Türkiye Büyük Millet Meclisi İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu'nun

Kamu Denetçiliği Kurumu ile karşılaştırması yapılması gereken bir diğer

önemli denetim birimi TBMM İnsan Haklarını İnceleme Komisyonudur. TBMM

İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu, yasama organı adına denetim yapan bir

komisyon olup

, insan haklarının korunması ve her vatandaşa daha özgür bir

313

ESGÜN, İbrahim Uğur: agm.,s. 266. 314

ŞENGÜL, Ramazan: agm.,s. 132. 315

Demokratik toplumların en önemli özelliği insan hak ve özgürlüklerinin soyut kavramlar olmaktan çıkıp, kurum ve yöntemlerle somut bir şekilde güvence altına alınmış olmasıdır. İnsan haklarına saygı, bu haklara olan veya olabilecek saldırılara karşı kişileri korumak üzere demokratik kurumlar oluşturmak ve oluşturulan kurumların etkin, verimli bir şekilde çalışmasına imkân tanımakla sağlanmaktadır. KÖKSAL, Mustafa: Ombudsman; Kamu Hakemi, Işık Eğitim

104

ortamda yaşayabilme imkânı sağlanabilmesi için 1990 yılında 3686 sayılı İnsan

Haklarını inceleme Komisyonu Kanunu ile kurulmuştur. Komisyonun temel amacı

insan haklarının çiğnendiği gerekçesi ile vatandaşlardan gelen başvuruları kabûl

etmek ve ön değerlendirmeden sonra ilgili birimlere başvuruyu yönlendirmektir

.

TBMM İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu'nun görevleri 5 Aralık 1990

tarihli ve 3686 sayılı İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu Kanunu'nun 4'üncü

maddesinde düzenlenmiştir

.

Komisyon, Kamu Denetçiliği Kurumu ile benzer özellikler taşımaktadır. Her

ikisi de bireysel başvuruları inceler. Her ikisinin de aldığı kararların mahiyeti aynı

olup bağlayıcı değildir. Komisyon farklı siyasal partilere üye olan milletvekillerinden

oluşmakla birlikte görevlerini Kamu Denetçiliği Kurumu gibi bağımsız ve tarafsız

olarak gerçekleştirmektedir.

Kültür Hizmetleri, Ankara 2007, s. 87. 1987 yılında ülkemizin AB'ye tam üyelik başvurusu yapması üzerine insan hakları konusu yoğun bir şekilde gündeme gelmiştir. Devletin devamlı olarak insan hakları ihlâllerine karıştığı iddiaları insan hakları alanında yapılan çalışmaları da gölgelemiştir. 1990'lı yıllarda insan hakları ihlâllerinin ve insan hakları konusunda yapılan çalışmaların parlâmento aracılığı ile denetlenmesi amacıyla TBMM bünyesinde bir komisyonun kurulmasına karar verilmiş. EROĞLU, İzzet: "TBMM İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu",

Yasama Dergisi, S. 2, Temmuz-Ağustos-Eylül 2006, s. 32-74. Geniş bilgi için bkz. KAZANCI,

Metin: “TBMM İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu ve Ülkemizde İnsan Hakları”, İnsan

Hakları Yıllığı, C. 14, Yıl 1992; YÜZBAŞIOĞLU, Necmi: “İnsan Haklarının Ulusal Düzeyde

Korunması”, Editör: Korkut Tankuter, İnsan Hakları, İstanbul 2000, Yapı Kredi Yayınları. 316

ŞENGÜL, Ramazan: agm.,s. 132. 317

TBMM İnsan Haklarını inceleme Komisyonu 23. Dönem 4. Yasama Yılı Faaliyet Raporu, Yayın No: 23, Ekim 2009 – Ekim 2010, s.8. Komisyonun görevleri şunlardır: Dünya genelinde insan hakları konusunda yaşanan gelişmeleri takip etmek. Türkiye'nin insan hakları konusunda taraf olduğu uluslararası antlaşmalarla Türkiye Cumhuriyeti Anayasası'nın uyumlu olması için sürekli araştırmalarda bulunmak ve gerekli gördüğü takdirde uygun yasaların çıkarılması veya yasalar üzerinde değişiklik yapılması için önerilerde bulunmak. İnsan haklarının ihlâle uygulandığı yönündeki şikâyetleri kabûl etmek, gerekli incelemelerde bulunmak ve gerekli gördüğü takdirde yetkili makamlara şikâyeti iletmek. Gerekli gördüğü hallerde dış ülkelerde yaşanan insan hakları ihlâllerini incelemek ve o ülkenin parlâmenterlerinin dikkatlerini bu ihlâller üzerine çekmek. TBMM Genel Kurulu‟nda talep olması durumunda görüş bildirmek. Yaptığı incelemeler sonucunda her yıl insan hakları konusunda bir rapor hazırlamak.

105

Bu benzerliklerin yanında, her iki kurumun aynı anda kurulmasını gerektirecek

kadar çok büyük farklılıklar da vardır

. İlk olarak komisyon sadece insan

haklarınının ihlâli söz konusu olduğunda harekete geçebilmektedir. Oysa Kamu

Denetçiliği Kurumu'nun harekete geçebilmesi için herhangi bir konu sınırlaması

yoktur. İnsan haklarının zedelenmesi konusu dışında

kalan idarenin haksız

eylemleri ve yanlış kararları ile komisyon ilgilenmemektedir. Bu sebepten dolayı

idare ile vatandaş arasında yaşanan sorunları çözüme kavuşturabilmek için

komisyonun ilgili idare birimleri ile iletişime geçmesi mümkün değildir. Komisyon

sadece hukuk devleti tarafından vatandaşlara tanınan özgürlüklerin ve haklarının

ihlâlini tespit etmektedir. Tespit ettiği olumsuzlukları ilgili birimlere iletmekten

başka herhangi bir eylemde bulunmamaktadır. Bu şekilde TBMM İnsan Haklarını

İnceleme Komisyonu ve Kamu Denetçiliği Kurumu karşılaştırılırsa komisyonun

yetkilerinin oldukça sınırlı olduğu görülmektedir

. Şikâyet üzerine harekete

geçmesi açısından ombudsmanlığa benziyor olsa da, idare üzerinde ombudsmanlık

kadar özerk ve tarafsız olacağı söylenemez. Çünkü komisyon üyelerinin

milletvekillerinden oluşması ve meclis sandalye oranıyla belirlenmesi sebebiyle,

318

TUTAL, Erhan: age.,s. 66. 319

Komisyon genellikle ayırımcılık yasağı, yaşama hakkı, işkence yasağı, kötü muamele yasağı, kölelik ve zorla çalıştırma yasağı, kişi özgürlüğü ve güvenliği hakkı, adil yargılanma hakkı, özel hayatın gizliliği hakkı, konut dokunulmazlığı, haberleşme özgürlüğü, din ve vicdan özgürlüğü, düşünce ve ifade özgürlüğü, basın özgürlüğü, örgütlenme özgürlüğü, toplântı ve gösteri yürüyüşü hakkı, aile kurma ve ailenin korunması hakkı, yerleşme ve seyahat özgürlüğü, seçme ve seçilme hakkı, hak arama hürriyeti, adlî hata sonucu tazminat hakkı, çocuk hakları, yaşlıların hakları, engellilerin hakları, kadın hakları, mülkiyet hakkı, eğitim ve öğrenim hakkı, çalışma ve sözleşme özgürlüğü, bilim ve sanat özgürlüğü, sosyal güvenlik hakkı, sığınma hakkı, ihraç, sınır dışı veya iade etme yasağı, uyrukluk hakkı, dilekçe hakkı, bilgi edinme hakkı, çevre hakkı, sağlık ve hasta hakkı, tutuklu ve hükümlülerin hakları,azınlık hakları, maddi ve manevi varlığı geliştirme hakkı, kamu hizmetlerine girme hakkı, çalışma hakkı gibi doğrudan insan haklarını ilgilendiren konuları araştırmaktadır. Komisyon kendisine ulaşan başvuruları 3686 sayılı Kanun ve 3071 sayılı Dilekçe Hakkının Kullanılmasına Dair Kanun‟un kendilerine sağladığı yetkiler dahilinde kabûl etmektedir. TBMM İnsan Haklarını inceleme Komisyonu 23. Dönem 4. Yasama Yılı

Faaliyet Raporu, Yayın No: 23, Ekim 2009 – Ekim 2010, s. 9.

320

106

idarî mekanizmayı elinde tutan ve meclis çoğunluğuna dayanan iktidar partisinin ya

da koalisyonun bu komisyonlarda ağırlıklı olacağı ortadadır

.

O halde iki kurum arasındaki farklılıklar; TBMM İnsan Haklarını İnceleme

Komisyonunun yanında Kamu Denetçiliği Kurumu'nun da bulunmasını gerekli

kılmaktadır. Başka bir deyişle TBMM İnsan Haklarını İnceleme Komisyonunun

varlığı Kamu Denetçiliği Kurumu'nun varlığını kesinlikle lüzumsuz kılmaz.