Başvuru ve Kuruluş Yer Seçim

OSB’lerin kuruluş, yapım ve işletilmesi ile ilgili usul ve esaslar, 4562 Sayılı OSB Kanunu, OSB Uygulama Yönetmeliği ile yer seçimine ilişkin esaslar OSB Yer Seçimi Yönetmeliği ile düzenlenmiştir. Organize Sanayi Bölgelerinin yer seçimi, bu alanların ilk örneklerinden günümüze kadar değişim sürecinden geçmiş, önceleri ilgili 2-3 Bakanlık temsilcisinin oluşturduğu “sanayi tetkik komisyonu”nun mahallinde yapmış olduğu inceleme ile seçilirken, 17.01.2008 tarihinde OSB Yer Seçimi Yönetmeliğinde yapılan değişiklikle son halini almıştır.

17.01.2008 tarihinde değişen Yönetmelikte ilginç olan nokta, Yer Seçimi Yönetmeliği Değişikliği, 17.01.2008 tarihinde yürürlüğe girmiş iken 21.02.2008 tarihinde tekrar değişikliğe uğratılarak kurumların görüş verme süresini aşması durumunda olumsuz görüş verdiği kabulünün yaklaşık bir ay sonra olumluya çevrilmiş olmasıdır.

Bir diğer dikkat çeken husus, 2001 yılında yürürlüğe giren Yönetmelikte, 22 adet kurum ve kuruluş etkinlik alanları ile birlikte yer almasına rağmen, 2008 yılında yapılan değişiklikle Yer Seçimi Komisyonuna temsilci gönderecek kurum sayısı 9’a indirilmiştir. Kurum görüşü bildirme süresinin 30 gün ile sınırlandırılması, yine 2008 yılında yapılan değişikliklerden bir tanesidir (OSB Yer Seçimi Yönetmeliği R.G.21.02.2008/26794). Kısaca, OSB yer seçimi sürecinde sürenin daraltılması (sınırlandırılması), komisyon üyesi kurum sayısının azaltılması ve diğer yönetmelikte geniş bir yer tutan eşik analiz paftasının özelliklerinin bu yönetmelikte yer almaması gelinen son nokta olarak özetlenebilir.

4562 Sayılı OSB Kanunu çıkarılmadan önce, Türkiye’de OSB’nin kuruluşu, Kalkınma Planları, Sanayi Bakanlığı Teşkilat ve Görevleri Hakkındaki Kanun gibi daha genel düzenlemelere ve bu kapsamda çıkarılan yönetmeliklere göre yapılmaktadır. Bu konuda temel düzenleme olan 4562 OSB Kanunu’nun Nisan 2000’de yürürlüğe girmesiyle, bölgelerin kuruluşu bu Yasa ve uygulama yönetmeliklerinin amir hükümleri çerçevesinde gerçekleştirilmektedir. OSB Kanunu öncesinde OSB’nin kuruluşu ve yönetimi, devlet-özel sektör birlikte gerçekleştirirken, OSB Kanunu ile Devletin bu konudaki yetkileri sınırlandırılarak, OSB yönetimine kamulaştırmadan denetime uzanan çok geniş yetkiler tanınmıştır.

OSB kanunu ve uygulama yönetmeliklerinin (R.G. 01.04.2002/24713, Değ. R.G. 22.08.2009/27327 OSB Uygulama Yönetmeliği ve R.G. 21.5.2001/24408 Değ. R.G.

21.2.2008/26794 OSB Yer Seçimi Yönetmeliği) ilgili hükümleri çerçevesinde bir OSB aşağıdaki aşamalarda belirtilen kavramsal bilgilerin ve yasal düzenlemelerin dikkate alınması ile kurulabilmektedir.

İlk başvuru

OSB kurmak isteyen gerçek veya tüzel kişilerce yer seçimi talebi, içeriği Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından belirlenen formata uygun hazırlanan OSB Ön Araştırma ve Bilgilendirme Raporu Valiliğin uygun görüşü ile Sanayi ve Ticaret Bakanlığına iletilir. OSB Ön Araştırma ve Bilgilendirme Raporunun Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından uygun görülmesi durumunda yer seçimi etüt çalışması ile OSB alternatif alanlarının belirlenmesi aşamasına geçilir. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından yapılacak uygun değerlendirmeden sonra yer seçimi çalışmaları başlatılır.

OSB Ön Araştırma ve Bilgilendirme Raporu içeriğinde OSB talebinin yer aldığı bölgeye ait 1/100 000 ve/veya 1/25000 ölçekli Çevre Düzeni Planı, olabilirlik, fayda ve maliyetle ilgili bilgileri içeren fizibilite raporu, OSB planı ve iş programı, yatırımcı profili, kaynak ve pazar, arz-talep araştırması, OSB kurulmasına yönelik karar örneği gibi bilgilerin eklenmesi gerekmektedir. Yer seçiminin sonuçlandırılmasına kadar olan tüm işlemler, OSB kuruluşuna katılan kurum ve kuruluşlar tarafından, Valilik kanalıyla yürütülmektedir. OSB kuruluş yeri için öneri alan bulunması halinde ilgisine göre İl özel idaresinin veya belediyenin, başvuru esnasında olumlu görüşü aranmaktadır. Yer seçimi etüdü Sanayi ve Ticaret Bakanlığı teknik personeli tarafından yapılmakta veya yaptırılmaktadır.

Organize Sanayi Bölgesi Yer Seçimi

OSB’lerin yer seçimleri, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı’nca yayınlanan ‘Organize Sanayi Bölgeleri Yer Seçimi Yönetmeliği’ kapsamında uygulanmaktadır. Çevre, doğal ve kültürel kaynakların korunması, kurumların belirlediği projelerle birlikte, imar ve çevre düzeni planlarıyla uyumlu çalışmaların yürütülmesi kriterleri esas alınarak yer seçimi yapılmaktadır. Böylece kurumların belirledikleri projeler incelenip, sanayi kurulacak bölgenin coğrafi ve ekonomik koşulları dikkate alınarak, kaynakların kirlenmesine uzak alternatif mekanlar tespit edilmektedir. Alternatif mekanlar, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı bünyesinde oluşturulan 9 kurum temsilcilerinden oluşan bir komisyon tarafından alternatif mekanlardan herhangi birisi oy birliği ile seçilerek yer seçimi süreci tamamlanmaktadır.

Sanayi bölgeleri yer seçiminde belli kriterlere göre yer seçimi yapılmaktadır. Kuruluş yeri seçiminde etkili olan faktörler, pazara, ham maddeye, insan kaynaklarına ve enerji kaynaklarına yakınlık, taşınma, iklim, çevre ve kültürel etkenler olarak sıralanabilir.

Bu durum, işletmelerin rekabetçi kalabilmek için mevcut yığılma alanlarını tercih ettiğini göstermektedir. OSB’lerde yer seçimi yapılırken, genel anlamda dikkat edilmesi gereken hususlar şöyle sıralanmaktadır:

 Altyapı maliyetinin yüksek olmadığı alanlar tercih edilmektedir.

 Birinci, ikinci, üçüncü sınıf tarım arazileri üzerinde ve DSİ tarafından planlanmış veya proje aşamasına gelmiş sulama alanlarında OSB kurulamamaktadır.

 OSB’lerin sağlam zemin üzerinde kurulması gerekir. Fay hatlarının bulunduğu bölgeler kesinlikle tercih edilmemektedir.

 Kuru dere ve dere yataklarıyla bölünmemiş alanlar olmak zorundadır.  Hakim rüzgar yönü nedeniyle sanayi kenti olumsuz etkilememelidir.

 İçme suyu amaçlı barajların kısa ve orta mesafeli alanlarında kurulmamalıdır.  Turizm alanlarını olumsuz etkilememelidir.

 Doğal sit alanlarını, arkeolojik sit alanlarını, kentsel sit alanlarını etkileyecek veya bunların içinde olan alanlar seçilememektedir.

 Ana ulaşım akslarına yakın olan kuruluş yerleri tercih edilmemektedir.

 OSB’lerin atıksu boşaltmasıyla kirlenme olasılığı olan su havzalarına bağlantılı dereler dikkate alınmaktadır. İhtisas OSB projelerinde ÇED raporu istenmektedir.

 Koruma altına alınmış alanlar kuruluş yeri olarak seçilmemektedir.

 OSB’nin kurulacağı arazinin yeterli büyüklükte ve genişlemeye uygun olmasına dikkat edilmesi gerekmektedir.

 Enerji ve su tesisi kurulmaya müsait alanlar tercih edilmektedir.

Organize Sanayi Bölgelerinde Kuruluş Yeri Seçimi

Kentsel gelişmede önemli olan OSB’lerinin yararları, kuruluş yeri seçiminde dikkat edilecek hususlara ve kuruluş yerinin kentsel ihtiyacı karşılayıp karşılamadığına bağlıdır. Kuruluş yeri seçimi makro (bölgesel) ve mikro (kentsel) kriterlere göre saptanmaktadır. Uygulamalara bakıldığında, bölgelerarası dengesizliğin giderilmesi, sanayi potansiyeli ve işgücü gibi belirgin faktörlere bağımlı yer seçimi yapılmışsa da,

her il için bir OSB kurulması politikaları mikro ölçekli yer seçiminin önem kazanmasına, makro ölçekten mikro ölçeğe kayan anlayışın hakim olmasına neden olmuştur93

(Ergülen, 1998).

Kuruluş yeri raporlarına göre, arazinin bulunabilirliği, alternatif arazi fiyatları, ulaşım, altyapı yaratımdaki imkanlar ve imkansızlıklar, altyapının getirisi, alternatif maliyetler, jeolojik yapı, kentin sosyo-ekonomik gelişim profili, kurulacak sanayinin istihdam edeceği işgücü miktarı gibi konuların öncelikli olarak ele alınması gerekmektedir. Ayrıca, sanayi kurulacak bölgedeki fabrika binalarının projeleri, hizmet alanları, sosyal tesisler ve doğuracağı maliyetler, özellikle de toplam proje maliyeti ile ilgili süre kuruluş yeri seçimi raporlarında öne çıkmaktadır94

(Yücel, 1987).

Ülkemizde bu koşullara göre hareket edilip edilmediği de ayrı bir inceleme konusudur. Yer Seçimi Yönetmeliğinin olmaması, yer seçimi sürecindeki olumsuzluklar, OSB kurulmasında Müteşebbis Heyetlere öncülük eden TOBB’un kuruluş yeri seçiminde yeni bir yer seçimi kriterleri belirlemesine sebep olmuştur. Bu kriterler aşağıda sıralanmıştır:

 Bölgenin alanı 500.000 metrekareden küçük olmamalıdır.

 Yaz-Kış geçit veren herhangi bir kara yoluna 2.5km’den uzak olmamalıdır.  Şehirlerarası ana karayollarından herhangi birine 7.5km’den daha uzak

olmamalıdır.

 Herhangi bir demiryolu istasyonuna 2 km’den uzak olmamalıdır.  Arazinin eğimi en fazla % 10 olmalıdır. (%2-6 bir eğim idealdir.)

 Toprak tabii bir drenaj kanalına veya suyu emecek yumuşaklıkta yapıya sahip olmalıdır.

 Yakın çevrede en az 50 yıldan beri herhangi bir tabii afet meydana gelmemiş olmalıdır.

 Toprak alüvyonlu olmamalıdır.

 Akarsu varlığı, yeraltı suyuna tercih edilmelidir.

 Mevcut ya da sağlanabilir elektrik enerjisi, bölgenin tam kapasite ile çalışacağı azami ihtiyacından düşük olmamalıdır.

Belirlenen kriterlerin tutarlılığı, amaca uygun oluşu tavsiye niteliğinde kalmıştır. Bu durum, hem müteşebbis heyetlerce hem de Sanayi ve Ticaret Bakanlığı

93 _{Ergülen, H.C., 1998, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kütahya Ekonomisinin Yeniden} Yapılandırılmasında OSB Rolünün İncelenmesi, Kütahya, s. 46.

94 _{Yücel, A., 1987, “Türkiye’de Arazi Kullanımı ve Sanayi Yer Seçiminde Kamu Sektörü Özel Sektör} İlişkileri”, OSB, DPT Yay., Ankara, s. 24.

uygulamalarında yeterli düzeyde dikkate alınmamıştır95

(Çezik ve Eraydın, 1982). Yapılan etütler sonucunda, 1/100.000 ve/veya 1/25.000 ölçekli eşik analizi haritasında, hiçbir kurum ve kuruluşun yatırım ve proje alanına girmeyen, eğimi ve jeolojik açıdan yapılaşmaya elverişli olan, varsa çevre düzeni planı, nazım imar planı kararlarına uygun olan alanlar, OSB kurulabilecek alan ya da alternatif alanlar olarak belirlenmektedir. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından tespit edilen yer seçimi tarihi ve belirlenen alan ya da alternatif alanlara ait haritalar ve bilgiler, Yönetmelikte belirtilen kurum ve kuruluşlara, yeterli süre verilerek önceden gönderilmekte, kurum ve kuruluşları adına nihai görüş vermek üzere komisyona yetkili temsilcilerini göndermeleri istenmektedir. Yer seçimi komisyonu, belirlenen tarih ve yerde toplanarak alternatif alanlarla ilgili tüm araştırmaları yapmakta, kurum ve kuruluş görüşleri oluşturmaktadır. OSB kuruluş yeri, yer seçimi komisyonunun oy birliği ile seçilmekte, yer seçimi komisyonuna temsilcisi katılmayan ve komisyonda daha sonra görüş bildireceğini ifade eden kurum ve kuruluşların komisyon toplantısından sonra en geç otuz gün içinde nihai görüşlerini Bakanlığa bildirmeleri gerekmektedir. Bu süre içerisinde görüşünü bildirmeyen kurum ve kuruluşların görüşü Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından olumlu kabul edilmektedir.