısından özellikle mevcut olan geleneksel turizm (deniz-kum-güneş), sağlık ve spor turizmi alanında iş modellerinin geliştirilmesi gerekmektedir. Bu bağlamda, kentte merkezi destinasyon haline gelen Marmaris, Bodrum ve Fethiye’nin ise yeteneklerine uygun olarak öngörülen sektörlere yönelik kümelenme geliştirme çalışmalarına başlamaları gerekmektedir. Sektörünün dönüşümü ve alternatif turizm sektörüne yönelmesi ile arzu ettikleri hedeflere ulaşabileceklerini belirtmişlerdir.

Sultanahmet turizm kümelenmesinde sektörel kümelerde çalışma koşullarının algılanmasına yönelik yapılan araştırmada (Türkay, 2010), sektörel kümelenmelerin çalışma koşulları alanında homojen bir görünüm elde edebileceği analiz edilerek kanıtlanmıştır.

60

Ahiler Kalkınma Ajansı (2011) tarafından hazırlanan saha araştırmaları raporunda, Kapadokya Bölgesinin mevcut durum ve sorunları üzerine düzenlenen çalıştay da Nevşehir iline yönelik yer alan ifadeler şunlardır;

 Ürün farklılaştırma ve geliştirmeye yönelik modeller ile tanıtım ve markalaşma çalışmaları kümelenme kapsamında değerlendirilmelidir.

 Üniversiteler tarafından kümelenme girişimi konularına odaklanılması önerilmektedir.

Kapadokya bölgesinin mevcut durumunun tespiti ve turizm kümelenmesinin analizi amacıyla yapılan çalışmada (Beler, 2012) Nevşehir iline ait sonuçlar şunlardır;

 Avanos, Ürgüp ve Göreme’nin mevcut kümelenme yetenekleri uygun olarak kümelenme geliştirme çalışmalarına başlanması gerekmektedir.

 Kümelenme geliştirme çalışmaları ile gelecek 20 yıl içerisinde Nevşehir ili turizm sektörünün yaklaşık 8 milyon turist çekeceği ve alternatif turizm sektörlerine yönelmesi ile birlikte 10 Milyar dolar ciro hedefine ulaşılacağı beklenmektedir.

 Kümelenmeye hizmet veren tedarikçiler açısından lojistik sorunların çözümü için tedarikçilerin lojistik hizmetlerinde bölge imkanlarının çeşitlendirilmesi ve yeni sistemlerin geliştirilmesi gerekmektedir.

 Kümelenme işletmelerinin ticari potansiyellerinin geliştirilmesine yönelik çapraz satış ilişkilerin kurulması işletmeler açısından yaşanan finansal sorunlara destek olacak bir uygulamadır.

 Seyahat acentelerin diğer kümelenme üyeleri ile olan ilişkilerinin güçlenebilmesi için aktörler arası ilişkilerin ve işbirliklerin geliştirilmesine yönelik yeni modellemelerin yapılması gerekmektedir.

Karadal ve Gündoğdu’ya (2012) ait araştırmada Aksaray’ın kültürel turizminin kümelenme potansiyeli Porter’ın Elmas Modeline göre avantaj ve dezavantajlar açısından incelenmiştir. Elde edilen analizler sonucunda, Aksaray ilindeki kültür turizminin mevcut haliyle turizm sektöründe küme özelliği göstermediği lakin küme olma potansiyeli taşıyan sektörlerden birisi olduğuna ulaşılmıştır.

61

Bölgesel kalkınmada turizm kümelenmesinin incelendiği araştırmaya (Kartal, 2013: 206-207) göre, özellikle ülkenin doğu bölgelerinin, turizm potansiyeli bakımından güçlü olmasına rağmen hem bu potansiyelini kullanamamış hem de çeşitli nedenlerden dolayı geri kalmışlığından kurtulamamış bir bölgeler olması sebebiyle; bu bölgelerde turizm kümelenmesi sayesinde kalkınma kutbu oluşturabilir. Özellikle, Sultanahmet Turizm Kümelenmesinden elde edilen veriler değerlendirildiğinde uygulanacak turizm kümelenmelerinin bölgesel kalkınmada etkili bir araç olacağı anlaşılmaktadır.

Mardin Turizm İş Kümesinin SWOT analizinde; Mardin’in önemli tarihi varlıklara sahip olması, çeşitli dönemlere ev sahipliği yapan mimarilerin bulunması ve değişik damak tatlarının olması güçlü yönleri; düşük konaklama tesisleri, zayıf tanıtım faaliyetleri ve zayıf altyapı olanakları zayıf yönleri; ülke genelinde artan turist sayısı, giderek artan yurt içi ve yurt dışı talep fırsatları; global krizin turizm sektörünü olumsuz yönde etkilemesi, yatırımlarının kriz yüzünden azalması, düşük hizmet kalitesinin talebi zayıflatması da tehditleri göstermektedir (Kartal, 2013: 188–189).

Nevşehir ili Ürgüp ilçesinde “Turizm Sektöründeki Krizin Kapadokya Ekseninde Yönetimi” başlığı altında düzenlenen “11. Turizm Eğitimi Arama Konferansı sonuç raporuna” çerçevesinde aşağıdaki sonuçlara ulaşılmaktadır (Kozak, 2016):

 Turizm mevzuatında, özellikle kriz dönemlerinde işçi ve işverenin korunmasına yönelik değişiklik yapılmalıdır.

 Turizm sektöründe çalışan güvenlik birimlerinin yabancı turistlerle iletişim sorunun çözülmesine yönelik yabancı dil eğitimi verilmelidir.

 Sivil toplum kuruluşlarının daha etkin kullanılarak ulaşım konusunda kısa vadeli çözümler üretilmelidir.

 Kongre turizmine yönelik yöre için “özel teşvik sistemi uygulanmalı ve yatırımlar” yapılmalıdır.

 “Kültür” ve “Turizm” kavramları birbirinden ayrılarak “Turizm ve Tanıtma Bakanlığı” adı altında yeni bir bakanlık kurulmalıdır.

Aydemir ve Soydaş (2014: 13) tarafından, Denizli ilinin kümelenme potansiyelinin belirlenmesine yönelik yapılan araştırmada; “firmalar arası işbirliği, kamu kurum ve

62

kuruluşları ile ilişkiler ve tedarikçiler ile ilişkilerde orta düzeyde bir yaklaşım gözlenmiştir.” Kümelenme oluşumu dikkate alındığında, kamu kurum ve kuruluşlarının sektöre etkisinin yeterli olmadığı belirtilmektedir.