Türkiye’de OSB’lerin ve OSB P lanlarının Mevcut Durumu

Türkiye, OSB kavramı ve planlaması ile 1960’lı yıllardan itibaren gerçekleştirilen OSB projeleri ile tanışmıştır. 4562 sayılı OSB Kanunu’nun 2000, OSB Uygulama Yönetmeliğinin de 2002 yılında yürürlüğe girmesi ile 2002 öncesinde, OSB tektik komisyonunca yer seçimi yapılan, sınırları içerisinde kaldığı Belediyesince İmar Planı onaylanan OSB’lerin kuruluş, yapım ve işletme aşamasının belli kurallar çerçevesinde hayata geçirilmesine ilişkin düzenlemeleri getirmiştir. Anlaşılacağı üzere Türkiye’de 40 yıllık bir süreçte herhangi bir yasal düzenleme yapılmadan OSB projeleri uygulanmıştır.

OSB Kanunu’nun yürürlüğe girmesi ile 2000 yılından itibaren OSB planlaması konusunda yetkiyi elinde bulunduran Sanayi ve Ticaret Bakanlığı 262 OSB’ye sicil vererek tüzel kişilik kazandırmış ve 214 adet OSB’nin imar planı onaylanmıştır. Onaylanan 214 OSB planının 200 tanesinin verileri tez çalışmasında tablolaştırılmıştır. İmar planı bulunan 214 OSB’den 81’inde 106 adet revizyon imar planı yapılmıştır. Revizyon gören 81 OSB’den tez çalışması çerçevesinde Revizyon Plan (son hali) tamamının verileri elde edilmiş olup, bu planlardan ilk hali bulunan 46 adet OSB’dir. 214 OSB’de 236 adet imar planı tadilatı ile en az imar planı tadilatının 3 katı parselde tevhit ve ifrazı yapılmıştır. Bu verilerden de anlaşılacağı üzere bazı OSB’lerin 3-5 defa plan revizyonu gördüğü OSB planları hazırlanırken ihtiyaç, arz/talep ve gelişmeye yönelik tespitler ve projeksiyonların yetersizliği tespit edilmektedir.

Türkiye’de 1960’lı yılından itibaren, kurulmuş OSB’ler çoğunlukla sanayi kültürü cumhuriyetin ilanı ile birlikte sanayileşmeye başlayan ve 1960’a gelindiğinde

133

belirli bir düzeyde sanayi altyapısı ve sanayi kültürü oluşan Marmara ve Ege bölgelerinde yoğunlaşmıştır. Marmara ve Ege Bölgelerinde 101 adet OSB kurularak Türkiye genelinin % 41.36’unu oluşturmuştur.

Örneğin büyüklükleri 2000 hektarı geçen Gaziantep OSB 70800 çalışanı, Adana Hacı Sabancı OSB 21000 çalışanı ve Kayseri OSB Mevcut 39458 çalışanı ile Türkiye’nin önemli OSB’leri olarak gösterilebilir.

Artvin ili dışında tüm illerde OSB ilan edilmiştir. OSB kurulmasıyla sanayi sektörü hız kazanmış, sanayi kentin karakteri olmuş, kentsel mekan ile bütünleşerek başarılı olmuş, sosyo-ekonomik anlamda çok verimli yatırımların yapıldığı birçok OSB projesi gerçekleştirilmiştir. Örneğin, Bursa, Adana, Kayseri, Gaziantep, Denizli, Manisa, Konya, Eskişehir gibi illerin İstanbul Metropol alanı ile İzmir ve Ankara Büyükşehirlerine rakip olarak yükselmesinde OSB’lerin kentlere getirdiği organizasyon, kalite, Ar-Ge gibi yenilikçi ve gelişmeye yönelik kavramların etkileri büyüktür.

Türkiye’de 1962-2010 yılları arasında karar verilen 262 OSB projesinin % 65’nin (169 adet) üretime geçmiş olması sanayi yatırımlarına verilen önemin ve OSB projelerinde yakalanan başarının bir göstergesi olmaktadır. Bu gelişme aslında biraz plan ve programlı işler yapıldığında başarının yakalanabileceğini de açıklamaktadır. OSB projeleri standartları biraz daha geliştirilse ve plan kararlarına uyulsa, kentleşme ve sanayileşmenin planlı yapılaşmasını sağlayabilecektir.

Grafik 5.1.: OSB Faaliyete Geçme Durumu

5.11.1. OSB’nin Nicel Dağılımı

Türkiye’de 1962-2010 yılları arasında 262 OSB (sicil alan) kurulmuştur. Kurulan OSB’lerden 214’nün imar planı onaylanmıştır. İmar planı onaylanan 214 OSB’nin 136’sının alt yapı inşaatları tamamlanarak faaliyete geçmiş, 33 OSB’nin ise altyapı inşaatları devam etmekteyken üretime başlayarak kısmen faaliyete geçmiştir. Toplamda üretim aşamasında olan (136+33) 169 OSB bulmaktadır (Tablo 5.4.).

Faaliyette olan 169 OSB’nin 2872 sayılı Çevre Kanunu kapsamında OSB yönetimlerine arıtma tesisleriyle ilgili olarak verilen sorumluluklar çerçevesinde 35 OSB kendi arıtma tesisini kurmuş, 30 OSB ise Belediyelere ait arıtma tesislerine bağlanmıştır. 20 OSB’de ise arıtma tesisi kurma çalışmaları devam etmektedir.

Tablo 5.5.: Biten OSB’nin Plan Dönemlerine Göre Dağılımı

Plan Dönemi OSB Adet

I - PLAN 1963 - 1967 ₁ II - PLAN 1968 - 1972 ₀ III - PLAN 1973 - 1977 ₁ IV - PLAN 1979 - 1983 ₂ V - PLAN 1985 - 1989 ₅ VI - PLAN 1990 - 1994 ₁₈ VII - PLAN 1996 - 2000 ₂₄ VIII - PLAN 2001 - 2005 ₄₁ IX - PLAN 2007 - 2013 ₅₀ 1995 YILI 1

Toplam Sicil Bazında Biten 143

Kaynak: Sanayi Bakanlığı Verileri, 2010 5.11.2. Bölgesel Dağılımı

Sicil alarak kuruluşunu tamamlayan 262 OSB’nin coğrafi bölgelere dağılımına bakıldığında; toplam 61 OSB ile Marmara Bölgesi ilk sırada yer almaktadır. Bunu 54 OSB ile İçanadolu ve 50 OSB ile Ege bölgesi izlemektedir. 1999 yılına kadar Ege, İç Anadolu, Marmara şeklinde olan bu sıralama son 10 yılda yapımı tamamlanan OSB’ler ile değişmiştir. Karadeniz Bölgesi bu sıralamada 36 OSB ile dördüncü sırada yer alırken

onu, 22 OSB ile Akdeniz Bölgesi izlemektedir. Doğu Anadolu 20 ve Güney Doğu Anadolu 19 OSB ile son sıradadır.

Şekil 5.2. : Coğrafi Bölgelere göre OSB dağılımı.

SİCİL ALAN (262 Adet) OSB’NİN

COĞRAFİ BÖLGELERE GÖRE DAĞILIMI (Adet bazında) 36 Ad. %13,74 54 Ad. %20,61 20 Ad. %7,63 19 Ad. %7,25 22 Ad. % 8,4 50 Ad. %19,08 61 Ad. % 22,28

Kaynak: Sanayi Bakanlığı Verileri, 03.03.2010 Tablo 5.6.: Bölgelere göre OSB dağılımı.

Bölge Adı Adet %

MARMARA 61 23.28 İÇ ANADOLU 54 20.61 EGE 50 19.08 KARADENİZ 36 13.74 AKDENİZ 22 8.40 DOĞU ANADOLU 20 7.63 GÜNEYDOĞU ANADOLU 19 7.25 TOPLAM 262 100

Şekil 5.3.: Avrupa Birliği Bölgesel İstatistik Sistemine (NUTS) uyarlanarak oluşturulmuş DPT İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması (İBBS) göre Sicil Almış olan 262 OSB’nin dağılımı.(Düzey 1-12 Bölge)

Kaynak: Sanayi ve Ticaret Bakanlığı verileri, 12.04.2010; www.dpt.gov.tr/, 12.04.2010. Grafik 5.2.: Avrupa Birliği Bölgesel İstatistik Sistemine (NUTS) uyarlanarak oluşturulmuş DPT İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması (İBBS) göre Sicil Almış olan 262 OSB’nin dağılımı(Düzey 1-12 Bölge)

Güneydoğu Anadolu; 19; 8% Kuzeydoğu Anadolu; 10; 4% Doğu Karadeniz; 11; 4% Batı Karadeniz; 29; 12% Orta Anadolu; 18; 7% Akdeniz; 22; 9% Batı Anadolu; _{22; 9%} Doğu Marmara; 49; 19% Ege; 49; 19% Batı Marmara; 14; 6% İstanbul; 8; 3%

Tablo 5.7.: Avrupa Birliği Bölgesel İstatistik Sistemine (NUTS) uyarlanarak oluşturulmuş DPT istatistik bölgelerine göre Sicil Almış olan 262 OSB dağılımı

Kaynak: Sanayi ve Ticaret Bakanlığı verileri, 12.04.2010; www.dpt.gov.tr/, 12.04.2010 Düzey 1: Büyük istatistik bölgeler Düzey 2: Alt istatistik bölgeler Düzey 3: Alt istatistik bölgeleri oluşturan iller

Bölge

No: Bölge Adı:

OSB