4.2. RUSYA FEDERASYONU DIŞ POLİTİKASINDA KUZEY KAFKASYA
4.3.4. Türkiye Cumhuriyeti ve Kuzey Kafkasya İlişkileri
Tarih boyunca Kuzey Kafkasya ile yakın ilişkiler kuran iki ülkeden birisi Rusya diğeri de Türkiye olmuştur. Diasporanın, Türkiye ve Kuzey Kafkasya ilişkilerinde önemli bir rolü vardır. Türkiye’de yaşayan Kafkas halkları, kültürlerini ve dillerini koruyabilmiş, asimilasyona zorlanmamış ve yönetimde kendilerine Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk yıllarından itibaren söz hakkı verilmiştir. Kuzey Kafkas halkları Türkiye’de genel olarak “Çerkez” adıyla anılmıştır. Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulması
262 European Union Committee and House of Lords, (2008), The European Union and Russia, 14th Report of Session 2007-08 – Report with Evidence, 13 May 2008, London, ss.67-76
263 Gökhan Özkan, (2010), “Soğuk Savaş Sonrası Orta Asya Ve Kafkasya Ekseninde Türkiye-Nato-Rusya İlişkileri ve Türk Dış Politikası’na Yansımalar”ı, Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Yıl: 12, Sayı: 1, Ankara: ss. 109-132
264 Uluslararası Af Örgütü Raporu (2011), Dünyada İnsan Haklarının Durumu, Uluslararası Af Örgütü Yayınları, İstanbul: ss.52-53.
aşamasında da büyük rol oynamış olan Çerkezler, askeri ve siyasi alanlarda geniş yetkilere sahip olmuşlardır. Türkiye’deki Çerkezler, uzun yıllardır yaşadıkları bu vatanı benimsemişler, her zaman Türkiye’nin demokratik, laik ve bölünmezliğinin koruyucusu olmuşlardır.
Batı Cephesi, Doğu Cephesi ve hatta Kilikya Cephesi’nde Çerkezler önemli bir rol oynamışlardır. Ayrıca bazı kaynaklara göre Mustafa Kemal Atatürk’ün 19 Mayıs 1919’da yolculuğuna Samsun’dan başlamasının gerekçesini, burada bulunan Çerkezlerin desteklerini alma isteğine dayandırmaktadır. Türk dış politikasında Çerkez meselelerinin tanınması adına diaspora büyük rol oynamıştır. Abhazya ile Gürcistan savaşı sırasında Türkiye’de kurulan Kafkas-Abhazya Dayanışma Komitesi, basın bildirileri, gazete ilanları ve Türk Dışişleri Bakanlığı ile gerçekleştirdiği birebir görüşmelerle bu konuyu Türk dış politikasına taşımıştır.265
Türkiye’nin Kuzey Kafkasya politikası da diğer ülkeler gibi enerji kaynaklarına ulaşmak ve Rusya’nın bölgedeki tekelliğini önlemek adına olmuştur. 2008 yılında yaşanan Güney Osetya ve Gürcistan savaşında, Kuzey Kafkas halklarının zor duruma düştüğü durumlarda bile Türkiye sessiz kalmayı tercih etmiştir. Türk basınında da büyük bir yer tutmuş olan bu savaşta Türkiye’deki Çerkez diasporasından maddi ve manevi yardımlarda bulunulmuştur. Türkiye Abhazya’nın bağımsızlığını tanımamaktadır. Diasporanın tüm çabalarına rağmen bu konuda henüz bir gelişme yaşanmamıştır.
265 Ayhan Kaya, (2011), Türkiye’de Çerkesler Diasporada Geleneğin Yeniden İcadı, 1. Baskı, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul: ss. 99-111
SONUÇ
Çarlık Rusya döneminden, günümüze dek uzanan Rusya-Kafkasya ilişkilerinde, pek çok gelişmeler yaşanmıştır. Bu gelişmeler ışığında varılan sonuç ise, Rusya’nın hayal ettiği, Kafkaslara ve Karadeniz’e hâkim olma politikası başarılı olamamıştır. Başarılı olamamasının sebeplerinden biri de Osmanlı Devleti’nin, Kuzey Kafkasya yanında yer alması ve Rusya’nın da Osmanlı Devleti’nden çekinmesidir. Bir başka sebep ise Kuzey Kafkas halklarının Rusya’ya, başkaldırılarda bulunması ve Rusya’nın hâkimiyetinin engellenmesidir. Sovyetler Birliği’nin dağılmasıyla birlikte Kuzey Kafkas halkları bağımsızlıklarını ilan etmişlerdir. Ancak Rusya, Kafkasya’daki hâkimiyet kurma arzusunu tamamen bitirmemiştir. Günümüzde Rusya, Kuzey Kafkasya ülkelerine, özellikle Abhazya’ya destek vererek, yakın ilişkiler kurmaya çalışmakta ve Abhazya’yı tekelinde tutmaktadır.
Rusya, tarih boyunca Kuzey Kafkasya ülkelerini elinde tutmak istemiştir. Ancak, bağımsızlıklarına düşkün olan Kuzey Kafkas halkları ciddi bir mücadele vermiş ve Rusya’nın egemenliği altında kalmayı kabul etmemiştir. Rusya da zamanla çökmeler yaşamasıyla eski gücünü kaybetmiş ve Kafkaslarla olan politikasını iyileştirme yönünde ilerletmeye karar vermiştir.
Kuzey Kafkasya bölgesi, uzun yıllar boyunca büyük güçlerin siyasi ve ekonomik çıkarlarının gerçekleştirildiği bir bölge olmuştur. Bu bölgenin batının kontrolüne geçmesinden korkan Rusya, dönem dönem farklı politikalar sergilemiştir.
Özellikle Kafkasya’nın jeostratejik önemi, Rusya’nın bu bölgede daha aktif bir politika izlemesine neden olmuştur. Uluslararası ortamda yayılmacı bir rol üstlenen Rusya, Kafkaslar sayesinde, Doğu Anadolu’yu ele geçirerek Akdeniz’e ve yine Kafkaslar sayesinde Hint Okyanusu’na ulaşmayı hedeflemiştir.
Jeopolitik açıdan Kafkasya, Avrupa ile Orta Asya arasında bir köprü niteliğindedir. Karadeniz ve Hazar Denizi’ne de kıyısının olmasından dolayı bölge önemli bir konumda bulunmaktadır. Rusya, Kafkasya’nın bu önemli konumunda hâkimiyet kurmak istemiştir. Tarih boyunca bu bölgeyi elinde tutmaya çalışmıştır. Abhazya ve Dağıstan’ın kıyı kesiminin bulunması da Rusya için önemli olmuştur.
Ham madde açısından da Rusya’ya kazanç sağlayan Kafkasya’da, özellikle Çeçenistan ve Dağıstan’da, petrol üretimi yapılmaktadır. Ancak Rusya’yı, Kafkaslara çeken en önemli unsur ekonomisi değil, jeopolitik ve jeostratejik konumu olmuştur.
1556 yılında, Ruslar, Astrahan’ın işgal edilmesiyle birlikte Kuzey yönünde ilerlemeye başlamıştır. Ancak Rusların, Osmanlı Devleti’nden çekinmeleri sayesinde Kuzey Kafkasya’ya karşı ilerlemeleri ağır bir şekilde gerçekleşmiştir.
Tarih boyunca Osmanlı Devleti ile Rusya önemli savaşlara girmişlerdir. Devamlı olarak yaptıkları barış anlaşmaları şartları bozularak önemsenmemiş ve çıkan savaşların ardından iki devlet arasında tekrar tekrar anlaşmalar imzalanmıştır. Don ve Volga nehirlerini bir kanalla birleştirmeyi amaçlayan Osmanlı Devleti’nin asıl hedefi, Rusların Kafkasya hareketini durdurmaktır. Ancak Rusların engellemesi sonucunda kanal projesi gerçekleşememiştir.
Çar I. Petro ile Rusya’nın Kafkaslara inme politikası hız kazanmıştır. Kafkaslarda hâkimiyet kurmazsa bu bölgenin Osmanlı Devleti’ne geçeceği düşüncesine kapılan Çar I. Petro, Kafkasya’daki çalışmalarını artırmıştır. Çar I. Petro’nun ölümünden sonra Rusya’nın ekonomik sıkıntıları nedeniyle Rusya, Kafkasya politikalarına ara vermiştir. Ancak tahta çıkan II. Katerina ile Kafkaslardaki Rus yayılmacılığı yeniden gündeme gelmiştir. Bu dönemde Osmanlı Devleti’ne karşı yapılan savaşlar da Kafkasya’da yayılmayı hızlandırmıştır.
Müridizm hareketi ile Rusya’ya karşı bağımsızlık hareketlerinin başlaması, hâkimiyet altında kalmaktan rahatsız olan Çeçen ve Dağıstanlılar arasında başlamıştır. Ruslara karşı yapılan bu başkaldırı hareketi, uzun bir süre Kuzey Kafkasya’daki Rus hâkimiyetini engellemiştir.
Kaynakların yeterli olmaması, konu hakkında çok kitap yazılmamış olması tezin sınırlılıklarını ortaya koymaktadır. Bulunan kaynakların büyük bir çoğunluğu Rusçadır ve dilimize çevrilenleri yok denilecek kadar azdır. Hazırlanan bu tez, çeşitli kaynakların derlenmesi sonucunda yazılmıştır. Ayrıca, döneme ait makalelerden ve belgelerden faydalanılmıştır.
Türkiye’de yaklaşık olarak 2,5 milyon Kuzey Kafkas kökenli vatandaşın yaşamasına rağmen kaynaklar ve araştırmaların kısıtlı olması, aslında birlikte
yaşadığımız toplumun tarihinin unutulmasına neden olacaktır. Rus kaynaklarından çevirilerin ve araştırmaların çoğalması için gereken özveri sağlanmalıdır.
KAYNAKÇA
Abhaz Halkının 413 Günlük Direnişiyle Gelen Zafer, Sabah Abhazya, (10.Kasım, 2016).
ABHAZİİ, Belaya Kniga, (2002), Abhazya’nın Beyaz Kitabı, Behman, Billur ve Yükseler, Kayhan (Çev), Kafkas Derneği Yayınları, Ankara.
ABHAZOU, Vahdang, (2002), Seferberlik Zamanı, Çkotua, Oktay, (Çev), Alaşara Yayınları, Sohum
Abhazya Yönetim Şekli ve Ekonomisine Genel Bakış, Sabah Abhazya, (10 Kasım,2016)
Abhazya’nın Tanınma Süreci, Absadgil Agueysıbj, (14 Eylül, 2012).
ACAR, Demet Şefika, (2009), “Kafdağı’nın Ardında Saklı Kalan Komşuluk: Avrupa Birliği ve Güney Kafkasya”, Karadeniz Araştırmaları Dergisi, Yıl: 6, Sayı: 22, Ankara: ss.21-42.
ACAR, Serkan, (2013), “Kırım Hanı Devlet Giray’ın 1571 Rusya Seferi ve Moskova Yangını”, Karadeniz Araştırmaları Dergisi, Yıl:10, Sayı: 39, Ankara: ss.95- 110.
ADIBELLİ, Barış, (2009), Jeopolitik Ödül Avrasya, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul.
ADIBELLİ, Barış vd., (2012), Emperyalizm Oyununda İkinci Perde Arap Baharı ve Suriye, (Der.), IQ Kültür Sanat Yayınları, İstanbul
AKMAZ, Ahmet, (2000), “Osmanlı-Rus İlişkileri İçinde 1829 Edirne Andlaşması”, Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri. ALİZADE, Orhan, (2010), “18. Yüzyılın İlk Yarısında Rusya’nın Kafkasya’da
İşgalcilik Politikası”, Gazi Akademik Bakış Dergisi, Cilt: 4, Sayı: 7, Ankara: s.102-182.
ANNAN, Kofi, (1999), “Abhazya’da Son Durum”, Nart Dergisi, Yıl:2, Sayı: 11, Ankara: ss. 18-25.
ARAS, Bülent, (2014), “Arap Baharı Sonrası Jeopolitik, İslam Devleti ve Türkiye”, Ortadoğu Analiz Dergisi, Yıl: 6, Sayı: 65, Ankara: ss. 10-13.
ASLAN, Cahit, (2006), “Bir Soykırımın Adı 1864 Büyük Çerkes Sürgünü”, Uluslararası Suçlar ve Tarih Dergisi, Yıl: 1,Sayı: 1,Ankara: ss.1-33.
ATAN, Fatih, (2010), Kafkas-Abhazya Dayanışma Komitesi, Dönence Basım ve Yayın Hizmetleri, İstanbul.
ATAN, Fatih, (2011), Güney Osetya Katliamı, Dönence Yayınları, İstanbul.
ATASOY, İlyas, (2014), “Türkiye Çerkezlerinin Siyasi Tarihi ve Sosyo-Kültürel Yapısı”, Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta.
AYAS, Zeynep, (2015), “Putin Dönemi Güney Kafkasya’da Avrasyacılık Uygulamaları ve Abhazya Örneği”, Yüksek Lisans Tezi, Harp Akademileri Stratejik Araştırmalar Enstitüsü, İstanbul.
AYDIN, Mustafa, (2005), Üç Büyük Gücün Çatışma Alanı: Kafkaslar, Bilimevi Yayınları, İstanbul.
BABA, Anıt, vd., (2012), Her Yönüyle Abhazya, CSA Global Yayınları, İstanbul. BAYBARS, S., (1962), “Sovyet Rusya İstila Politikasına Bir Bakış”, Yeni Kafkasya
Dergisi, Yıl: 6, Sayı: 33, İstanbul: ss. 4-6.
BİLGE, Sadık Müfit, (2012), Osmanlı Çağında Kafkasya 1454-1829 (Tarih-Toplum- Ekonomi), Kitabevi Yayınları, İstanbul.
BİLGİN, Recep vd., (2013), “Uluslararası İlişkileri Şekillendiren Yeni Aktör Enerji: Kafkasya Örneği”, Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl: 3, Sayı: 1, Nevşehir: ss. 59-65.
BİNGÖL, Oktay, (2013), “Tarihsel Süreçte Rusya'nın Kuzey Kafkasya'yı Kontrol Stratejilerinde Gelinen Aşama: Başarısızlık ve Terör”, Karadeniz Araştırmaları Dergisi, Yıl: 10, Sayı: 37, Ankara: ss.137-158.
BOYLE, Francis, (1999), “Rusya-Çeçenya İlişkileri ve Uluslararası Hukuk”, Nart Dergisi, Yıl: 3, Sayı: 15, Ankara: ss. 24-25.
BOZKURT, Giray Saynur, (2008), “Gürcistan’daki Etnik Çatışmalar Karşısında Türkiye ve Rusya’nın Tutumu”, Karadeniz Araştırmaları Dergisi, Yıl: 5, Sayı: 19, Ankara: ss. 4-7.
BÖLÜKBAŞI, Ahmet Arkın, (2007), “Kuzey Kafkasya Özerk Cumhuriyetleri Bağlamında Rus Dış Politikası”, Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
BRZEZİNSKİ, Zbigniew, (1997), Büyük Satranç Tahtası, Türedi, Yelda,(Çev), İnkılap Kitabevi Yayını, İstanbul.
BÜYÜKGÜZEL, Halime, (2014), Rusya’nın Türk Cumhuriyetleri Politikası, Kripto Yayınları, Ankara.
CANBEK, Ahmet, (1994), Kuzey Kafkasya Trajedisi, Kaf Yayınları, Ankara. Cumhurbaşkanı Ankuab Moskova’da, Absadgil Agueysıbjı, (23.Mart, 2013).
ÇAPRAZ, Hayri, (2011), “Çarlık Rusyası’nın Türkistan’da Hâkimiyet Kurması”, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı: 24, Isparta: ss. 51-78. DERMAN, Giray Saynur, (2015), Kafkasya’da Siyasi Gelişmeler, Sakarya
Üniversitesi Uzaktan Eğitim Ders Notları, Sakarya.
ENES, Ömür ve SEVİM, Anıl, vd., (2002), “Kabardey-Balkarya”, Nart Dergisi, Yıl: 6, Sayı: 31, Ankara, ss.24-26.
European Union Committee and House of Lords, (2008), The European Union and Russia, 14th Report of Session 2007-08 – Report with Evidence, 13 May 2008, London.
GÖKSOY, Sine ve SEVİM, Anıl, (2002), “Kuzey Osetya”, Nart Dergisi, Yıl: 6, Sayı: 31, Ankara, s.27.
GRİGORİANTZ, Alexandre, (1999), Kafkasya Halkları, Yurdakul, Doğan, (Çev.), Sabah Yayınları, 1.Baskı, İstanbul.
GÜNDÜZHEV, Arzu, (2013), “Rusya Federasyonu’nun Kafkasya Politikaları ve Bölge Enerji Güvenliği”, Yüksek Lisans Tezi, Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli.
GÜNEŞ, Sadriye vd., (2014), “Rus Kaynaklarına Göre 19. Yüzyılda Yaşanan Kafkas Göçlerinin Nedenleri ve Sonuçları”, (Der.), 1864 Kafkas Tehciri: Kafkaslarda Rus Kolonizasyonu, Savaş ve Sürgün, Yıldız Teknik Üniversitesi Basım Yayın Merkezi, İstanbul: ss.27-290.
GÜRBÜZ, Vedat,(2012), Kafkasya’da Siyaset, Kadim Yayınları, Ankara. HÜR, Ayşe, 21 Mayıs 1864: Çerkeslerin kara günü. Radikal, (19 Mayıs 2013).
İNALCIK, Halil, (1999), “Osmanlı-Rus İlişkileri”, Türk-Rus İlişkilerinde 500 Yıl Sempozyumu, 12-14 Aralık 1992, Ankara: ss.25-36.
Kafkas-Abhazya Dayanışma Komitesi, (2008), Abhazya Cumhuriyeti, İstanbul: ss.1- 4.
KANTARCI, Hakan,(2004), “Soğuk Savaş Sonrasında Kafkasya`da ABD ve Rusya Federasyonu’nun Güç Mücadeleleri ve Mücadelelerin Türkiye’ye Etkileri”, Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta.
KANTARCI, Hakan, (2006), Kıskaçtaki Bölge Kafkasya, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul.
KANTEMİR, Ali Han, (1953), “Kafkasya Cumhuriyetlerinin 35nci İstiklal Yıldönümleri”, Birleşik Kafkasya Dergisi, Yıl: 3, Sayı: 22, Münih: ss. 1-4. KARADERE, Anıl, (2014), “XIX. Yüzyılın İlk Yarısında İngilizce Seyahatnamelerin
Işığında Kuzey Kafkaslar”, Yüksek Lisans Tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Afyonkarahisar.
KAŞIKÇI, Nihat ve YILMAZ, Hasan, (2000), Aras’tan Volga’ya Kafkaslar (Ülkeler- Şehirler-İz Bırakanlar), Türkar Yayınları, Ankara.
KAYA, Ayhan, (2011), Türkiye’de Çerkesler Diasporada Geleneğin Yeniden İcadı, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
KAYA, Yalçın, (2015a), Çerkesler-I- “Tarih-Mitoloji-Gelenek”, Baskı Evi Matbaa, İstanbul.
KAYA, Yalçın, (2015b), Çerkesler-III- “Sürgün ve Soykırım”, Baskı Evi Matbaa, İstanbul.
KELEŞ, Erdoğan, (2008), “Kırım Savaşı’nda (1853-1856) Karadeniz ve Boğazlar Meselesi”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Cilt: 23, Ankara: ss. 149-194.
KIRAT, Nimet, (1990), Türkiye ve Rusya, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
KIZIL, Murat, (2013), “Osmanlı-Rus, Osmanlı-İran İlişkileri ve Tarihsel Süreç İçinde Doğu Sınırlarımızın Oluşması”, Yüksek Lisans Tezi, Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kars.
KOZOK, Fırat, (2004), “Sürgündeyim 140 Yıldır”, Guaze Dergisi, Yıl: 1, Sayı: 3, Ankara: s. 2.
KURTARAN, Uğur, (2012), “Sultan Birinci Mahmud ve Dönemi (1730-1754)”, Doktora Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
KUŞHABİYEV, Anzor vd., (2012), Suriye Çerkesleri, ORSAM Rapor No: 130, Kasım, Ankara: ss.7-28.
KUTLU, Tarık Cemal, (2005), Çeçen Direniş Tarihi, Anka Yayınları, İstanbul.
KUTSENKO, İgor, (2015), Anavatanlarından Sürülüşlerinin 150. Yılında Çerkesler, Uravelli, Orhan, (Çev.), Uluslararası Konferans Bildiriler Kitabı, ÜNLÜ, Erden ve DUMAN, Murat, (Ed.), 27 Eylül- 17 Ekim 2014, Ankara: ss.45-68. MARKOV, Sergey, (2009), “Rusya-Abhazya İlişkileri; Dünü, Bugünü ve Geleceği”,
Abhazya’nın Bağımsızlığı ve Kafkasya’nın Geleceği Konferansı, 30–31 Mayıs, İstanbul: ss.133-138.
Nart Dergisi, (1999a), “Abhazya Cumhuriyeti Devlet Bağımsızlığı Hakkında Yasa”, Nart Dergisi, Yıl:3, Sayı:14, s. 15.
Nart Dergisi, (1999b), “Çeçenya’da Savaş Sürüyor”, Nart Dergisi, Yıl:3, Sayı:15, ss. 14-19.
SANDER, Oral, (2012), İlkçağlardan 1918’e, İmge Yayınları, Ankara.
OTRUŞ, Barış, (2004), “Gürcistan Örneğinde Transkafkasya’da Güçler Çatışması”, Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa. ÖZBAY, Fatih, (2011), “Soğuk Savaş Sonrası Türkiye-Rusya İlişkileri: 1992-2010”,
ÖZBAY, Özdemir, (1999), Dünden Bugüne Kuzey Kafkasya, Kafkas Derneği Yayınları, Ankara.
ÖZCAN, Elvan, (2008), “Boğazlar Üzerindeki Osmanlı Rus Mücadelesi”, Yüksek Lisans Tezi, Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir. ÖZKAN, Gökhan, (2010), “Soğuk Savaş Sonrası Orta Asya ve Kafkasya Ekseninde
Türkiye-Nato-Rusya İlişkileri ve Türk Dış Politikası’na Yansımaları”, Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Yıl: 12, Sayı: 1, Ankara: ss. 109-132.
ÖZKİRAZ, Ahmet ve ÇETİN, Mehmet, (2015), “1864 Çerkes Sürgünü Sonrası Anadolu’da Çerkes İskanı ve Osmanlı Devleti’nin Göçmenlere Karşı Politik Tutumu”, Tesam Akademi Dergisi, Cilt:2, Sayı: 2, Bursa: ss. 9-28.
PARLAK, Bekir ve CANER, Cantürk, (2013), Karşılaştırmalı Siyasal ve Yönetsel Yapılar, Orion Kitabevi Yayınları, Ankara.
ROSKİN, Michael G. ve BERRY, Nicholas O., (2014), Uluslararası İlişkiler: Uİ’nin Yeni Dünyası, Şimşek, Özlem, (Çev), Liberte Yayını, Ankara.
SADIKOV, Ramin, (2010), “Şubat Devriminden Sonra Rusya’da İktidar Mücadelesi: Ekim Devrimi’ne Giden Yol”, Ankara Üniversitesi Tarih Araştırmaları Dergisi, Yıl: 29, Sayı: 48, Ankara: ss. 101-118.
SALTIK, Turabi, (2000), Tarihsel Mücadele Sürecinde Adiğeler, Abhazlar, Alanlar (Osetinler), Çeçenler, Berfin Yayınları, İstanbul.
SANDER, Oral, (2009), Siyasi Tarih (1918-1994), İmge Kitabevi Yayınları, Ankara. SAPMAZ, Ahmet, (2013), “Rusya Federasyonu’nun Terörle Mücadele Stratejisinin
Kuzey Kafkasya’nın İstikrarı Üzerine Etkileri”, Savunma Bilimleri Dergisi, Yıl: 12, Sayı: 2, Ankara: ss. 1-35.
ŞENER, Leyla, (2013), “Büyük Petro Dönemi Rusya’da Çeviri Faaliyetleri”, Tarih Okulu Dergisi, Yıl: 6, Sayı: 15, İzmir: ss. 569-576.
TAVFUL, Ufuk, (2002), Etnik Çatışmaların Gölgesinde Kafkasya, Ötüken Yayınları, İstanbul.
TEMİZKAN, Abdullah, (2009), “Kuzey Kafkasya Müridizmi, Müridizmin Yayılma Stratejisi Ve Feodal Beylerle İlişkileri”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, Cilt: 9, Sayı: 2, İzmir: ss.165-190
TOPÇU, Murat, (2006), “Karaçay-Çerkes (Özerk) Cumhuriyeti’nin Demografik Yapısı”, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
TOUMARKİN, Alexandre, (2001) “Geçmişte ve Günümüzde Kuzey Kafkasya’nın Jeopolitik Önemi”, Çerkeslerin Sürgünü (21 Mayıs 1864), Kafder Yayınları, Ankara, ss.178-191.
TUNA, Mahinur, (2016), “Abhazya’nın Devletleşme Sürecinde Diasporanın Rolü”, Absadgil Agueysıbjı Dergisi, Yıl: 1, Sayı: 1, Ankara: ss. 31-33.
UÇAROL, Rifat, (1995), Siyasi Tarih (1789-1994), Filiz Kitabevi Yayınları, İstanbul. Uluslararası Af Örgütü Raporu (2011), Dünyada İnsan Haklarının Durumu,
Uluslararası Af Örgütü Yayınları, İstanbul.
YILMAZ, Salih, (2015), “Rusya'nın Suriye Müdahalesinin Gerekçesi: Kuzey Kafkasya'da Irak-Şam İslam Devleti DAEŞ IŞİD ve Kafkasya Emirliği Tehdidi”, Yeni Türkiye Dergisi, Yıl: 21, Sayı: 71, Ankara: ss. 668-686.
YÜKSEL, Sinan, (2011), “Rusya’nın Karadeniz Devleti Olma Süreci ve Bu Süreçte Rus-Osmanlı İlişkileri”, Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
ZLOBİN, Nikolai, (2009), “İkinci Yeni Dünya Düzeninde Abhazya’nın Yeri, Konumu ve Geleceği”, Abhazya’nın Bağımsızlığı ve Kafkasya’nın Geleceği Konferansı, 30–31 Mayıs, İstanbul: ss.139-146.
26 Ağustos 2011-Abhazya Devlet Başkanlığı Seçimi, Absadgil Agueysıbjı, (07 Eylül 2011).
Elektronik Kaynaklar
Altınpost, http://www.altinpost.org/haber-arsivi/item/3142-hacimba-lavrov-ikli- görüşmesi-tamamlandı.html (27.04.2017).
BABAKUŞ Sezai, http://www.kaffed.org/bilgi-belge/abhazya/item/745-abhazya- n%C4%B1n-yasal-stat%C3%BCs%C3%BCn%C3%BCn-de%C4%9html
(05.06.2017).
BBC, http://www.bbc.com/turkce/haberler/2015/06/150625_isid_kuzey_kafkasya (30.
09. 2017).
BİCE, Hayati, http://hayatibice.net/?p=903, (01.06.2017).
BOLAT, Murat, http://www.cerkes.net/tarih/1943-1944-kafkas-surgunu-t11554.html, (30.05.2017)
Çehrin Seferi – 1678, http://www.tarihtekiler.net/2013/07/cehrin-seferi-1678.html (28.12.2016)
ÇELİK, Nihat, Osmanlı-Rus Münasebetlerinin İlk Devirleri: İttifaktan
Düşmanlığa, http://www.academia.edu/download/32193595/nihatcelik_
osmanli_rusweb.pdf (10.11.2016).
Çerkezpınarlı, http://cerkezpinarli.tr.gg/AD%26%23304%3BGEY-CUMHUR%26%
23304%3 BYET%26%23304%3B.htm (28.05.2016).
GAFARLI, Orhan, http://www.bilgesam.org/incele/35/abd-rusya-iliskilerinde- yenilenme-sureci-ve-kafkasya-faktoru/#.WTVgJozyjIU (07.06.2017).
http://www.cerkes.net/bilgi-deposu/dagistan-hakkinda-genel-bilgiler-t20858.html,
(23.09.2017).
https://muslumanlarinkosullari.wordpress.com/2012/08/07/ingusetya/ (21.09.2017).
Hürriyet Gazetesi, http://www.hurriyet.com.tr/video/cecenistanda-canli-bomba-
kendini-boyle-patlatti-131311 (12.04.2017). Kafdağı, http://kafdagi.org/?p=211 (21.09.2017). Kafiad, http://www.kafiad.org/alt/goset.htm (20.09.2017). Kafiad, http://www.kafiad.org/alt/koset.htm (29.06.2016). Kafkasevi, http://www.kafkasevi.com/index.php/article/detail/12 (21.09.2017). Kafkasevi, http://www.kafkasevi.com/index.php/article/detail/13 (20.09.2017). Kafkasevi, http://www.kafkasevi.com/index.php/article/detail/14 (20.09.2017).
Kafkasevi, http://www.kafkasevi.com/index.php/article/detail/15 (11.10.2016). Kafkasevi, http://www.kafkasevi.com/index.php/article/detail/8 (28.05.2016).
KARASU, Cansel, Kafkasya’da Enerji Politikaları, http://akademikperspektif.com/
2013/ 06/05/kafkasyada-enerji-politikalari/ (24.09.2017).
MİRDAS, Ali, http://akademikperspektif.com/2013/11/04/kafkasyada-abd-rusya- cekismesi/ (05.06.2017).
Nidiot, http://www.nidiot.de/tr/Rusya_Bilimler_Akademisi (21.07.2017).
Sabah Gazetesi, http://www.sabah.com.tr/dunya/2015/02/01/kadirov-dudayev-de-kim-
bizi-kurtaran-putin (01.02.2017).
ŞAHİN, Osman, Çeçenistan’ın Ekonomisi ve Grozni Petrolleri http://www.
oocities.org/ osman_sahin/cecenistan.htm#VI (21.09.2017).
Tarihtekiler, http://www.tarihtekiler.net/2013/07/kucuk-kaynarca-antlasmasi-21- temmuz-1774.html (11.02.2017).
TELATAR, Gökhan, BTC Boru Hattı: Rusya’nın Transkafkasya’daki Etkinliği,
http://www.tasam.org/tr-TR/Icerik/273/btc_boru_hatti_rusyanin_transkafkas yadaki_ etkinlig (24.09.2017).
UYDU YÜCEL, Mualla, https://www.academia.edu/11167684/Rusya_Tarihi (09.10. 2016).
YASA, Işıl, (2008), http://www.bilgesam.org/incele/1000/kuzey-kafkasya#.WTA
4oozyjIW, (04.06.2017)
YASA, Işıl, (2008), http://www.bilgesam.org/incele/998/-tarihsel-acidan-kuzey-
kafkasya/#.WBX-0-CLTIU (26.06.2016).
YÜKSEL, Sinan, Don Kazaklarının Azak’ı İşgalleri (1637-1642),
https://www.academia.edu/3394568/Don_Kazaklar%C4%B1n%C4%B1n_Aza k%C4%B1_%C4%B0%C5%9Fgalleri_1637-1642_ (10.12.2016).
YÜKSEL, Sinan, Kuzey Savaşları Sırasında Rusya’nın Karadeniz’e Yönelik Faaliyetleri, http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/18/1744/18526.pdf (23.09. 2017).
DİZİN -A-
Abhazya, v, vii, viii, ix, 1, 3, 7, 8, 14, 24, 25, 26, 43, 58, 61, 70, 78, 85, 94, 95, 96, 97, 98, 99, 100, 101, 102, 103, 104, 110, 112, 113, 116, 117, 119, 120, 122
Adigey, vii, ix, 11, 12, 13, 85 -B- BDT, x, 80, 95
BKKDC, x, 75, 76
Büyük Petro, 36, 37, 42, 121 -Ç-
Çeçenistan, viii, ix, 3, 7, 10, 19, 21, 22, 23, 41, 63, 64, 79, 83, 85, 86, 87, 88, 89, 90, 91, 92, 109, 110, 114, 124 Çerkez, v, viii, 2, 7, 10, 13, 14, 15, 30, 31, 57, 62, 65, 66, 69, 70, 77, 108, 111, 112 -D-
Dağıstan, vii, viii, ix, 1, 7, 8, 10, 21, 23, 24, 33, 57, 60, 61, 62, 76, 77, 85, 86, 87, 89, 90, 109, 113, 114
-G-
Güney Kafkasya, ix, 1, 5, 6, 7, 9, 42, 59, 103, 105, 110, 116, 117
Güney Osetya, vii, viii, ix, 1, 7, 8, 18, 19, 58, 85, 93, 94, 95, 96, 101, 104, 110, 112, 117 Gürcistan, ix, 1, 3, 6, 10, 14, 15, 16, 18, 19, 21, 23, 24, 25, 45, 46, 53, 58, 60, 62, 64, 85, 92, 93, 94, 95, 96, 98, 99, 100, 101, 102, 103, 104, 105, 107, 110, 111, 112, 118, 120 -İ- İnguşya, 1, 8, 19, 76 -K-
Kabardey-Balkar, vii, ix, 1, 8, 14, 15, 16, 19, 77, 109, 118
Kafkas Abhazya Dayanışma Komitesi, x
Karaçay-Çerkez, vii, ix, 1, 7, 8, 14, 15, 16, 19, 24, 77, 85, 109
Kuzey Osetya, vii, ix, 1, 7, 8, 17, 18, 19, 21, 77, 85, 92, 93, 94, 95, 118 -M- Müridizm, 63, 114 -R- Rus Çarlığı, 1, 2, 74 Rusya Federasyonu, 1, 3, 7, 12, 13, 14, 17, 19, 24, 62, 80, 84, 85, 86, 87, 92, 93, 94, 95, 96, 100, 101, 102, 104, 108, 118, 119, 121 -S- Sovyet Rusya, 78, 117