Türkiye’de Dış Kaynak Kullanımı Uygulamaları

Dış kaynaklardan yararlanmanın son yıllarda Türkiye’de de önem ve yaygınlık kazanmasının nedeni, artan rekabet, globalleşme ve bilgi teknolojisindeki gelişmelere paralel olarak işletmelerin rekabet güçlerini arttırmak endişesi olmuştur. Türkiye’de yeni yeni uygulanmaya başlayan dış kaynaklardan yararlanma, eskiden temizlik ve taşıma ve yemek hizmetlerinin taşeronlaşması şeklinde gerçekleştiği görülmektedir (Ünalır, 2007, 9).

Türkiye’de uzunca bir süredir dış kaynak kullanımı uygulamalarına gidilmekle birlikte henüz maksimum yararı sağlayacak düzeye ulaşılamamıştır. Bu durum, işletmelerin dış kaynak kullanımı kavramını tam olarak anlayamaması ve yasalara karşı bir tür korunma yöntemi olarak görmesinden kaynaklanmaktadır (Yazıcı, 2003, 6)

Türkiye’de dış kaynak kullanımının, özellikle bilişim sistemleri başat olmak üzere sistem bütünleştirme projeleri, danışmanlık, eğitim, insan kaynakları, finans, müşteri hizmetleri, lojistik, muhasebe, sigortacılık, idari işler (özel güvenlik, temizlik, servis taşımacılığı gibi), teknik servis ve bakım, satış ve pazarlama, üretim, nakliye, seyahat, araştırma- danışmanlık konularında yoğunlaştığı gözlenmektedir (Budak ve Budak, 2004; Ünalır, 2007 ve Özbay, 2004).

Türkiye’de dış kaynak kullanımı uygulamalarının en çok bilineni ise “personel taşıma servisi” ile “yemek temin hizmetleri”dir. İşletmelerin çoğu bu hizmeti dışarıdan başka işletmelerden uzmanlık alanı yemek pişirme ve servis olan işletmelerden almaktadır (Ünalır, 2007, 9). Ayrıca, özellikle inşaat

sektöründe görülen “tedarikçi kullanma veya imalat konularında “fason üretim” olarak bilinen işletmecilik uygulamaları da birer dış kaynak kullanımı örneğidir (Özbay, 2004, 9).

Son yıllarda özellikle yabancı sermayeli işletmelerin de gelişi ve gerçek anlamdaki dış kaynak kullanımı uygulamaları, Türkiye’deki işletmeleri yavaş da olsa bir değişim sürecine sokmuştur. Bu potansiyeli değerlendirmek isteyen yabancı sermayeli dış kaynak kullanımı firmaları da bu alanlarda çalışmalara başlamışlardır. Bu durumun tipik örneklerinde biri, ABD kökenli personel hizmetleri konusunda hizmet veren bir firma olan Adecco’dur. 1994 yılında Türkiye piyasasına giren şirket Türkiye’de dış kaynak kullanımı alanında piyasanın hızla geliştiğini belirtmiştir (Yazıcı, 2003, 7).

Dış kaynaklardan yararlanma uygulamalarının Türkiye’de yaygınlaşması için hizmet işletmeleri tarafından atılması gereken bazı önemli adımlar vardır (Çetinkaya, 2005, 17);

· Dış kaynak kullanımı uygulamaları hakkındaki kullanıcı bilincini yükseltecek tanıtımların yoğunlaşması, bu konudaki yanlış düşünceleri, tepkili yaklaşımı, bilgisizlikten kaynaklanan uzak durma eğilimini azaltacaktır.

· Hizmet işletmeleri, pazar potansiyelini dar bir perspektiften algılamaktadır. Sadece öncelikli olarak bu hizmete yatkınlık gösteren sektörleri hedef almak yerine farklı sektörlerdeki niş karakteristiği gösteren ihtiyaçların saptanması, birçok firmanın pazarın farklı segmentlerindeki fırsatları adresleyebilmesini sağlayacaktır.

· Rekabetçi olabilmek nedeniyle çok düşük fiyatlar verilerek büyük projelere gidilmesi, bazen bu konuda yeterli insan kaynağına sahip olmayan işletmelerde hizmet kalitesinin düşmesine ve kullanıcının yaptığı tercihten dolayı pişman olmanın ötesinde dış kaynak kullanımı fikrinden uzaklaşmasına neden olmaktadır. Dış kaynak hizmeti vermeyi hedefleyen işletmelerin, odaklanacakları hizmet tipini ve hedef kitlelerini titizlikle belirlemeleri ve hizmet kalitesi / hizmet içeriği / hizmet bedeli dengesinin kullanıcı grubuna uygun tutulabilmesi çok önemlidir. Doğru ölçeklenmiş ve fiyatlanmış hizmetler, her kesimden kullanıcının ihtiyaçlarının içine oturacak ve pazar pastasının çok yönlü büyümesi sağlayacaktır.

Türkiye’de yeni dış kaynak kullanımı uygulamalarına örnek otomobil kiralamada görülmektedir. Örneğin Alarko Holding, hiçbir şirketinin bünyesine araç satın almamakta, araç ihtiyacını “rent a car” şirketlerinden karşılamaktadır (Budak ve Budak, 2004, ). Yine, Türkiye’de faaliyet gösteren Singer firması, dikiş makinelerinin üretiminde kullandığı plastik, otomatik kalıplama ve talaşlı işlemle elde edilen tüm parçaları uzun süredir yan sanayicilere yaptırmaktadır Ayrıca, Tusaş Motor ve Netaş firmaları da destek hizmetlerinde dış kaynaklardan faydalanmakta, hatta Netaş firması üretim sürecindeki boya, kablo formalama ve trafo işlerini dış kaynaklara yaptırmaktadır (Karacaoğlu, 2001, ).

Akademik literatüre bakıldığında dış kaynak kullanımı ile ilgili çalışmalarda farklı sektörler de uygulamanın mevcut olduğu görülmüştür. Örneğin, Gökdere (2000) dış kaynak kullanımı ile yapmış olduğu çalışmada Türkiye’de faaliyet gösteren bankaların bilgi sistemlerini oluşturmada ve kullanmada dış kaynaklara başvurduğunu belirtmiştir. Arslantaş (1999) yaptığı çalışmada ilaç sanayinin, Arsoy ise 2001 yılında yaptığı çalışmada Çimsa Çimento Sanayi’nin dış kaynak kullanımı uygulamalarını analiz etmiştir.

İsfendiyaroğlu ise 2001 yılında yaptığı çalışmada Muğla yöresindeki otel işletmelerinde çamaşır yıkama hizmetlerinde dış kaynak kullanımının yoğun olarak kullanıldığını belirlemiştir. Çetinkaya (2005), hizmet işletmelerinde dış kaynak kullanımı uygulamalarını, Kesgin (2005) otel işletmelerinde genel olarak dış kaynak kullanımını, Özdoğan (2006) Muğla yöresindeki otel işletmelerinde görülen dış kaynak kullanımını uygulamalarını ve Korkmaz (2006) Antalya ilindeki otel işletmelerinde dış kaynak kullanımı örneklerini incelemiştir.

Örneklerden de anlaşılacağı üzere Türkiye’de farklı sektörlerde yoğun olarak dış kaynak kullanımı faaliyetlerinin mevcut olduğu açıktır. Ancak, birçok işletmenin bu faaliyetin farkında olmadığı ilgili faaliyetleri klasik kiralama hizmetleri gibi gördüğü, bu sebepten dış kaynak kullanımı

faaliyetlerinin kısa vadeli olarak geçici çözümler için başvurulan bir seçenek olduğu görülmektedir.

BÖLÜM II

KONAKLAMA İŞLETMELERİNDE YİYECEK İÇECEK

HİZMETLERİNDE DIŞ KAYNAK KULLANIMI

2.1 Konaklama İşletmelerinde Dış Kaynak Kullanımı

Dış kaynaklardan yararlanma uygulamaları, hem üretim hem de hizmet sektöründe yer alan işletmeler için söz konusudur, Ürün kalitesi rekabette öne geçmenin en önemli koşullarından birisini oluştururken, hizmet kalitesinin kendine özgü yöntem ve uygulamalar ile artırılmasının, hizmet işletmelerine pazar koşullarında rekabet açısından avantaj sağlayacaktır (Yazıcı, 2003, 2). Konaklama işletmeleri ise hizmet işletmeleri içerisinde temel amacı misafirlerin konaklama ihtiyaçlarına cevap vermek olan, ayrıca yeme içme hizmeti de sunan işletmelerdir.

Bir süredir imalat işletmelerinde uygulanmakta olan dış kaynak kullanımının son yıllarda konaklama işletmelerinde de uygulanmaya başladığı görülmektedir. Global konaklama sektörünün dengelenmiş durumda olması ve sektörde meydana gelen dönüşüm nispeten işletmelere özgü olmakla birlikte konaklama işletmelerini daha etkili iş modelleri keşfetmeye iten yeni rekabet baskıları yaratmıştır (Thaker, 2007). Ayrıca, konaklama işletmelerinin yeni ekonomileri yiyecek-içecek, kat hizmetleri, kuru temizleme, kapıcılık hizmetleri ve havaalanı transferi gibi çeşitli hizmetlerde operasyonel değişikliklere neden olmuştur (Walker, 1997, 1). Rekabetçi çevre koşulları ve küreselleşme konaklama işletmelerinin hizmet faaliyetlerinde dış kaynak kullanımını düşünmelerine neden olmaktadır. Mevcut durum, konaklama işletmelerinin faaliyetlerinin bir bölümünü bu faaliyetleri gerçekleştiren uzmanlaşmış firmalara devretmelerini gerektirmektedir (Rodriguez ve Robania, 2005, 707). Hizmet sektöründe faaliyette bulunan işletmelerin çeşitli hizmetlerin satın alınmasında yaygın olarak tercih ettikleri bir strateji olarak dış kaynak kullanımı özellikle emek–

yoğun hizmetlerin ağırlıklı olarak satışa sunulduğu konaklama işletmeleri tarafından da son yıllarda artarak yaygınlaşmıştır (Pelit, 2007, 27).

Dış kaynak kullanımı, bir tesisin tüm giderlerini, maliyetlerini müşteri başına belirli bir rakamla fiksleyip, konaklama işletmesi yatırımcısının risklerini minimum seviyeye indirmektedir (http://wikipedia.org/wiki/ Outsourcing Erişim: 21.02.2006). Ayrıca dış kaynak kullanımı, turizm sektöründe faaliyet gösteren işletmeler açısından, işletmelerin gerek stratejik düzeydeki amaçlarına ulaşmada, gerekse daha hızlı ve kaliteli ürünlerin oluşturulması ve müşterilere sunulması, bunun sonucunda da müşteri memnuniyetinin arttırılması çabalarında ve örgütsel etkinlik ve verimliliğin sağlanmasında stratejik bir araç olarak kullanılmaktadır (Pelit, 2007, 37).

Turizm sektörüne bakıldığında, satış ve pazarlaması güçlü olan, acentacılık ve tur operatörlüğü kökenli veya etkin ilişkisi olan, genelde zincir veya grup olma yolundaki tesisler zaman veya planlama açısından personel ve diğer emek yoğun departmanlarla uğraşmak istemeyen konaklama işletmeleri diğer taraftan konaklama endüsrtisinde deneyimi ve bilgi birikimi olmayan, profesyonel kadrolarla çalışmayan, asıl mesleği turizm olmamasına rağmen sektörel fırsatları değerlendirerek konaklama yatırımı yapan müteşebbisler, daha önceki konaklama işletmesi yöneticilerinden beklenen verimi ve karlılığı elde edemeyen konaklama işletmeleri dış kaynak kullanımı firmalarını tercih etmektedirler (http://wikipedia.org/wiki/Outsourcing Erişim: 21.02.2006).

Konaklama sektöründe dış kaynak kullanımı, Fransa’da 1980’li yıllarda, konaklama bünyesindeki bazı departmanların konularında uzmanlaşmış şirketlerden sağlanmasıyla başlamıştır (Pelit, 2007, 37). Konaklama işletmelerinde hizmetler için dış kaynak kullanımı genellikle tedarikçiler tarafından operasyonel kontrolün sağlanmasını kapsamaktadır. (Lankford ve Parsa, 1999, 310).

Konaklama işletmeleri herhangi bir faaliyet için dış kaynak kullanımına karar vermeden önce dış kaynak kullanımının muhtemel avantajlarını

değerlendirmelidir. Dış kaynak kullanımı kararı taktiksel veya geleneksel dış kaynak kullanımı şeklinde görülebilecek maliyetleri azaltma unsuruna dayanmaktadır. Bununla birlikte dış kaynak kullanımı motivasyonları günümüzde değişmiş ve taktiksel dış kaynak kullanımı yerine stratejik dış kaynak kullanımı daha çok yaygınlaşmıştır (Rodriguez ve Gil–Padilla, 2005, 401). Dış kaynak kullanımının stratejik bir karar olduğu görüşünden hareketle, konaklama işletmesi faaliyetlerinin stratejik potansiyelini belirlemelidir. Dolayısıyla bir konaklama işletmesi ilgili faaliyetlerin işletme içinde gerçekleştirilmesi durumu ile karşılaştırıldığında dış kaynak kullanımının avantaj sağladığını göstererek, dış kaynak kullanımını haklı çıkarabilmelidir. Dış kaynak kullanımı konaklama işletmesinin başka bir şekilde elde edemeyeceği ve üçüncü parçayı oluşturan dış kaynak firmaları tarafından daha etkili bir şekilde sağlanan özel nitelikli kaynakları işletmeye temini ile sonuçlanmalıdır (Rodriguez ve Robania, 2005, 708).

Kritik olamayan faaliyetlerde dış kaynak kullanımı işletmelere örgütsel temel yeteneklerini genişletme imkânı sunmaktadır (Andersen, 1998). Ancak bu noktada konaklama işletmesinde hangi faaliyetler için dış kaynak kullanılacağı sorusu derinlemesine analiz edilmelidir. Konaklama işletmelerinde temel yetenek olmayan faaliyetler kendi içinde elzem ve elzem olmayan faaliyetler olarak ikiye ayrılmaktadır. Elzem olan fakat temel yetenekler dışındaki faaliyetler işletmelerde dış kaynak kullanımı için ilk sırada gelen faaliyetleri oluşturmaktadırlar. Konaklama endüstrisi bu gelişme trendine itiraz etmemekte, aksine son yıllarda birçok konaklama işletmesi elzem fakat kritik olmayan faaliyetler için sorumluluğu başkasına yıkma girişimlerinde bulunurken temel yetenekleri üzerindeki çabaları ile anılmaktadır (Andersen, 1998).

Yiyecek içecek faaliyetleri marka yönetimi müşteri memnuniyetinin önemi nedeni ile dikkat edilmesi gereken faaliyetlerdir. Çoğu konaklama işletmesi yöneticisi restoran yönetiminin konaklama işletmesi yönetimi ile aynı yetenekleri gerektirdiğini düşünerek hata yapmaktadır. Aslında, restoran yönetimi ayrıntıya odalar bölümünden daha çok önem verme gibi değişik birtakım kabiliyetler gerektirmektedir. Konaklama işletmesi yönetimi yiyecek

içecek faaliyetlerinin yeniden yapılandırılması ile restoran işine harcanan enerjiyi yeniden yönlendirilme, hissedarların değerini yükseltme, karlılık, konaklama operasyonlarını geliştirme çabaları üzerinde odaklanma fırsatını yakalar. Konaklama işletmesi yöneticilerinin dış kaynak kullanımından beklentilerini şu şekilde sıralamak mümkündür (Menilik, 2004);

· Hizmetin zamanında ve istenilen kalitede müşteriye sunulması

· Şirket giderlerinde azalma ve faaliyetlerdeki kontrol seviyesinin artırılması

· Karar vermeye yönelik raporların sunulması

· Ana faaliyet alanlarına odaklanmak için gerekli zamanın yaratılması · Müşteri ile satıcı ilişkisinden çok, ortaklık ilişkisinin kurulması ve gerekli konularda yardımcı olunması

· Rekabette önde olmak, işletmenin rekabet gücünü artırmak için farklılaşmak ve değer sunmak.

Türkiye’de konaklama işletmelerinde dış kaynak kullanımı ilk kez İzmir Atlantis Tatil Köyü’nde (http://www.maryaturizm.com Erişim: 13.10.2007) bazı departmanların konusunda uzman olan kişilere sabit bir geceleme ücreti karşılığında verilmesiyle uygulanmaya başlamıştır (İplik ve Çınar, 2005, 249). Son iki-üç senedir de Akdeniz ve Ege bölgesinde uygulama örneklerine rastlanmaktadır (http://www. maryaturizm.com Erişim: 13.10.2007). Bunların en sık görülenleri; yiyecek-içecek hizmetleri, personel alımı ve eğitimi, hukuk danışmanlığı, muhasebe işlemleri, temizlik hizmetleri, güvenlik, teknik servis hizmetleri, bilgi iletişim sistemi, merkezi rezervasyon sistemi, çamaşırhane hizmetleri, animasyon, pastane, spa, golf ve personel lojmanlarının kullanımıdır (Korkmaz, 2006; Pelit, 2007; İplik ve Çınar, 2005; Arkun, 2007).

2.2 Konaklama İşletmelerinde Dış Kaynak Kullanımı İhtiyacının