E-Oylama

Günümüz demokrasisi bireylerin doğrudan katılımı ile değil temsilciler vasıtasıyla kararların alındığı bir temsili demokrasi örneği olduğundan oylama süreci önem arz etmektedir. Bireyler kamusal mal ve hizmetlere olan taleplerini oylama mekanizması ile belirtebildiğinden oylamalar bireylerin elindeki en büyük siyasi araçlardan biri halini almaktadır. Dolayısıyla oylamalara katılım, bilinçli bir oy kullanma kamusal mal ve hizmetlerin doğru belirlenip temin edilmesi açısından gereklidir.

Uzaktan elektronik oylama, “vatandaşların ev veya internet erişimi olan başka herhangi bir yerden genellikle web tarayıcısı aracılığı ile internet üzerinden oylarını atarak seçimde bulunabilmeleri” olarak tanımlanabilmektedir. E-oylama, e- demokrasi ile ilgili tartışmaların en ihtilaflı yönlerinden biridir. E-demokrasi stratejisinde ulaşılabilecek son önemli hedef olarak düşünülebilir162.

161 _{AKGÜN, a.g.m., s. 76.}

Elektronik oylama, seçimlerde oy pusulaları yerine bilgisayar veya bilgisayarlı oylama araçlarının kullanılması anlamına gelmektedir. Bu kavram, bazen, kayıtlı seçmenlerce kullanılan internet sistemleri aracılığıyla oylama gibi daha spesifik anlamlar da içermektedir. İnternet oylamasına baktığımızda iki tür uygulama çıkar karşımıza: biri, geleneksel oylamanın yerine geçen web siteleri aracılığıyla anketlerdir, diğeri ise, bilgisayar güvenlik sistemleri ve elektronik kimlik doğrulama araçlarını kullanan internet aracıyla oy pusulalarının yerini alır163.

E-oylamanın destekleyicileri, elektronik araçlar ile oylama sürecinin daha hızlı ve daha erişilebilir olduğunu öne sürmektedirler. Özellikle de engelli olan seçmenler için. Elektronik oylama, oylama sürecinde olabilecek potansiyel hileleri azaltmakta, oylama sonuçlarını daha hızlı çözümlemektedir. Engelli vatandaşlar için oylama işlemini kolaylaştırmaktadır. Ancak tüm bunların gerçekleşmesi için e- oylamanın kimi gereklilikleri yerine getirmesi gerekir. Bunlar oylama sistemlerinin genel olarak sahip olması gereken özelliklerdir. Teknolojiden bağımsız olarak oylama sisteminin sahip olması gereken özellikler vardır, bu özellikler seçim sonuçlarının güvenilir olması için gerekli özelliklerdir. Erişim kolaylığı, doğrulanabilirlik, gizlilik, bu özelliklerin en önemlileridir.

Geleneksel oylama sistemleri, demokratik seçimler ve referandumlar için gerekli olan seçme özgürlüğü, oylama gizliliği gibi ilkeleri geliştirilmiştir. E-oylama da, elektronik olmayan geleneksel oylama sistemleri gibi ücretsiz, gizli, doğrulanabilir ve güvenli olmalıdır. Ve minimum olarak şu gereklilikleri içermelidir164;

- Yalnızca oylama hakkına sahip olan kişilerin oylama yapabilmeli, - Her oy sayılmalı ve her oy yalnızca bir kere sayılmalı,

- Seçmenin haklarını devam ettirmeli, ücretsiz yollarla fikirlerini beyan etmelerine imkân tanımalı,

- Oylama sürecinin tüm evrelerinde oylamanın gizliliğini korumalı,

163 _{Mohsen KANAHI, “Experiences in E-Voting”, Journal of E-Government, vol. 2(5), The Hawort}

Press, 2005, ss. 114-115.

164 _{“Requirements for e-Voting Systems”, The Electoral Knowledge Network,}

- Engelli bireyler başta olmak üzere mümkün olduğunca çok kişi tarafından rahatlıkla ulaşılabilir olmalı,

- Bilginin şeffaflığını maksimize ederek seçmenlerin güvenliğini artırmalı. Oylama sistemlerinde yalnızca bilgi teknolojilerinin kullanımı, doğruluk ve erişilebilirliğin yanı sıra, zaman ve maliyetten tasarruf da sağlar. Bilgi teknolojileri ile beraber kimlik denetimi uygulamaları ile de, gizlilik, doğrulanabilirlik sağlanmaktadır165. Bilgi iletişim teknolojilerinin tam anlamıyla kullanımı güvenlik sistemlerinin de kullanımını içerir ki bu, kamusal politikalarla ilgili elektronik anketler düzenlemenin de ötesinde, yerel veya ulusal düzeyde seçimler sürecinde elektronik sistemlerden faydalanmak için gerekli önkoşuldur. Ancak bu uygulamaların bir bütün halinde kullanımı ile, e-oylama yöntemleri erişilebilir, doğrulanabilir, gizli, adil bir sistem olabilir.

Elektronik oylamanın teknik olarak yürütülmesinde, kimi öneriler getirilmiştir. Bunlardan biri “Smart card (Akıllı Kart)” adı verilen aparatlardır. Akıllı kartlar, eğitim kurumlarından bankacılık sektörüne kadar çok geniş alanlarda kullanılabilen, üzerine yerleştirilmiş bir çip vasıtasıyla bilgi taşıyabilen kartlardır.

Akıllı kartın etkili kullanımı, yasal sahibi tarafından kendini doğrulamaları ile olmaktadır. Bugün bu tip kartların hemen hepsi, sahibi ile ilgili bilgiler taşımaktadır. Banka kartları, kişinin banka hesabı ile ilgili bilgi ve dökümleri muhafaza etmektedir. Kamu sektöründe akıllı kartla ilgili kimi uygulamalar mevcuttur. Çoğu uygulamada da “PIN kodu” kullanılmaktadır. Oylama açısından akıllı kartların nasıl kullanılacağına dair aşağıda bir örnek mevcuttur.

Şekil 7: Akıllı Kart ve Oylamanın Akışı

Kaynak: WATSON ve CORDONNIER, a.g.ç., s. 236.

165 _{KANAHI, a.g.m., s. 123.} Oylama Sunucusu Güvenli Kanal Kamusal Kanal Bilgisayar (PC) Akıllı kart

Mikroişlemcili akıllı kartlar oylama sisteminde kâğıtların, dokümanların yerini almaktadır. Şekildeki akıllı kart kullanımı şu aşamalardan oluşur166:

1. Seçmen kamusal kanalı kullanarak oylama sunucusuna bağlanmalıdır. Bu kanal herhangi bir şifreleme içermemektedir, seçmene gerekli formları ulaştıracak bir kanaldır. Bu aşamanın sonunda sistem seçmenden kartını okuyucuya yerleştirmesini ister.

2. Seçmenin kimlik bilgileri doğrulanır, karttaki bilgiler okunur, oylama sunucusuna ulaşır. Bu işlem güvenli kanaldan yürütülmemesine rağmen karttaki bilgiler kartın dışına, bilgisayardaki herhangi bir klasöre, hafızaya aktarılmaz, tamamen kartta kalır.

3. Seçmene mevcut tercihler sunulur. Bunun için oylama sunucusundan (server) kişisel bilgisayara linkler aktarılır.

4. Oy, kişisel bilgisayar üzerinden kullanılır ve bilgiler, şifreli bir biçimde anında karta taşınır.

5. Güvenli kanallar aracılığıyla şifrelenmiş bir biçimde oylama sunucusuna detaylar aktarılır.

1998’ den beri İsviçre hükümeti, seçimlerinde elektronik oylamayı takip etmektedir. Bunun için bir araştırma grubu oluşturup kantonlarında pilot uygulamalar geliştirmiştir. Federal hükümet, 2002’ de yayınladığı bir raporda, elektronik oylama ve yorumlama devriminden bu yana, halkın, karar alma sürecinde daha etkili bir konum kazandığını belirtmiştir ki bu da demokrasinin en kayda değer faydalarındandır. Çeşitli sakatlıkları olan insanların evlerinden kolaylıkla oylama sürecine katılmalarını olanaklı kılmakla politik hakların gerçekleştirilmesi yönünde de olumlu bir katkısı bulunmaktadır. Oyların elektronik olarak sayımı, oy kullanan

166 _{Anthony WATSON ve Vincent CORDONNIER, “Voting in the New Millennium: eVoting Holds}

the Promise to Expand Citizen Choise”, Electronic Government: First International Conference;

Proceedings / EGOVS 2002, Aix-en-Provence, France, September 2-6,2002, Ed. Roland

bireylerin sayısının belirlenmesindeki hataları azaltmakla beraber yanlış oy kullanımını da azaltacaktır167.

İsviçre’ de e-oylama’ nın önemli bir örneği olarak Genova ve Zürih kantonlarındaki uygulamalarına bakmak yararlı olacaktır.

Genova’daki uygulamada, tüm resmi evraklar, seçimden üç hafta önce seçmenlere posta ile gönderilmektedir. E-oylama süreci şu şekilde olmaktadır. E- oylama web sitesine giren seçmen, kendi hesabıyla kaydolmaktadır. Sistem hesabı tanıdıktan sonra, seçmen oyunu kullanabilecektir. Oylarını kullandıktan sonra, güvenlik açısından, kendilerindeki oy pusulalarının üzerinde bulunan PIN kodunu ve “doğum tarihini” girmektedirler. Son olarak, seçmen, oyunun kabul edildiği ve sistem tarafından kayda alındığı ile ilgili bir doğrulama alır. Zürih’ teki uygulamada ise, internetten oylamaya ek olarak, tekst mesajı ve interaktif televizyonlar aracılığıyla da oy kullanılabilmektedir. Kısa mesaj (SMS) yoluyla oylama da internettekine benzer prosedür içermektedir. Kullanıcı adını girdikten sonra, oy vermek istediği aday/partinin kodunu da ekleyerek oluşturduğu mesajı belirlenmiş olan numaraya gönderir. Kendisine gelen mesajı yine “doğum tarihi” ve PIN kodunu girerek yolladıktan sonra, bir doğrulama mesajı alır ve böylece oyunu kullanmış olur168.

Seçimlerde kullanılan elektronik oylama yöntemlerinin yanı sıra, seçmenlere yalnızca seçim günü değil, parlamento süresince de fikirlerini özgürce açıklama şansı verebilecek e-anketler, e-referandumlar gibi uygulamalar da mevcuttur. Bu uygulamalar sayesinde, parlamenterler seçmenlerinin dilek, beklenti ve şikâyetleri ile ilgili verileri güncel tutabilmektedirler.

İnternet üzerinden yapılan oylamanın dışında, daha eski tarihlere ve daha yaygın uygulama alanına sahip olan elektronik aygıtlarla yapılan oy verme işlemi de söz konusudur. Sandıklar, zarflar, oy pusulaları, mürekkep ve mühür gibi seçimlerde karşımıza çıkan araçlar kullanılmadan, oylama işleminin otomasyonunu sağlayan aygıtlar mevcuttur. Kiosk cihazları, dokunmatik ekrana sahip bilgisayarlar gibi.

167 _{Jan GERLACH ve Urs GASSER, “Three Case Studies From Switzerland: E-Voting”,} Internet&Democracy Case Study Series, Berkman Center Research Publication, March-2009, ss. 3-

4.

Seçim maliyetlerinin yüksekliği, seçim sürecinin ağır ve yavaş işlediği inancı, seçim sonuçlarının belirlenmesindeki zorluk ve gecikmeler, yolsuzluklar, katılımın artırılmak istenmesi gibi nedenler yeni arayışlara itmiştir.

1996 yılından bu yana Brezilya’ da elektronik aygıtlarla seçimler gerçekleştirilmektedir. 1989’ da 9 gün süren oy sayımı, 2002 yılında 12 saate inmiştir. Venezuela ise, bir veritabanında vatandaşların parmak izlerini tutmakta ve seçimlerde dokunmatik bir cihaz kullanmaktadır169. Türkiye’ de ise 29 Mart 2009 yerel seçimlerinde elektrik kesintisi ve kimi sandıkların geç açılması gibi aksaklıklar dolayısıyla, kimi çevreler oylama sisteminde değişikliğe gitme önerisini getirmiştir.

Dünyada elektronik oylama ile ilgili kimi ülkelerde internet oylaması üzerinde çalışmalar yürütülmüştür. Bu ülkelere bakacak olursak;

Elektronik oylamayı elektronik cihazlarla yürüten ülkeler, Avustralya, Brezilya, Kanada, Hindistan, Japonya, Kazakistan, Peru, Rusya, ABD, Birleşik Arap Emirlikleri, Venezuela ülkeleridir. E-oylamayı internet üzerinden yürüten ülkeler ise, Avusturya, Avustralya, Kanada, Estonya, Fransa, Japonya, İsviçre’dir. E-oylama’ nın planlama, araştırma aşamasında olduğu ancak henüz yasal düzenlemelerin yapılmadığı ülkeler yoğunluktadır, bu ülkeler; Arjantin, Azerbaycan, Beyaz Rusya, Şili, Bulgaristan, Çek Cumhuriyeti, Finlandiya, Yunanistan, İtalya, Litvanya, Letonya, Meksika, Nepal, Nijerya, Polonya, Portekiz, Romanya, Slovakya, Slovenya, Güney Afrika, İspanya, Güney Kore ve İsveç’ tir. E-oylama projelerini durduran ülkeler ise, Almanya, İngiltere, Hollanda ve Birleşik Krallık’ tır170.

Tüm bu e-demokrasi uygulamaları, vatandaşlara elektronik ortamda müzakere imkânları sunarak vatandaşların taleplerinin açıklanabileceği yollar geliştirmek için nasıl yeni fırsatlar sunabilir hususuna birer örnek teşkil etmektedir.

169 _{Melda AKIN, “Elektronik Oy Verme Sistemlerinde Güvenlik: Deneyimler ve Türkiye için}

Öneriler”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi, Ekonometri ve İstatistik Dergisi, Sayı: 3, 2006- 12-11, ss. 40-41.

170 _{“Countries with e-Voting Project”, The Electoral Knowledge Network, http://aceproject.org/ace-}

2.3.4. Kamusal Karar Alma Süreci Aktörlerince E-Demokrasi