Türkiye’ de Bilişim Adına Yapılan Çalışmalar

1970’li yıllarda doğal afetlerde yerel birimlerde tutulan nüfus kayıtlarının merkezi bir biçimde elektronik ortamda tutulmasının tasarlanması fikri ile başlatılan MERNİS (Merkezi Nüfus İşletim Sistemi) projesi, kısıtlı maddi kaynaklar ve teknolojinin projeyi mümkün kılacak düzeye o yıllarda ulaşmamış olması yüzünden yavaş ilerlemiştir. 1980’ler boyunca ve 1990’ların ortasına kadar projede çok fazla ilerleme sağlanamamıştır. Proje ancak 1995’te Dünya Bankası’ndan gelen bir kredi vasıtasıyla ve aynı yıllarda artık teknolojinin projeyi yapılabilir kılan bir düzeye gelmesiyle ivme kazanmıştır223. Veritabanında 120 milyonun üzerinde kayıt bulunan proje, Ocak 2003 itibariyle tamamlanmıştır. MERNİS projesi ile birlikte merkez ve taşra birimlerinde nüfus işlemleri bilgisayar ortamında gerçekleştirilmektedir. Kamu kuruluşlarına ve vatandaşlara elektronik ortamda nüfus hizmetleri verilebilmekte ve web sayfası üzerinden T.C. Kimlik Numarası sorgulaması yapılabilmektedir. 923 ilçe nüfus müdürlüğü proje kapsamında çevrimiçi çalışmaya başlamış, nüfus ve aile istatistiklerine ait bilgilerin elektronik ortamda sağlıklı ve hızlı bir şekilde alınabilmesi mümkün hale gelmiştir224.

MERNİS’ ten sonra Maliye Bakanlığı’nın 1998’ te başlattığı “Vergi Dairesi Otomasyon Projesi” (VEDOP) adlı projesi ile, 1990’ ların sonları e-devlet çalışmalarının başladığı yıllar olsa da, bu konuda ilk hükümet politikası, eAvrupa + Girişimi’ ne dahil olunmasından sonra, 2002 yılında oluşturulmuştur. Aralık 2002 tarihinde Acil Eylem Planı’ nın bir parçası olarak “Bilgi Toplumu” hedefine ulaşmak amacıyla “e-Dönüşüm Türkiye Projesi” (e-DTr) başlatılmıştır. E-DTr’ nin

223 _{Mete YILDIZ, “Elektronik (E)-Devlet Kuram Ve Uygulamasına Genel Bir Bakış ve} Değerlendirme”, http://www.bilgiyonetimi.org/cm/pages/mkl_gos.php?nt=536 (Erişim: 24.05.2009). 224 _{Ali ŞAHİN,“Kamu Çalışanlarının E-Devleti Algılayış Biçimleri: Beklentiler ve Sorunlar”, Kamu} Yönetimi Yazıları, Ed. Bilal ERYILMAZ, Musa EKEN, Mustafa Lütfi ŞEN, Nobel Basımevi, Ekim,

eşgüdümü, izlenmesi, değerlendirilmesi ve yönlendirilmesi amacıyla Şubat 2003’ te Devlet Planlama Teşkilatı çatısı altında Bilgi Toplumu Dairesi kurulmuştur. 27 Şubat 2003 tarihli “e-Dönüşüm Türkiye” Projesi başlıklı Başbakanlık Genelgesi’nde projenin demokratikleştirici etkilerinden söz edilmiştir225.

e-Dönüşüm Türkiye Projesi:

• Bilgi ve iletişim teknolojileri politikaları ve mevzuatının, öncelikle Avrupa Birliği müktesebatı çerçevesinde gözden geçirilerek yeniden düzenlenmesi, bu konuda e-Avrupa+ kapsamında aday ülkeler için öngörülen eylem planının ülkemize uyarlanması,

• Vatandaşın, bilgi ve iletişim teknolojileri yardımıyla, kamusal alandaki karar alma süreçlerine katılımını sağlayacak mekanizmaların geliştirilmesi,

• Kamu idaresinin, şeffaf ve hesap verebilir hale getirilmesine katkıda bulunulması,

• Kamu hizmetlerinin sunumunda, bilgi ve iletişim teknolojilerinden azami ölçüde yararlanılarak iyi yönetişim ilkelerinin hayata geçirilmesine katkıda bulunulması,

• Bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanımının yaygınlaştırılması,

• Bilgi ve iletişim teknolojisi alanında kaynak israfını azaltmak amacıyla, kamunun mükerrerlik arz eden veya örtüşen ilgili yatırım projelerinin bütünleştirilmesi, izlenmesi, değerlendirilmesi ve yatırımcı kamu kuruluşları arasında gerekli koordinasyonun sağlanması,

• Sektördeki özel sektör faaliyetlerine yukarıdaki ilkeler ışığında yol gösterilmesi

amaçlanmaktadır226.

Amaçlara baktığımızda, e-demokrasiye yönelik çok somut olmamakla birlikte birkaç hususa değinilmiştir. Özellikler ikinci maddede belirtilen BİT kullanımıyla karar alma süreçlerine vatandaşların katılımı ifadesi e-demokrasi ile birebir paralel

225 _{SAYLAN, a.g.m., ss. 148-149.}

226 _{2003/12 sayılı Başbakanlık Genelgesi, (Yayın Tarihi: 27.02.2003),}

http://www.bilgitoplumu.gov.tr/Documents/1/Mevzuatlar/BasbakanlikGenelge_2003-12.pdf, ss.1-2, (05.05.2010).

bir ifadedir. Genelge, bu hedeflerin “E-dönüşüm Projesi” bünyesinde yürütüleceğini bildirmektedir.

“E-dönüşüm Projesi” ise 3 aşmadan oluşmaktadır. Bu bağlamda, öncelikle o tarihe kadar yapılmış çalışmalar analiz edilecek ve nerede olduğumuz saptanacak. Başarılı ülke örnekleri ile de sorunlar tayin edilip tavsiyeler oluşturulacak. Danışmanlık hizmeti alınacak, bu hizmetten bir eylem planı hazırlanacak ve plan uygulanacak227. Bu durumda, ikinci maddede belirtilen amaca nasıl ulaşılacağına yönelik somut bir veri bulunmamaktadır. Bu proje ışığında yürütülen çalışmalar neticesinde, 2005 yılında bir Eylem Planı uygulanmaya konmuştur.

Eylem planı uygulamalarına göre, kamu kurumlarında e-devlet uygulamaları ve bu uygulamalar için gereken alt yapıya yönelik olarak çeşitli adımlar atılmıştır. Bilgisayar okuryazarlığını artırma konusunda, öğrenci ve öğretmenler üzerinden gidilmiştir. Başlangıç için geçilmesi gereken bir adım olsa da demokrasinin rutin bir sürecinde BİT kullanımından bahsediliyorsa, yeni teknolojilerin vatandaşların geneli için kullanılabilir hale getirilmesi gerekmektedir. Bunun için de valiliklerce bir çalışma yürütülmüş, öğrenim kurumlarındaki bilgi teknolojisi eğitim mekânları halka açılmış ancak; personel ve ödenek yetersizliği, var olan personelin bilgi teknolojisi aygıtlarının kullanım bilgisinden yoksun oluşu gibi nedenler uygulamada engel teşkil etmiştir.

2006 yılında, DPT, bilgi ve iletişim teknolojilerinden etkin olarak yararlanmak ve bilgi toplumuna dönüşümün gerçekleştirilmesi adına “Bilgi Toplumu Strateji (2006-2010)” ni yürürlüğe koymuştur. Bu planda, sosyal dönüşüm ile beraber, BİT kullanımının geniş alanlara yayılması, vatandaş odaklı hizmet dönüşümü, iletişim altyapı hizmetleri gibi amaçlar belirlenmiştir.

Ancak asıl sorun bilgi ve iletişim teknolojileri kullanımın yeteri kadar yaygınlaştırılamaması, internet bilincinin oturtulmaması, erişimin kolaylaştırılmamasıdır. AB, dünyanın en rekabetçi bilgi toplumu hedefi ile yola çıkarken, eAvrupa projesinde öncelikli çalışma daha hızlı, daha ucuz, güvenli internet erişimi ve internet kullanımın teşvik edilmesi idi. Oysa ülkemizde bu çalışmalar oldukça sınırlı kalmıştır.

227 _{Başbakanlık, a.g.g., s. 2.}