Türkiye’de Bilgi Edinme Hakkı

Ülkemizde bilgi edinme hakkı, kamu kurum ve kuruluşları ile kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarının görevleri gereği sahip olduğu ya da olmak zorunda olduğu bilgi ve belgeleri talepte bulunan kişilerle paylaşmaları yükümlülüğünü getirmiştir217.

Bilgi Edinme Hakkı Kanunu ile düzenlenmiş bulunan bilgi edinme, kamu kurum ve kuruluşlarıyla kamu kurumu niteliğinde meslek kuruluşlarına yapılan bilgi edinme başvurularıyla kullanılan bir hak olup, idareye, bilgi edinme başvurularını yanıtlama yükümlülüğü getirir. İdare hem bilgi akışını engellememe yükümlülüğü, hem de bilgilenme taleplerine yasal sınırlar içerisinde olumlu yanıt verme yükümlülüğü altında olduğu gibi görevi gereği sahip olduğu ya da olması gerektiği bilgi ve belgeleri başvurucularla paylaşma yükümlülüğü yanısıra kamuoyunu ilgilendiren konularda düzenli olarak bilgilendirme yapmakla da yükümlüdür. İdarenin görev alanına ilişkin düzenli bilgi verme yükümlülüğü altında olması, bilgilenme başvurularının kişisel bilgi ve belgelerle sınırlandırılmasını mümkün kılmaktadır. Bilgi edinme hakkı kanununda düzenlenen bilgi edinme, hem bireysel bilgiler konusunda hem de kamuoyunu ilgilendiren konularda başvuru yapılabileceği şeklinde anlaşılmaya uygundur. Ancak, bilgi edinme hakkının kullanılması konusunda her bilginin başvuruya konu edilmek zorunda kalınması, idarenin asli görevlerini yerine getirmesini olumsuz etkileyebileceği gibi, bilgi edinme hakkının kullanımını da güçleştirecektir. Bunun yerine, kamu kurum ve kuruluşlarının, bilgi verme yükümlüklerinin, düzenli olarak görevlerinin kamuoyunu ilgilendiren boyutunda kamuoyuna açıklamalarda bulunmayı ve bilgi edinmeyi kolaylaştıran ve kurumsal bilgilere ulaşmayı sağlayan bilişim alt yapısı kurmayı içermesi ve kişisel bilgilenme dışında kalan başvuruların kabul edilmemesi, kamu yararı ve hizmet gereklerine daha uygun olacaktır218. Nitekim kişisel bilgiler dışında, idarenin kamuoyunun bilgisine sunabileceği nitelikte bilgiler ve hatta kamuoyuna sunulan bilgiler hakkındaki bilgi

216 _{TESEV, s. 26.}

217 _{ÇOLAK N. İlker, “Bilgi Edinme Hakkının Sınırları ve Sınırlama Ölçütleri”, E-Akademi, Mayıs 2005 s.} 39.

edinme talepleri, o bilginin kamuoyuna duyurulduğu adres gösterilerek yanıtlanmakta ve aslında ilgilinin herkese açık bir yerde bulabileceği bilgi için dahi idare, adres göstermek şeklinde bile olsa, işlem yapmak durumunda kalmaktadır. Bu tür gereksizliklerin önüne geçebilmek adına da bazı bilgilerin ilgili veya herhangi bir vatandaş tarafından talep edilmesi beklenmeksizin kamuoyunun bilgisine sunulması ve bu bilgiye erişimin sürekli açık tutulması önem arz etmektedir.

Devletin bilgiyi erişilebilir kılması yükümlülüğünün artık salt bilgiyi erişilebilir kılmakla tükenmediğini, “bilginin yaygınlaştırılması” yükümlülüğünü de içerecek şekilde genişlediği görülmektedir. “Bilginin yaygınlaştırılması”, bilginin kolay ve ucuz şekilde erişilebilir hale getirilmesini, belki daha doğru bir ifadeyle erişilebilirlik nicelik ve niteliğinin artırılmasını ifade etmektedir219.

Bilginin erişilebilir kılınması için Anayasa’nın 40. maddesine 2001 yılında eklenen 2. fıkra uyarınca, “Devlet, işlemlerinde, ilgili kişilerin hangi kanun yolları ve mercilere başvuracağını ve sürelerini belirtmek zorundadır.”220 Bu maddenin gerekçesinde şu cümleler yer almaktadır: “Bireylerin yargı ya da idarî makamlar önünde sonuna kadar haklarını arayabilmelerine kolaylık ve imkân sağlanması amaçlanmaktadır. Son derece dağınık mevzuat karşısında kanun yolu, mercii ve sürelerin belirtilmesi hak arama, hak ve hürriyetlerin korunması açısından zorunluluk haline gelmiştir”221. Anayasa hükmünün emri ve anlamı çok açık olmasına rağmen, gerekli görülen kanun bugüne kadar çıkarılmamış, kanun çıkarılmadığı için de hüküm uygulama imkanı bulamamıştır.

Demokratik yönetimle idare edilen ülkelerde devlet toplumun hizmetindedir. Egemenliğin kullanımı, halk tarafından seçilen temsilciler vasıtasıyla gerçekleştirilmektedir. Kamu kurumlarının, vatandaşın bilgiye erişim hakkını etkin kullanılmasını sağlamakla yükümlü olmasının nedeni, söz konusu bilgilerin kamu kurumlarına halk tarafından sağlanmasıdır222.

Bilgilenme hakkının kullanımını güvence altına alacak bazı ölçütlere yasada yer verilmesi ile vatandaşın ulaşabileceği bilgi ve belgeler sistemli olacak ve yasa, işlevsel

219 _{ODER, s. 2.}

220 _{03.10.2001 tarih ve 4709 sayılı Kanunla eklendi.}

221 _{4709 Sayılı Kanun’un 16. madde gerekçesi için, http://www.belgenet.com/2001/anayasa37_02.html} 14.02.2006.

olarak bireyin ifade özgürlüğü kapsamında vatandaşın hizmetinde olacaktır. Kamu kurumlarının alması gereken önlemler çeşitli asgari ölçütlere bağlanabilir. Asgari ölçütler Bilgi Edinme Hakkı Kanunu çerçevesinde şöyle değerlendirilebilir223:

Kamu kurumunun faaliyet alanı ile ilgili bilgileri yayınlaması: Tüm kamu kurum ve kuruluşları görev ve hizmet alanlarına giren konularda mali ve hizmet raporlarını, bünyelerinde bulunan bilgi ve belgeleri, görev ve hizmet alanlarına giren yasal mevzuatı yayınlamakla ve bunları kamuoyunun faydalanmasına açık hale getirmek ve kurumsal internet sayfalarının da görev ve hizmet alanlarıyla ilgili konulara yer vermekle yükümlü tutulmuşlardır. (BEHK m. 5; Yönetmelik m. 6)224

Kamu kurum ve kuruluşlarında yetkin personel istihdamı: Kamu kurum ve kuruluşlarında, basın ve halkla ilişkiler birimleri altında Bilgi Edinme Birimlerinin kurulması öngörülmüş ve bu bürolarda yeterli sayıda personel çalıştırılacağı belirtilmiştir. (BEHK m. 5; Yönetmelik m. 8) Bilgi edinme birimlerinin yeterli teknik donanıma sahip olmasına ve personelin başvuru sahiplerine yardımcı olacağına değinilerek, personel yetkinliği üzerinde durulmamıştır225.

Kamu görevlilerinin eğitimi: İlgili kamu kurumu tarafından personeline eğitim programları düzenleyerek gerekli eğitimin verileceği belirtilmekle yetinilmiştir. (BEHK m. 5; Yönetmelik m. 8)

Sahip oldukları yasal hakları konusunda toplumun bilgilendirilmesi: Kesinleşen faaliyet ve denetim raporlarının uygun vasıtalarla kamuoyunun incelemesine açık hale getirilmesi öngörülmüştür. (BEHK m. 5; Yönetmelik m. 6)

Bilgi edinme hakkına ilişkin tüm uygulamaların raporlanması: Kamu kurum ve kuruluşların, bir önceki yıla ait olmak üzere, başvuru sayısı, kabul edilen-reddedilen cevaplar, gizli ya da sır niteliğindeki bilgiler çıkarılarak ya da bu nitelikteki bilgiler ayrılarak bilgi veya belgelere erişim sağlanan başvuru sayısı, başvurunun reddedilmesi üzerine itiraz edilen başvuru sayısı ile bunların sonuçları hakkında rapor düzenlenmesi öngörülmüştür. (BEHK m. 30)

223 _{TESEV, s. 13-14.}

224 _{Kanun ve yönetmeliğe erişim için bkz. dipnot 188 ve 189, s. 63.} 225 _{TESEV, s. 13.}