Eğitimin yapısı, ülke ekonomilerindeki iş gücünün arzı ve talebi açsından
büyük önem taşımaktadır. Bugün tüm dünya ülkelerinin temel sorunlarının başında eğitimli iş gücünün gerek nitel gerekse nicel açığının var olması gelmektedir. Ülke ekonomilerinde işgücünün ekonomik ve sosyal anlamda etkinliğinin sağlanabilmesi eğitimin niteliksel ve niceliksel yönleriyle bağlantılıdır. İşgücünün niteliği ve niceliği de ancak iyi bir eğitimle gelişebilmektedir170
.
Ülke ekonomileri açısından iyi eğitilmiş vasıflı işgücünün varlığı, bu işgücünün toplam işgücü içindeki oranı, bu kaynağın bilgi ve becerisini kullanması gibi özellikler büyük önem arz etmektedir. Gelişmiş ülkelerdeki işgücünün eğitim yapısı incelendiğinde, vasıflı ve eğitimli işgücünün toplam işgücü içerisinde yüksek oranlara sahip olduğu görülmektedir. Tüm bu nedenlerden dolayı Türkiye’de istihdam edilen işgücünün eğitim düzeyini analiz etmek, kalkınma süreci içinde bulunduğumuz yeri anlamak açısından bizlere yardımcı olacaktır171.
İşgücünün niceliğinin belirlenmesinde ülkelerin nüfus miktarı ile nüfus artış hızının etkili olduğu, işgücünü niteliğinin geliştirilmesinde ise eğitimin birinci derecede rol aldığı ifade edilebilir. Türkiye’de toplam nüfusun ve mevcut işgücünün eğitim düzeyi ile ilgili verilere baktığımızda, eğitim sistemimizin işgücü talebinin niteliğine uygun, yönlendirici bir yapıda kurulmadığı görülmektedir. Toplam nüfus ve işgücünün istenilen niteliğe sahip olamadığı, örgün ve yaygın eğitimde bu durumu düzeltecek başarının sağlanabildiği görülmemektedir172.
Eğitim durumunu mikro ölçüde düşündüğümüzde, istihdam edilenlerin potansiyel verimliliğinin ve kişi başına gelirin belirleyicisi olduğu sonucuna varabiliriz. Makro düzeyde düşünürsek, ülke ekonomisinin potansiyel verimliliği ve ülke milli gelirin belirleyicisi olduğunu düşünmek pek yanlış olmayacaktır.
170
Handan Kumaş, İşsizliğin Psiko-Sosyal Boyutu ve Çalışma Yaşamına İlişkin Değerler Üzerindeki Etkileri, İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt:3, Sayı:4, Ekim, Kasım, Aralık, 2001, s.34- 35
171
Ahmet Ay ve Doğan Uysal, Türkiye Ekonomisi, Makro Ekonomik Sorunlar ve Çözüm Önerileri, Konya: Çizgi Kitabevi, 2007, s.79
172
Sedat Murat, Dünden Bugüne İstanbul’un İşgücü ve İstihdam Yapısı, İstanbul: İstanbul Ticaret Odası Yayınları, 2007, s.200
Tablo 26
Türkiye’de İstihdamın Eğitim Durumuna Göre Dağılımı (bin kişi) 1988–2009 YIL TOPLAM A B C D 1988 17 754 3 113 12 170 1 601 870 1989 18 223 2 972 12 806 1 560 885 1990 19 029 2 958 13 119 1 887 1 065 1991 19 210 2 862 13 568 1 790 990 1992 19 561 2 439 14 032 2 034 1 056 1993 18 679 1 756 13 239 2 404 1 280 1994 20 026 1 989 14 111 2 513 1 413 1995 20 912 2 205 14 444 2 879 1 384 1996 21 548 2 192 14 806 3 173 1 377 1997 21 081 1 898 14 506 3 131 1 546 1998 22 335 2 028 15 208 3 389 1 710 1999 21 506 1 955 14 466 3 329 1 756 2000 21 581 1 917 14 204 3 566 1 894 2001 21 523 1 899 14 075 3 599 1 950 2002 21 354 1 649 13 770 3 795 2 140 2003 21 148 1 493 13 351 3 971 2 333 2004 21 869 1 459 13 854 4 156 2 400 *2004 19 632 1 250 12 269 3 898 2 215 2005 20 066 1 109 12 269 4 207 2 481 2006 20 424 1 062 12 295 4 372 2 695 2007 20 737 990 12 342 4 521 2 884 2008 21 193 960 12 525 4 568 3 140 2009 22 019 1 089 13 031 4 480 3 419
Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu ( TUİK ), Hane Halkı İş Gücü Anketi
http://www.tuik.gov.tr/VeriBilgi.do?tb_id=25&ust_id=8 ( 10 Mayıs 2010 )
* : Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemine göre hesaplanan
A:Okur-Yazar olmayanların istihdamı, B:Lise altı eğitimlilerin istihdamı, C:Lise ve dengi meslek
Tablo 26’da Türkiye’de istihdamın eğitim durumuna göre dağılımı miktar olarak gösterilmiştir. Tabloyu incelediğimizde, B grubunu temsil eden lise altı eğitimlilerin toplam istihdamdan ezici bir pay aldığını görmek mümkündür. Tabloda en üst düzey eğitim seviyesini gösteren D grubunu temsil eden yüksek öğrenimlilerin istihdam miktarları ise, toplam istihdam içerisinde çok az pay aldığını söylemek mümkündür.
1988 yılında 17 milyon 754 bin kişi olan toplam istihdam miktarı içerisinde B grubunu temsil eden lise altı eğitimlilerin istihdam miktarı, 12 milyon 170 bin kişi olarak ilk sırada yer almaktadır. 3 milyon 113 bin kişi ile ikinci sırayı ise A grubunu temsil eden okur-yazar olmayanların istihdamı oluşturmaktadır. 1 milyon 601 bin kişi ile lise ve dengi meslek eğitimlilerin istihdamı üçüncü ve son olarak 870 bin kişi ile yüksek öğrenimlilerin istihdamı yer almaktadır.
Ancak zaman içerisinde bu sıralama değişime uğrayarak ilerlemiştir. Yüksek öğrenimlilerin ve lise ve dengi meslek eğitimlilerin istihdamı yükselme eğilimine girerken okur-yazar olmayan istihdamın sürekli düşüşler yaşanmıştır. Fakat B grubunu temsil eden lise altı eğitimlilerin istihdamı sürekli olarak ilk sırada olmuştur.
2000 yılını analiz ettiğimizde 14 milyon 204 bin kişi lise altı eğitimli olarak istihdam edilirken 3 milyon 566 bin kişi lise ve dengi meslek eğitimlilerin istihdamı gerçeklemiştir. 1 milyon 917 bin kişi ile okur-yazar olmayanların istihdamı gerçekleşirken 1 milyon 894 bin kişi de yüksek öğretimli olarak istihdam edilmiştir. 1988 yılında ikinci öncelikli istihdam edilen okur-yazar olamayanların üçüncü sırada yer aldığını, üçüncü öncelikli yer alan lise ve dengi meslek eğitimlilerin ise ikinci öncelikli istihdam edildiği görülmektedir.
2008 yılını analiz ettiğimizde okur- yazar olmayanların payının en az olduğunu görmek mümkündür. 990 bin kişi ile en son sırada istihdam edilen grubu temsil etmektedir. İlk sırada her zaman önceliğini koruyan lise altı eğitimliler yer almaktadır. Ancak bu grup ilk sırada yer almasını rağmen miktar olarak düşüş içerisine girmiştir. Daha önceki yıllarda 14-15 milyon civarlarına istihdamda pay sahibi olurken 2008 yılında 12 milyon 525 bin kişi pay sahibi olmuştur. Lise ve dengi meslek eğitimlilerin
istihdamında ise süreli artışlar gözlenmektedir. 2008 yılında toplam istihdam içerisindeki miktarı 4 milyon 568 bin kişidir. Yüksek öğretimlilerin ise istihdam içerisindeki payları gün geçtikçe artmış olmakla birlikte yeterli seviyelerde değildir. 2008 yılında 21 milyon 193 bin olan toplam istihdam edilenler arasında 3 milyon 140 bin kişi yüksek öğretimli olarak istihdam edilmiştir. Türkiye’de istihdamın eğitim durumuna göre olan dağılımını gösteren Tablo 27’de bu durumu daha net bir biçimde görmek mümkündür.Tabloya göre istihdamdaki payların dağılımı şöyledir: A grubunun %4–17, B grubunun % 50–70, C grubunun % %9–22, D grubunun %4–5 arasında değişen oranlarda olduğunu görmek mümkündür.
1988 yılında A grubu % 17.53 oranına sahipken 2008 yılında 4.52 oranına sahiptir. B grubu 1988 yılında %68.54 oranına sahipken 2008 yılsonunda % 59.09 oranına, C grubu 1988 yılında %9.01 oranına sahipken 2008 yılında %21.55 oranına, D grubu ise 1988 yılında % 4.90 oranına sahipken 2008 yılında %14.81 oranına sahip olmuşlardır.
Türkiye’de istihdamda eğitim seviyesinde dönüşümün gerçekleşmeye başladığı ifade edilebilir. Artık okur-yazar olmayanların istihdam içerisindeki payı çok az seviyelerdedir. Bireysel anlamda düşünüldüğünde de okur-yazar olmayanların iş piyasasına girebilmeleri artık zor görülmektedir. Yüksek öğretimliler ile lise ve dengi meslek eğitimlilerin istihdamı da sürekli artış içerisindedir. İşgücü piyasasında eğitim ön plana çıkmaya başlamıştır. Ancak Türkiye’de lise altı eğitimlilerin istihdamda sürekli birinci derecede pay sahibi olmaları irdelenmesi gereken bir konudur. Lise ve dengi meslek eğitimlilerin istihdam artışı devam ettikçe bu grubu temsil eden kişilerin aynen okur-yazar olmayanlar gibi piyasada atıl olarak kalması sonucunu doğurabilecektir.
Tablo 27
Türkiye’de İstihdamın Eğitim Durumuna Göre Dağılımı (%) 1988–2009 YIL TOPLAM A B C D 1988 17 754 17.53 68.54 9.01 4.90 1989 18 223 16.30 70.27 8.56 4.85 1990 19 029 15.54 68.94 9.91 5.59 1991 19 210 14.89 70.62 9.31 5.15 1992 19 561 12.46 71.73 10.39 5.39 1993 18 679 9.40 70.87 12.87 6.85 1994 20 026 9.93 70.46 12.54 7.05 1995 20 912 10.54 69.07 13.76 6.61 1996 21 548 10.17 68.71 14.72 6.39 1997 21 081 9.00 68.81 14.85 7.33 1998 22 335 9.07 68.09 15.17 7.65 1999 21 506 9.09 67.26 15.47 8.16 2000 21 581 8.88 65.81 16.52 8.77 2001 21 523 8.82 65.39 16.72 9.06 2002 21 354 7.72 64.48 17.77 10.02 2003 21 148 7.05 63.13 18.77 11.03 2004 21 869 6.67 63.34 19.00 10.97 *2004 19 632 6.36 62.49 19.85 11.28 2005 20 066 5.52 61.14 20.96 12.36 2006 20 424 5.19 60.19 21.40 13.19 2007 20 737 4.77 59.51 21.80 13.90 2008 21 193 4.52 59.09 21.55 14.81 2009 22 019 4.94 59.18 20.34 15.52
Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu ( TUİK ), Hane Halkı İş Gücü Anketi
http://www.tuik.gov.tr/VeriBilgi.do?tb_id=25&ust_id=8 ( 10 Mayıs 2010 )
* : Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemine göre hesaplanan
A:Okur-Yazar olmayanların istihdamı, B:Lise altı eğitimlilerin istihdamı, C:Lise ve dengi meslek