SANAYİ VE TİCARET
5.7. Organize Sanayi Bölgelerinin Özellikler
Uygun nitelikte ve yeterlikte arazi bulunması OSB’nin en önemli özelliğidir. Uygun nitelikteki araziden kasıt, Organize Sanayi Bölgeleri Yer Seçimi Yönetmeliğine
115 Onat, E., 1969, OSB ve Fiziki Planlama Esasları, TOBB Yayınları, Ankara s.10. 116TÜMAŞ, 1990, Çanakkale OSB Fizibilite Etüdü, Yayımlanmamış Rapor, Ankara s.2,11. 117Şahin, S., 2001, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Türkiye’de Organize Sanayi Bölgeleri ve Malatya Örneği, İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Malatya, s.4.
118Gündoğdu, Y., 1998, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, OSB ve Biga Örneği, Çanakkale 18 Mart Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çanakkale, s.7.
119
(OSB Yer Seçimi Yönetmeliği, 21.5.2001/24408 R.G., Değ. R.G. 21.2.2008/26794) uygun nitelikte arazinin seçimidir. Bu Yönetmeliğin ilgili maddelerine göre seçilecek arazinin mevkii, şehir merkezine uzaklığı ve hangi yönde kaldığı, şehrin gelişme yönüne göre konumu, çevresinde bulunan diğer yerleşim merkezlerinin (köy, kasaba vb.) neler olduğu, uzaklıkları ve hangi yönde kaldığı gibi mülki özellikleri incelenmektedir.
Ayrıca, arazinin büyüklüğü, ana yol ile bağlantısı, uzaklığı, mülkiyet durumu, kadastro durumu, belediye ya da mücavir alan sınırları içinde olup olmadığı, varsa çevre düzeni planına göre durumu, mevcut arazi kullanım durumu, çevresindeki alanların mevcut ve planlama durumu, arazi kullanma kabiliyet sınıfları eğimi ve yönü gibi arazi bilgileri araştırılmaktadır. Diğer taraftan, arazinin bulunduğu deprem kuşağı, yeraltı ve yüzeysel içme ve kullanma suyu kaynaklarına göre konumu, atıksu ve yağmur suyu deşarj ortamı, drenaj durumu, taşkına maruz kalma durumu, katı atık depolama alanlarına göre konumu gibi jeolojik probleminin olup olmadığı hususlarında da etütler yapılmaktadır.
Ayrıca, OSB’nin su, enerji ve diğer ihtiyaçlarının nereden sağlanacağına ve yeterliliğine bakılmaktadır. OSB’nin kurulacağı alanın hâkim rüzgâr yönü itibariyle, yakınındaki yerleşim merkezlerine, tarım sahalarına ve su kaynaklarına etkisi bilimsel yollardan test edilmektedir. İleriki dönemlerde OSB’nin gelişme ve genişleme olanağı, çevresinde konut ve yan sanayi yerleşimine uygun alan bulunup bulunmadığı, özel çevre koruma bölgeleri, sit alanları, milli parklar, doğal anıtlar gibi koruma alanları ile uluslar arası sözleşmeler gereği korunması gereken alanlara göre konumu belirlendikten sonra yer seçimi yapılmaktadır.
OSB’nin bir diğer özelliği de, uygun nitelikte ve yeterlikte parselasyon yapılmasıdır. Bu süreçteki temel amaç, düzensiz sanayileşmeyi önlemek, sektörel özellikleri dikkate almak, yan sanayi ve tam zamanlı üretim120
(Ertürk, 2001) gibi unsurları da dikkate alarak imar planları üretmektedir.
OSB’lere ilişkin önemli bir diğer unsur, OSB’de yatırım yapacak işletmelerin ve OSB alanında çalışanların mahalli müşterek ihtiyaçlarının (sosyal, altyapı, üstyapı vb.) giderilmesi doğrultusunda tedbir alınmasıdır. Gümrükleme, sundurma, banka, internet, haberleşme, cami, çıraklık eğitim merkezi, sağlık istasyonu, kafeterya, otopark, soğuk hava depoları, antrepo, eğlendirme ve dinlendirme alanları gibi OSB’den OSB’ye
120
değişecek ihtiyaçların karşılanmasıdır. Aslında sanayi bölgeleri kurulurken, gerek bu bölgelerde çalışanlar için gerekse civarında yaşayan insanların yaşam alanlarının düzenlenmesi, sanayi alanları ile birlikte sanayi alanlarının civarında yer alan kentsel alanların da düzenlenmesi OSB’nin bir özelliğidir. 4562 sayılı OSB Kanunu, sadece sanayi alanları ve bu alanlarda yer alan yatırımların müşterek ihtiyaçlarına yönelik bir OSB alanı öngörse de, OSB’nin özelliği gereği, sanayi alanları ile birlikte civarındaki kentleşmede aynı düzenleme içerisinde yer almalıdır. Süreç sadece sanayi alanını düzenlemekten ibaret olmamalı, bölge bir bütün olarak ele alınmalıdır.
OSB’nin bir özelliği de çevrenin korunmasıdır. Kuruluş aşamasından itibaren titizlikle takip edilen sağlık koruma bandı, yeşil alan, atıksu arıtma, atık depolama alanı gibi alanların oluşturulması, sanayiden kaynaklanan çevresel sorunların minimize edilmesi içindir.
OSB’nin başka bir özelliği de verimliliği maksimize etmektir. OSB’de yer alan yatırımcıların altyapı ve diğer müşterek ihtiyaçların giderilmesi ile uğraşmak yerine üretimle uğraşmaları verimliliği artıracaktır. OSB alanı dışında kurulan bir işletmenin elektrik, su, doğalgaz, yol, yeşil çevre, sağlık koruma bandı, telefon, atıksu, buhar enerjisi gibi altyapı tesisleri kurma, işletme gibi sorunlarla baş etmesi zaman, emek, kalite kaybına neden olacağı gibi büyük bir maliyet de gerektirecektir. OSB alanında ise bu tür işlerin sorumluğu OSB yönetiminde olacak, işletme sahibi üretim ve verimlilik üzerine yoğunlaşacaktır.
Özetle organize sanayi bölgeleri uygulaması, bölgesel kalkınmada, yatırımların teşvik edilmesinde, sanayinin ülke geneline yaygınlaştırılmasında, sanayileşme- kentleşme uyum sürecinde etkin bir araç işlevi görmektedir.
Ülkemizde kurulu bulunan OSB özelliklerini Tablo 5.1.’de özetlenmiştir. Tablo 5.1.: Türkiye’de Organize Sanayi Bölgelerinin özellikleri
Tipi: İhtisaslaşmamış
Konumu: Kentsel
Yönetim Biçimi: Kar Amacı Gütmeyen Özel ve Karma Yönetim
Tahsis Şekli: Özel Gayrimenkul Mülkiyeti, Standart Olmayan Büyüklükler Sağlanan Hizmetler: Sanayi Parselleri, Altyapı Ve Ortak Hizmet Kolaylıkları
Kaynak: (Çezik, A. ve Eraydın, A., 1982, Türkiye’de OSB’ler (1961-1981), DPT Yayınları No:1839, Ankara.)
Türkiye’deki Organize Sanayi Bölgesi uygulamaları ile Batı’nın gelişmiş ülkelerindeki OSB uygulamaları arasında oldukça önemli farklar bulunmaktadır.
Tablo 5.2.: Gelişmiş Ülkeler ile Türkiye Arasında OSB’lerin Özellik Farklılıkları
Gelişmiş Ülkeler Türkiye
İhtisaslaşmış İhtisaslaşmamış
Küçük ve Orta Ölçekli Sanayiler Küçük, Orta ve Büyük Ölçekli Sanayiler Yarı kentsel alanlarda Kentsel alanlarda
Genellikle kar amacı gütmeyen özel kuruluşlar Kar amacı gütmeyen özel kuruluşlar Kiralık veya satılık parseller Satılık parseller
Standart fabrika binalar veya standart parseller, altyapı ve ortak hizmet kolaylıkları
Standart olmayan parseller, altyapı ve ortak hizmet kolaylıkları
Kredi imkanları Kredi imkanları
Kaynak: (Çezik, A. ve Eraydın, A., 1982, Türkiye’de OSB’ler (1961-1981), DPT Yayınları No:1839, Ankara.)