20 Mart 1917 Kararnamesinde alınan kararla Rus Çarlığının azınlıklara getirdiği kısıtlamalar ortadan kaldırılmıştır. Bu da Kuzey Kafkasya için önemli bir karar olmuştur. Ayrıca, Nisan 1917’deki Dünya Bolşevikleri Konferansı’nda Lenin, azınlıklara kendi kaderlerini kendileri tayin edebilme hakkı tanımıştır. Fakat Rusya’dan ayrılmalarının kendi ekonomileri için avantajlı bir durum olmayacağından bu hakkı kullanmalarını önermemiştir. Yani azınlıkların ayrılma hakkı olduğu halde Rusya’ya bağlılıklarını sürdüreceklerini düşünmüştür. Alınan bu kararlar Kuzey Kafkas halkının bir araya gelmesine sebep olmuştur. 6 Mart 1917 tarihinde Kafkaslar bir komite kurmuşlardır. Aralarında Türkmenler ve Nogayların da bulunduğu Kafkas halklarının temsilcileri kurultaya çağırılmıştır. 1 Mayıs 1917’de 900 kişinin katıldığı bu kurultay Terekkale’de gerçekleşmiştir. Toprak talebinin ve tazminatın konuşulmadığı bu kurultayda barış kararı alınmıştır. 7 Mayıs’a kadar devam eden kurultayda alınan kararlar şu şekilde olmuştur;
Kuzey Kafkas halkları siyasi bir birlik oluşturmuşlardır,
Devlet meclisi ve millet meclisi olmak üzere iki yasama organına sahiptir, Yasama organı temsilcilerinin kendi aralarından seçtiği yürütme organı
temsilcileri, devlet başkanını kendi aralarından seçecektir, Tam yetkili yüksek bir mahkeme kurulacaktır,
Kafkasya’da bulunan tüm etnik kökenler, özerk haklara sahip olmuştur.192
Bu kurultay, Kafkas halkını tek bir çatı altında toplayarak, aralarındaki ayrılıklara ve farklılıklara rağmen ortak bir amaç etrafında birlik oluşturabilmelerini
191 Sander, a.g.e., ss.391-392 192 Kutlu, a.g.e., ss. 365-367
sağlamıştır. İkinci kongre ise 18 Eylül 1917 tarihinde Andi şehrinde gerçekleşmiştir. Bu kurultaya, ilk kurultayın neredeyse üç katı kadar katılımcı gelmiştir.193
İkinci milli kongre olan Andi kurultayında bir takım gruplaşmalar meydana gelmiştir. Bu da bazı fikir ayrılıklarına neden olmuş ve bu gruplar giderek ayrılmıştır. Bu gruplar, Bolşevikler, şeriatçı muhafazakârlar, bağımsızlık yanlısı milliyetçiler ve çar yanlısı monarşistlerdir. Andi kurultayında alınan kararlara göre;
Kuzey Kafkas halkları siyasi olarak birlik halindedir, Tüm boylar eşit haklara sahiptir,
Birlik, Mebuslar Meclisi ve Ayan Meclisi olmak üzere iki meclisten oluşmaktadır,
İki meclisin seçmiş olduğu İcra heyeti kendi aralarından birini birlik teşkilatının başkanlığını yapacak kişi olarak seçeceklerdir,
Tüm kanunların denetimi ve idaresi için Yüksek Divan kurulmuştur.194
1917 yılının Ekim ayında Bolşeviklerin ihtilali üzerine bunu fırsat bilen Kuzey Kafkasya Geçici Hükümeti, bağımsızlığını ilan etmiştir. Rus, Ukraynalı ve Kazakları rahatsız eden bu bağımsızlık hareketi parçalama politikalarına yön vermiştir. Parçalanma tehlikesi altında olan Kuzey Kafkasya halkları, Osmanlı Devleti’nden yardım istemişlerdir.195
Nisan ayında toplanan delegeler yardım talebinde bulunmak amacıyla Trabzon’a gelmiştir. Kafkas delegasyonu, Osmanlı Devleti’nden öncelikle bağımsızlıklarının tanınmasını istemiştir. 11 Mayıs 1918 yılında Birleşik Kuzey Kafkasya Dağlıları bağımsızlıklarını resmen ilan etmiştir. İlandan bir gün sonra ise Osmanlı Devleti’ne bir belge göndererek devlet olarak tanınmak için müracaatta bulunmuştur. Osmanlı Devleti ise Birleşik Kuzey Kafkasya Dağlıları Cumhuriyeti’ni tanımış ve Almanya, Avusturya, Macaristan ve Bulgaristan’a da Birleşik Kuzey Kafkasya Dağlıları Cumhuriyeti’ni tanımaları için baskı uygulamıştır. Birleşik Kuzey Kafkasya Dağlıları Cumhuriyeti ve Osmanlı Devleti arasında 8 Haziran 1918 günü bir anlaşma imzalanmıştır. Osmanlı Devleti’nin BKKDC’nin bağımsızlığını kabul etmesi üzerine Lenin, Osmanlı Devleti’ne bir nota göndererek bu durumdan rahatsız olduğunu
193 Tavful, a.g.e., s.54 194 Kutlu, a.g.e., ss. 373-376 195 Tavful, a.g.e., ss.54-55
göstermiştir. Böylece aslında Lenin’in azınlıklara tanıdığı hakların yalnızca göstermelik olduğu sonucuna varabiliriz.196
Kasım 1918’de İtilaf devletleri, Kafkasya Cumhuriyeti temsilcilerini Paris Barış Konferansı’na çağırarak varlıklarını ve bağımsızlıklarını kabul etmiştir. Ancak bu olay Moskova hükümeti tarafından olumlu karşılanmamıştır ve Kızıl Ordu’yu, artık tehdit olarak gördüğü Kuzey Kafkasya üzerine göndermiştir. 18 Mart 1918 yılında Bolşeviklerin Batum’u da ele geçirmeleriyle Kızıl Ordu, Kafkasya’nın tamamına yayılmıştır. Uzun yıllar boyunca burada kalan Kızıl Ordu’nun kalma sebebinin ise Kafkas halkının hükümetten yana şikâyetçi olduğu söylenmiştir, fakat bu tamamen Moskova hükümetinin bahanesidir.197
Osmanlı Devleti 30 Ekim 1918’de I. Dünya Savaşı’nı kaybetmiş ve itilaf devletleriyle Mondros Ateşkes Antlaşması’nı imzalamıştır. 198 Bu anlaşmanın hükümleri gereği, Osmanlı Devleti, Kafkasya’dan ayrılmak zorunda kalmıştır. Böylece Kafkasya, Osmanlı Devleti’nin desteğini kaybetmiş ve yalnız kalmıştır.
1919 yılında Terek ve Kuban Kazakları, Gönüllü Beyaz Ordu’ya katılmışlardır. Terekkale’ye kadar dayanan bu ordu BKKDC delegelerinin Paris’e hareket ettiği süreçte İnguşya’ya girmiştir. İnguşlara verilen bir ültimatomla, serbest geçiş, İnguş gençleri arasından orduya katılım ve silahsızlanma talebinde bulunulmuştur. BKKDC ile ordu arasındaki anlaşmaya göre bu ilerleme anlaşma dışı olmuştur. Bu anlaşma hatırlatıldığında ise Gönüllü Beyaz Ordu komutanları hiçbir anlaşmayı kabul etmediklerini belirtmişlerdir. Tüm bu gelişmelerin sonucunda yedi gece boyunca devam eden bir savaş yaşanmıştır ve bu savaş İnguşların yenilgisiyle son bulmuştur. Gönüllü Ordu ve İngiltere’nin Kafkasya’daki hâkimiyetine karşı, İttihat ve Terakki Partisi Hükümeti Kafkasya’ya asker göndermiştir. Bu durumdan oldukça rahatsız olan Lenin, Ekim 1919’da BKKDC’yi devlet statüsünde tanıdığını tüm dünyaya bir kez daha duyurmuştur. Gönüllü ordu da savaşı kaybedeceğini anlayınca, BKKDC’nin bağımsızlığını tanımıştır. 17 Mart 1920 yılına gelindiği zaman Lenin, Kafkasya Revkom Başkanı, Grigori Orconikidze’ye Transkafkasya’yı işgali için emir vermiştir. 30 Mart’ta Kızıl Ordu, Dağıstan’a saldırmıştır, fakat başarısızlıkla sonuçlanmıştır.
196 Kutlu, a.g.e., ss.382-386
197 Ali Han Kantemir, (1953), “Kafkasya Cumhuriyetlerinin 35nci İstiklal Yıldönümleri”, Birleşik Kafkasya Dergisi, Yıl: 3, Sayı: 22, Münih: ss. 2-3
Sovyet hükümeti bu yenilgiden sonra güven kaybı yaşayacağı düşüncesiyle Kuzey Kafkasya Devleti’ni tanıdığını ilan etmiştir.199
3.3. SOVYET RUSYA’NIN KUZEY KAFKASYA ÜZERİNDEKİ HÂKİMİYETİ